حال آنکه اثربخشی ،درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده است . به بیان دیگر اثر بخشی نشان می دهد که در پی تلاش های انجام شده تا چه حد نتایج مورد نظر حاصل شده است . در واقع اثربخشی با عملکرد و فرآهم آمدن رضایت انسان از تلاش های انجام شده ارتباط دارد .در حالی که کارایی مربوط به بهره برداری صحیح از منابع می شود . برای مثال ممکن است موسسه ای کالا و خدماتی را به طور کارا تولید نماید ، اما اثربخش نباشد و همچنین کارآمدترین موسسه می تواند به بقاء خود ادامه دهد حتی اگر اثربخش هم نباشد .ملاحظه می شود که کارایی جنبه کمی دارد ، ولی اثربخشی جنبه کیفی دارد .

بهره وری مقدار تولید شده یا ستانده نیست ، بلکه اندازه ای است که نشان دهنده ی نحوه ی ترکیب و بکارگیری منابع مصرفی با یکدیگر برای بدست آوردن یک نتیجه ی مورد انتظار خاص و یا تعادل بین تمام عوامل تولیدی است به نحوی که بیشترین نتایج را با کمترین هزینه به دست دهد ، بیان می کند . بهره وری به صورت نسبت ستانده به نهاده تعریف می شود و متغیرهای زیادی را می تواند شامل شود .
این متغیرهای متعدد می توانند متضمن کیفیت ، گستردگی عملیات ،میزان حجم مصرف ، موجودی ، ظرفیت تولید ، تجهیزات سرمایه ای ، سطح مهارت نیروی کار و موارد دیگری باشد . اما کارایی در واقع انجام بهتر آنچه تا کنون صورت گرفته یعنی تمرکز بر هزینه ها و دنبال راهکارهایی در جهت کاهش هزینه ها می باشد . در واقع کارایی نسبت مقدار کاری که انجام می شود به مقدار کاری که باید انجام شود ، است .
همچنین اثربخشی به معنای بهینه کردن است و به فرصت های ایجاد درآمد ، بازار ، تغییرات خصوصیات اقتصادی محصولات و بازارهای موجود مرتبط می شود . اثربخشی در پی چگونگی انجام کار نیست ، بلکه هدف آن تعیین محصولاتی است که بیشترین نتایج اقتصادی را دارند و یا قادرند نتایج اقتصادی فوق العاده تری را به دست دهند .
بطور کلی می توان گفت کارایی به انجام کارهای مدیریتی مربوط می شود ، در حالی که اثربخشی به انجام درست کارها بستگی دارد . بهره وری ترکیبی از کارایی و اثربخشی است ، یعنی هر دو مقوله را در بر دارد و براساس این مفهوم بهره وری ، سنجش و ارزیابی بازده و نتایج فعالیت های سازمان را به اهداف و نسبت به حجم منابع مصروفه در پی خواهد داشت .
انجام صحیح کارها = کارایی + اثربخشی
تا کنون در جهت بیان مفاهیم فوق فعالیت های مختلفی صورت گرفته است و سعی گردیده با بهره گرفتن از شاخص های مناسب به ارزیابی عملکرد یک بنگاه و یا به عبارت بهتر یک واحد تصمیم گیرنده پرداخته شود .
در سطح اقتصاد خرد ، بنگاهی را در نظر بگیرید که با بهره گرفتن از نهاده هایی همچون سرمایه ، سوخت ، نیروی انسانی و موارد دیگر ، محصولی را تولید می نماید . عملکرد این بنگاه را می توان به روش های مختلف مورد ارزیابی قرار داد . شاخص بهره وری یا نسبت محصول به عامل تولید ، معیاری ساده برای ارزیابی است و زمانی قابل استفاده می باشد که بنگاه با بهره گرفتن از یک عامل تولید ، به تولید یک محصول بپردازد . هرچه این نسبت بزرگتر باشد بیانگر بهره ور ی بالاتر بنگاه می باشد . اما اگر چند عامل تولید و چند محصول داشته باشیم ، می بایشست از شاخص بهره وری کل عوامل استفاده کرد که تمامی عوامل تولید و محصولات را در نظر می گیرد . از نسبت های سنتی شاخص بهره وری می توان به بهره وری نیروی کار اشاره نمود .
برای تعیین میزان ناکارایی یک بنگاه از این شاخص به عنوان ملاک مقایسه استفاده می شود . معرفی انواع و روش های اندازه گیری عملی کارایی ، براساس روش فارل صورت می گیرد . پنج سال قبل از فارل در سال ۱۹۰۶ ویلفر دوپادتو اقتصاد دان سوییسی - ایتالیایی در مقاله خود تحت عنوان ” مقررات اقتصاد سیاسی ” اساس اقتصاد رفاه جدید را بنیان نهاد . در این مقاله واژه ی اقتصاد سیاسی به معنی بخشی از اقتصاد آورده شده است که در رابطه با ارزیابی اقتصادی سیاست های دولتی می باشد . به عبارت دیگر سیاست های اقتصادی باید به گونه ای تدوین شوند که بتوانند وضعیت بعضی افراد را بهبود بخشند بدون اینکه باعث بدتر شدن وضعیت دیگران شوند . ویژگی مزبور به عنوان معیار پارتو شناخته می شود . ]۲[

