همچنین نتایج مطالعه حاضر بیانگر ارتباط معنادار بین کیفیت زندگی با تحصیلات و وضعیت اقتصادی سالمندان مورد مطالعه می باشد. به طوری که افراد با تحصیلات بالاتر و وضعیت اقتصادی بهتر از کیفیت زندگی مطلوب تری برخوردار هستند. که این نتایج با سایر مطالعات همخوانی دارد. کلت و همکاران (۲۰۱۰) در مطالعه ای به منظور بررسی ارتباط سطح تحصیلات و موقعیت اقتصادی اجتماعی با کیفیت زندگی ساکنان یکی از شهر های برزیل نشان دادند کیفیت زندگی با تحصیلات ارتباط معناداری دارد و بیان کردند تفاوت قابل توجهی در کیفیت زندگی افرادی که تحصیلات دانشگاهی دارند با سایر افراد وجود دارد (Colet, Mayorga et al. 2010). این یافته ها می تواند مؤید این مطلب باشد که افراد با سطح تحصیلات بالاتر از موقعیت اجتماعی و اقتصادی بهتری نیز برخوردار می شوند و تعامل مناسب تری با محیط برقرار می کنند. بنابراین تحصیلات در برخورداری از یک زندگی سالم تر مؤثر می باشد. اولین مطالعه مقایسه ای بین المللی که توسط هوگت و همکاران (۲۰۰۸) به منظور بررسی ارتباط بین سطح درآمد و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در سالمندان امریکایی و کانادایی انجام گرفت، ارتباط معنادار و مثبتی بین سطح درآمد خانواده و کیفیت زندگی در سالمندان امریکایی مشاهده شد، اما شواهد روشنی برای چنین ارتباطی در سالمندان کانادایی وجود نداشت. در این مطالعه، محققین به منظور تبیین این ارتباط به نقش دسترسی به مراقبت های بهداشتی و نابرابری های اقتصادی و اجتماعی در ایالت متحده و کانادا اشاره نمودند (Huguet, Kaplan et al. 2008)؛ که یافته های این مطالعه با نتایج پژوهش حاضر همسو می باشد. همچنین اسماعیلی و همکاران (۱۳۹۱) و حبیبی و همکاران (۱۳۸۶) نیز بیان کردند کیفیت زندگی با تحصیلات و وضعیت اقتصادی رابطه معناداری دارد (حبیبی، ۱۳۸۷٫ اسماعیلی، ۱۳۹۱). در همین راستا شیرازی خواه و همکاران در سال ۱۳۹۰ در مطالعه شاخص های بهداشتی و اجتماعی زنان سالمند ایران بیان کرده اند در کشور ایران مهمترین مشکل سالمندان مسائل اقتصادی و مشکلات مربوط به کسب درآمد است (شیرازی خواه، ۱۳۹۰).
مطالعه حاضر بیانگر ارتباط معنادار کیفیت زندگی و اشتغال فعلی سالمندان می باشد (۰۰۱/۰=P). به طوری که سالمندان شاغل کیفیت زندگی بهتری نسبت به سالمندان بیکار (بازنشسته بیکار) دارند. مطالعه بذر افشان و همکاران (۱۳۸۶) با هدف بررسی کیفیت زندگی زنان سالمند نشان داد، کیفیت زندگی زنان سالمند بیش از زنان بازنشسته بوده است و بیان کردنداحتمالاً به دلیل از دست دادن شغل در زنان بازنشسته کیفیت زندگی آن ها تنزل داشته است (بذرافشان، ۱۳۸۶٫ حبیبی، ۱۳۸۷). مطالعه بذرافشان و حبیبی با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد.
با در نظر داشتن گستردگی مفهوم سلامت و نیز با توجه به اینکه اهداف کلان جهت گیری کلی نظام سلامت و عملکردهای اصلی نظام سلامت را تبیین خواهند کرد. نقشه تحول نظام سلامت مفاهیم گسترده تر از صرف سلامت را در نظر گرفته است و سلامت با مفهوم گسترده که مشتمل بر سلامت معنوی و اجتماعی علاوه بر رفاه جسمی و اجتماعی می گردد را در نظر داشته است. به همین لحاظ یکی از اهداف کلان نظام سلامت ” ارتقای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت همه جانبه” ذکر گردیده است و هدف این است که کیفیت زندگی در تمام ابعادی که در تعریف سلامت می باشند؛ اعم ازحیطه های جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی مورد توجه قرار گیرند. در همین راستا در ارتباط با تعیین ارتباط سلامت معنوی و کیفیت زندگی سالمندان مورد مطالعه نتایج مطالعه حاضر نشان داد همبستگی بین کیفیت زندگی و سلامت معنوی، با بعد مذهبی و بعد وجودی متوسط و معنی دار و مثبت است. همچنین همبستگی بین سلامت معنوی با ابعاد کیفیت زندگی نیز مثبت و معنی دار است به طوری که قوی ترین همبستگی ها به ترتیب با خرده مقیاس های انرژی و نشاط، سلامت روانی و بعد روانی و کمترین همبستگی به ترتیب با خرده مقیاس های دردجسمی، ایفای نقش عاطفی گزارش شده است. این نتایج با مطالعات دیگر همخوانی دارد. کانداسامی و همکاران در مطالعه ای در سال ۲۰۱۱ با هدف اثرات معنویت بر علائم پریشانی، اضطراب، افسردگی و دیگر تظاهرات روانی در تسکین بیماران مبتلا به کانسر پیشرفته نشان دادند، سلامت معنوی ارتباط معناداری با استرس و اضطراب بیماران دارد و بیان کردند سلامت معنوی یکی از اجزا مهم کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته می باشد (Kandasamy, Chaturvedi et al. 2011). سافیا و همکاران نیز در مطالعه ای با هدف بررسی ارتباط سلامت معنوی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت زنان افریقایی- امریکایی مبتلا با ایدز در سال۲۰۱۱ بیان کردند بعد وجودی سلامت معنوی با کیفیت زندگی مرتبط با سلامت مبتلایان به ایدز رابطه معنادار مثبتی دارد (Safiya George, Marcia et al. 2011). علاوه براین بکلمن و یاماشیتا (۲۰۱۰) نشان دادند در سالمندان مبتلا به بیماری قلبی نیز سلامت معنوی بالا با سلامت روان بالا و کاهش علائم افسردگی همراه است (Bekelman, Parry et al. 2010). همچنین جانسون و همکاران در مطالعه ای با عنوان اندازه گیری کیفیت زندگی معنوی در بیماران مبتلا به سرطان در سال ۲۰۰۷ نشان دادند سلامت معنوی با تمام ابعاد کیفیت زندگی مرتبط است؛ همچنین بیان کردند سلامت معنوی ارتباط معنادار قوی با ابعاد کیفیت زندگی دارد و حمایت کردن از افراد در اعتقادات مذهبی شان به طور بالقوه مفید است(Johnson, Piderman et al. 2007). مذهب و معنویت باعث امیدواری شده و سالمندان را در شرایط سخت تشویق می کنند. حتی در میان سالمندان مقیم آسایشگاه ها که از جامعه منزوی شده اند، داشتن معنی فردی، ارزش های مذهبی و دستیابی به منابع معنوی از اجزاء مهم سلامتی هستند (Lindberg and Deborah 2005). معنویت بالاتر با نتایج بهتر سلامتی همراه می باشد (Daaleman, Perera et al. 2004). در واقع معنویت در هنگام تنهایی و سختی موجب آرامش و تسکین اضطراب شده و حس معنی دار بودن، هدفمندی، خلاقیت و انسجام را القا می نماید (قاسمی، ۱۳۷۹). پشتوانه و حمایت معنوی در کیفیت زندگی نقش دارد زیرا ارتباط معنوی به عنوان یک حامی ثابت و فناناپذیر برای فرد محسوب می شود (ارسطو، ۱۳۹۱).