۲-۱۹- مروری بر مطالعات انجام شده

با توجه به جدید بودن موضوع ، مقاله و پایان نامه ای تحت عنوان بررسی کارایی پالایشگاه های گاز موجود نبود و بیشتر محاسبه کارایی و بهره وری برای شرکت های توزیع گاز و یا پالایشگاه های نفت و شرکت های نفتی بررسی شده اند و تعدادی از مقالات نیز در میادین نفتی به این موضوع پرداخته اند ، که خلاصه ای از چند مطالعه صورت گرفته راجع به این موضوع و موضوعات مشابه در زیر بیان می شود . ]۱۶[
ارزیابی کارایی و بهره وری در برخی از پالایشگاه های نفت ایران به روش تحلیل فراگیر داده ها (DEA)
در این تحقیق کارایی و بهره وری هفت پالایشگاه ایران در طول سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ محاسبه شده و چون پالایشگاه های لاوان و کرمانشاه جز پالایشگاه های بسیا ساده بوده و تنوع محصولات آن ها نسبت به دیگر پالایشگاه ها پایین بوده ، لذا در نهایت این دو پالایشگاه را حذف کرده اند .
در این تحقیق در مجموع چهار ورودی و دو خروجی در نظر گرفته شده است .
ورودی ها :
تعداد پرسنل
میزان برق مصرفی
میزان سوختی که مورد استفاده قرار گرفته شده است
ظرفیت هر پالایشگاه ( منظور از ظرفیت ، ظرفیت طبق برنامه است .)
خروجی ها :
برای خروجی از شاخصی به نام شاخص محصولات مفید استفاده شده است . این شاخص از نسبت مجموع فرآورده های سبک به کل فرآورده ها در هر پالایشگاه به دست می آید .
علت استفاده از این شاخص این بوده که محصول مفید هر پالایشگاه فرآورده های سبک آن پالایشگاه است و هر پالایشگاهی که فراورده های بیشتری تولید کند به مفهوم کارکرد بهتر و کارایی بالاتر آن نیست ، بلکه هرچه تولید فرآورده های سبک آن نسبت به کل فرآورده ها بیشتر باشد دارای ویژگی های بهتر است .
خروجی بعدی مربوط به ضایعات پالایشگاه ها است . کاملا مشخص است که این عامل تأثیر معکوسی بر کارایی دارد و به دلیل همسو شدن خروجی ها با هم این خروجی به صورت معکوس به مدل وارد شده است .
در این پایان نامه برای محاسبه بهره وری از شاخص مالم کویست ( تابع مساحت ) و DEA استفاده شده است .
نتایج به دست آمده نشان دهنده ی این است که میزان متوسط کارایی مقیاس پالایشگاه ها به روش DEA در طی سال های مذکور ، حداگثر برابر ۷۱ % در سال ۱۳۷۷ بوده است . پالایشگاه آبادان کمترین کارایی و پالایشگاه تبریز بالاترین کارایی را داشته اند .
طراحی و پیاده سازی یک سیستم جامع اطلاعاتی ارزیابی عملکرد مدیریت سازمان در یک پالایشگاه گاز
هدف از انجام این مطالعه ، طراحی و پیاده سازی یک سیستم جامع اطلاعاتی ارزیابی عملکرد مدیریت و سازمان در پالایشگاه سرخون و قشم است . برای رسیدن به هدف این تحقیق ، ابتدا کلیه شاخص های امتیازی متوازن BSC شناسایی و سپس اطلاعات مرتبط در پالایشگاه گاز برای پنج سال متوالی جمع آوری شده است . در راستای الگو برداری و محک زنی شاخص ها ، داده های بیست کشور توسعه یافته و در حال توسعه از مجموعه ISIC متعلق به سازمان ملل جمع آوری شده اند . سپس با بهره گرفتن از آزمون شاخص های بین المللی یک بازه اطمینان به عنوان معیاری برای سنجش هر یک از شاخص های پالایشگاه گاز محاسبه کرده ایم . علاوه بر این برای تجزیه و تحلیلو ارزیابی شاخص های منحرف ا استاندارد از روش تحلیل پوششی داده ها استفاده شده و عناصر تشکیل دهنده این شاخص ها شناسایی و راه کارها تهیه و برای رسیدن به مرز کارایی با بهره گرفتن از مدل های DEA نظیر مدل AP ، BCC ورودی محور و نیز BCC خروجی محور تعیین کننده است . در نهایت به منظور ایجاد سهولت در ارزیابی شاخص های مدیریت و سازمان ، یک سیستم اطلاعاتی یکپارچه در محیط NET با بهره گرفتن از زبان برنامه نویسی C# طراحی شده است . این مطالعه برای اولین بار شاخص های ارزیابی عملکرد مدیریت و سازمان را در قالب یک سیستم اطلاع رسانی به منظور نظارت و کنترل ارائه می دهد .
در این پایان نامه شاخص ها به قرار زیر دسته بندی شده اند :
شاخص های مالی
نسبت ارزش تولید به تعداد نیروی انسانی
نرخ بازگشت سرمایه RATE OF RETURN
نسبت حقوق و دست مزد به ارزش تولید
چرخش دارایی های جاری
چرخش کل دارایی ها
شاخص های مشتری
رشد صادرات
نسبت رشد صادرات به رشد صادرات دنیا
نسبت رشد صادرات به رشد تولید ناخالص داخلی
نسبت رشد صادرات به رشد جمعیت
سهم بازار
درصد رسیدگی به شکایات
شاخص های فرایند های داخلی
رشد تولید
نسبت هزینه های تحقیق و توسعه به فروش
نسبت هزینه منابع صرف شده برای رعایت اصول و قواعد زیست محیطی به میزان کل فروش
شاخص های یادگیری و رشد سازمانی
نسبت ارزش افزوده به تعداد نیروی انسانی ( بهره وری نیروی انسانی )
نسبت هزینه های آموزش به تعداد نیروی انسانی
نسبت تعداد پیشنهادات ارائه شده از طرف کارکنان به تعداد کارکنان