مطالعات گوناگونی بر این واقعیت تأکید دارند که با ورود به مرحله سالمندی، هزینه های درمانی در بخش ها و شکل های مختلف روند تصاعدی خواهد داشت و این در حالیست که یکی از عمده ترین مشکلات سالمندی را مشکلات اقتصادی است. و این مسائل زمانی اهمیت بیشتری می یابد که سازمان جهانی بهداشت در مطالعات خود بیان می کند؛ کشورهای توسعه یافته قبل اینکه سالمند شوند از لحاظ رفاهی رشد فراوانی می کنند، در حالی که کشورهای در حال توسعه قبل این که افزایش بنیادی رفاه صورت پذیرد سالمند می شوند. کشورهای کم درآمد و ضعیف زیرساخت محدودی برای پاسخگویی به نیاز سالمندان دارند. گذار جمعیتی سریع زمان کمتری برای فراهم نمودن زیرساخت های لازم برای ارائه خدمت به سالمندان در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار می دهد. با توجه به موارد ذکر شده و نیز برای دستیابی به اهداف نقشه تحول نظام سلامت که شامل ” ارتقای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت همه جانبه” و ” توسعه نظام ارائه خدمت با توجه به تغییرات جمعیتی و همه گیر شناختی” می باشد و با در نظر داشتن سرعت رشد جمعیت سالمندان بررسی کیفیت زندگی مرتبط با ابعاد مختلف سلامت در سالمندان می تواند روشنگر وضعیت کنونی جهت شناخت و نیز برنامه ریزی برای دستیابی به کیفیت زندگی مطلوب در سالمندان باشد. بنابراین یکی از راه کارهای مناسب توجه مستمر به کیفیت زندگی سالمندان و عوامل مؤثر بر آن می باشد. حاکمیت، متولی ارتقاء، حفظ و اعاده سلامت و کیفیت زندگی همگان در بالاترین حد ممکن می باشد که نتیجه آن ها باید تأمین طولانی ترین عمر ممکن توأم با سلامت و رفاه، زندگی با کیفیت و عاری از معلولیت و ناتوانی برای کل افراد جامعه باشد.
۲-۵ نتیجه گیری
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد سلامت معنوی سالمندان در سطح بالایی بوده و همین طور نمره کیفیت زندگی سالمندان در این مطالعه، در حد مطلوب بوده است. نتایج نشانگر این واقعیت است که افزایش سلامت معنوی در توسعه سلامت و بهزیستی نقش دارد و ارتباط سلامت معنوی و کیفیت زندگی مثبت، معنی دار و متوسط است با توجه به وجود این همبستگی می توان با افزایش سلامت معنوی سالمندان زمینه را برای ارتقا کیفیت زندگی آنان فراهم نمود. نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات همخوانی دارد. همچنین یافته ها می تواند مؤید این مطلب باشد که افراد با سطح تحصیلات بالاتر از موقعیت اجتماعی و اقتصادی بهتری نیز برخوردار می شوند و تعامل مناسب تری با محیط برقرار می کنند. بنابراین تحصیلات در برخورداری از یک زندگی سالم تر و با کیفیت تر مؤثر می باشد. بنابراین با تلاش جهت آموزش و توانمندسازی سالمندان که یکی از نقاط تمرکز برنامه ملی تحول نظام سلامت نیز می باشد می توان موجبات ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان را فراهم نمود و از هزینه های بالای درمان سالمندان در آینده جلوگیری نمود.
با توجه به روند رو به رشد جمعیت سالمندان کشور، نگاهی ویژه به کیفیت زندگی سالمندان در سند چشم انداز بیست ساله و اسناد پشتیبان نقشه جامع علمی کشور وجود دارد. این مقوله نیازمند توجه ویژه سیاستگذاران در ارائه خدمات حمایتی به سالمندان، بیمه سالمندان و راهکارهای بهبود وضعیت اقتصادی سالمندان می باشد تا علاوه بر دستیابی به هدف غایی نظام سلامت ( ارتقا کیفیت زندگی) از تحمیل هزینه های دوران سالمندی به نظام سلامت جلوگیری نماییم.
بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت معنوی بویژه در سالمندان می تواند روشنگر وضعیت کنونی جهت شناخت و نیز برنامه ریزی برای دستیابی به کیفیت زندگی مطلوب تر باشد. یکی از راه کارهای مناسب جهت بهبود کیفیت زندگی در سالمندان، ارتقا سلامت معنوی و ارائه خدمات آموزشی به سالمندان و خانواده های آنها می باشد.
۳-۵ ارائه پیشنهادات اجرایی
-
- با توجه به سرعت رشد جمعیت سالمندان کشور، تعریف و ارائه بسته های حمایت اجتماعی، بسته خدمات بیمه سلامت و بسته های حمایت اقتصادی از سوی سیاستگذاران ضروری به نظر می رسد.
-
- با توجه به روند رو به سالمندی جمعیت، با فراهم نمودن زمینه برای تحقیق درباره ارتباط ابعاد سلامت و کیفیت زندگی سالمندان می توان تأثیرگذارترین عامل بر کیفیت زندگی سالمندان را شناسایی کنیم و در جهت بهبود آن برنامه ریزی نماییم.
-
- با تمرکز بر آموزش در خصوص راه کارهای بهبود کیفیت زندگی از هزینه های آتی ناشی از کاهش کیفیت زندگی سالمندان پیشگیری نماییم.
-
- برنامه های آموزشی، مداخله ای و خودمراقبتی ویژه سالمندان با محوریت افزایش سلامت معنوی می تواند راهکاری برای افزایش کیفیت زندگی باشد.
-
- می‌بایست با تربیت شایسته نسل جوان و سوق دادن ایشان به معنویات، زمینه را برای پیری موفق و کم چالش و نیز کاهش هزینه های اجتماعی فراهم نمود.
پیشنهاد برای پژوهش های آتی:
-
- با توجه به هزینه های ناشی از سالمند شدن جمعیت “بررسی ارتباط کیفیت زندگی و هزینه های سالمندان” یکی از عناوین پیشنهادی می باشد.
-
- با توجه به روند سالمندی در کشور “شناسایی نیازمندی های سالمندان و تعریف بسته حمایت اجتماعی” ضروری به نظر می رسد.
-
- در پژوهش حاضر ارتباط سایر ابعاد سلامت با کیفیت زندگی مورد بررسی قرار نگرفت. لذا پیشنهاد می شود پژوهشی با عنوان «بررسی ارتباط ابعاد سلامت با کیفیت زندگی سالمندان» صورت گیرد.
-
- از آنجایی که سلامت معنوی یکی از ابعاد تأثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان می باشد. لذا «بررسی نیازهای معنوی سالمندان» یکی از عناوین پیشنهادی می باشد.
-
- همچنین می توان با سنجش «اثر مداخله آموزشی معنویت محور بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در گروه های سنی مختلف» از میزان اثربخشی معنویت بر سلامت در سنین مختلف آگاهی یافت.
فهرست منابع:
Abdizarin, S. and M. Akbarian (2007). “Successful aging in the light of religion or belief.” Iranian Journal of Ageing ۲(۴): ۲۹۳-۲۹۹(In persian)
Abedi, H,A. Shahriari, M. Alimohammadi, N. yazdannik, A. Yousefi, H. (2010). Basic geriatric nursing Esfahan, Isfahan University of Medical Sciences and Health Services (In Persian).
Adib Haj Bagheri, M. and H. Akbari (2008). “Severity of the disability and its related factors in elderly ” Journal - FEYZ ۱۳(۳): ۲۲۵-۲۳۴(In persian)
Ahmadi, F., A. Salar and S. Faghihzadeh (2004). “Study of effectiveness of continuous care consultation on the quality of life of elderly clients.” Tabib-e-shargh ۱۰(۲۲): ۶۱-۶۷ (In persian)
Akabery, S., A. Asaroudi and A. Golafshani (2011). “Relationship between spiritual well-being and quality of life in nursing.” Journal of North Khorasan University of Medical Sciences ۳(۴): ۷۹-۸۸٫(In persian).
Akbari Kamrani, A. (2009). Memory and Cognition in the Elderly. Tehran, University of Welfare and Rehabilitation Sciences. (In persian).
Alipour, F., H. Sajjadi, A. Forouzan, A. Biglarian and A. Jalilian (2008). “Quality of life in elderly District 2 of Tehran.” Iranian Journal of Ageing ۳(۹-۱۰): ۷۵-۸۳(In persian)
Allahbakhshian, M., M. Jaffarpour, S. Parvizy and H. Haghani (2010). “A Survey on relationship between spiritual wellbeing and quality of life in multiple sclerosis patients.” Zahedan Journal of Research in Medical Sciences ۱۲(۳): ۲۹-۳۳ (In persian)
Arastoo, A., R. Ghassemzadeh, H. Nasseh, M. Kamali, F. A. RAHIMI, M. Arzaghi and S. ZAHEDNEJAD (2012). “Factors Affecting Quality of Life in Elderly Diabetic Residents of the Kahrizak Geriatric Nursing Home of Tehran.” Iranian Journal of Endocrinology & Metabolism ۱۴(۱). (In persian).
Arslantas, D., A. Ünsal, S. Metintas, F. Koc and A. Arslantas (2009). “Life quality and daily life activities of elderly people in rural areas, Eskişehir (Turkey).” Archives of Gerontology and Geriatrics ۴۸(۲): ۱۲۷-۱۳۱٫
Asefzadeh, S., A. Qoddoosian and R. Najafipour (2009). “How does the elderly spend their leisure time in Qazvin?” The Journal of Qazvin University of Medical Sciences ۱۳(۲): ۸۴-۸۷٫(In persian).
Barrera, T. L., D. Zeno, A. L. Bush, C. R. Barber and M. A. Stanley (2012). “Integrating religion and spirituality into treatment for late-life anxiety: Three case studies.” Cognitive and Behavioral Practice ۱۹(۲): ۳۴۶-۳۵۸٫
Bazrafshan, M. R., M. A. Hosseini, M. Rahgozar and S. B. Madah (2008). “Quality of elderly’s life in Shiraz, jahandidegan club.” Iranian Journal of Ageing ۳(۷): ۳۳-۴۰(In persian).
Bekelman, D. B., C. Parry, F. A. Curlin, T. E. Yamashita, D. L. Fairclough and F. S. Wamboldt (2010). “A Comparison of Two Spirituality Instruments and Their Relationship With Depression and Quality of Life in Chronic Heart Failure.” Journal of Pain and Symptom Management ۳۹(۳): ۵۱۵-۵۲۶٫
Bond, J. and L. Corner (2010). Quality of Life and Aging .Danzheh.
Boostan Abadi, N. (2000). Studying and understanding the current status of the elderly in Tehran Tehran, Group of women doing good with the Ministry of Culture(In persian).
Center of Statics and strategic Data, M. C. L. a. S. W. (2012). Iranian Seniors in the Mirror Statistics. Tehran, Ministry of Cooperatives, Labour and Social Welfare, : ۱-۱۶(In persian).
Choldy, A. R., A. A. Akbari Kamrani and M. Foroughan (2004). ” physical, social and psychological Problems of elderly in district 13 of Tehran ” Social Welfare ۴(۱۴): ۲۳۳-۲۵۵(In persian)
Colet, C. F., P. Mayorga and T. A. Amador (2010). “Educational level, socio-economic status and relationship with quality of life in elderly residents of the city of Porto Alegre/RS, Brazil.” Brazilian Journal of Pharmaceutical Sciences ۴۶(۴): ۸۰۵-۸۱۰٫
Craven, R. F. and C. L. Hirnle (2007). Fundamentals of nursing: Human health and function, Lippincott william and wilkims.
Cress, C. (2011). Handbook of geriatric care management, Jones & Bartlett Publishers.
Daaleman, T. P., S. Perera and S. A. Studenski (2004). “Religion, spirituality, and health status in geriatric outpatients.” The Annals of Family Medicine ۲(۱): ۴۹-۵۳٫
DARVISHPOOR, A., S. J. ABED, A. DELAVAR and S. M. ZAKERIN (2012). “INSTRUMENT DEVELOPMENT TO MEASURE ELDERLY HEALTH-RELATED QUALITY OF LIFE (EHRQOL).” HAKIM ۱۵(۱): ۳۰-۳۷(In persian)
