۵-عفیفی ، رحیم، مثلها و حکمتها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم هجری، سروش، چاپ دوم ۱۳۷۹، ص ۲۷۵.
۶-حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد، دیوان غزلیات، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، انتشارات صفی علیشاه، چاپ مروی، چاپ بیست و پنجم، زمستان ۱۳۷۸، صص ۵۹۹-۵۹۸)
۷-دیوان خاقانی، همان مأخذ، ص ۸.
۸-فروزانفر، بدیع‌الزمان، سخن و سخنوران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپخانه بیست و پنجم شهریور (شرکت سهامی افست)، چاپ دوم، تهران، شهریور ماه ۱۳۵۰، ص، ۵۸ و نیز پاورقی.
۹-حلبی، علی‌اضغر، سی قصیده ناصرخسرو، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، مهر ۱۳۷۲، ص ۴۴.
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
بحر: رمل مثمن محذوف
بیلقانی این قصیده را نیز به تأسی از استادش خاقانی و یا تحت تأثیر نخستین قصیده‌اش در وزن و قافیه و مفاهیم عرفانی دیوان خاقانی با مطلع
جوشن صورت برون کن در صف مردان درا دل طلب کز دار ملک دل توان شد پادشا
به نظم درآورده است و مثل استادش در توحید و موعظه و مدح حضرت ختمی مرتبت (ص) سخن رانده و نیز مانند او از اصطلاحات عرفانی مانند خوف و رجا و فنا و صفا و رضا و… در شعرش استفاده کرده است. همچنین با مقایسه‌ی این دو قصیده شاگرد و استادش، به کلمات و ترکیبات قرآنی مشترکی مثل روح‌القدس و قاب قوسین و… برمی‌خوریم.
۱)تا تو از هستی خود، خود را نگردانی جدا هودج جان چون نهی دربارگاه کبریا
هودج (بالفتح و دال مهمله‌ی مفتوحه و جیم عربی): کجاوه که در آن زنان سوار شوند و عماری شتر (غیاث)
هودج جان: اضافه تشبیهی
بارگاه: ۱)دربار و کاخ شاهان، ۲)خیمه پادشاهی، ۳)جایی که شاهان مردم را به حضور پذیرند، بارجا (معین)
کبریا {=ع. کبریاء}: ۱)عظمت، بزرگمنشی، ۲)خداوند تعالی (معین با تلخیص)؛ در اینجا به معنی اخیر به کار رفته.
بارگاه کبریا: اضافه ملکی
مجیر، مضمونی عرفانی را که خاقانی در بیت دوم و سوم یکی از قصیده های دیوانش آورده، در این بیت آورده است که اشارتی به حدیث «موتوا اقبل أن تموتوا» دارد که کامل آن چنین است:
«حاسبوا اعمالکم قبل أن تحاسبوا و زنوا نفسکم قبل ‌أن تو زنوا و موتوا قبل أن تموتوا»
(تعلیقات دیوان مجیر)
ترجمه: اعمال خود را محاسبه کنید پیش از آنکه از شما حساب کشند و نفسهایتان را بسنجید پیش از آنکه شما را بسنجند، و بمیرید پیش از مردنتان.
معنی بیت: تا تو خودت، خودت را از هستی و وجود ساقط نکنی، نخواهی توانست که هودج جانت را در بارگاه خداوندی متمکن سازی (تا از وجود ظاهری خود دست نکشی، جان خود را نمی توانی به بارگاه کبریا برسانی).
۲)در کش انگشت از نمکدان جهان تا چون نمک کم شوی از پختگان آتش وحدت جدا
نمکدان جهان: اضافه تشبیهی
پختگان آتش وحدت: اشاره به عارفان و سوختگان راه حق.
بین نمکدان و نمک، جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
بین نمکدان و نمک، پخته و آتش، تناسب وجود دارد.
معنی بیت: هوسهای خود را فرو گذار و از جهان و مادیات درگذر تا به مقام قرب وحدت برسی و در آن حل شوی، همچنانکه نمک با غذاهای پخته، حل می‌شود و با آن غذاها آمیخته می‌شود.
۳)کاسه‌ها کرده است بر خوان امید اما تهیست هست از کاسه تهی امّید خوش خوردن خطا
خوان امید: اضافه استعاری
بین کاسه و خوان و خوردن تناسب وجود دارد.
مصرع دوم تمثیل (ارسال‌المثل) است.
معنی بیت: بر سفره آرزوها و امیال جهان، کاسه‌های زیادی گذاشته اند. اما همه آن کاسه ها خالی است و از کاسه تهی و خالی، غذاهای خوب و خوش انتظار داشتن، فکری است خطا و خیالی است باطل.
۴)زرد و لاغر شو چو ابریشم مگر چون کرم قز پر براری زود چون زین خاکدان گردی رها
ابریشم: ماده‌ای که کرم مخصوص (به نام کرم پیله) به شکل نخ بسیار باریک ترشح می‌کند، و به وسیله آن لانه‌ای بیضی شکل برای خود سازد، رشته‌ای که از تارهای پیله برای دوختن و بافتن سازند؛ ابریشم، حریر، قز، افریشم (معین).

کرم قز: کرم ابریشم (فرهنگنامه شعری).
اشاره به ریاضت کشیدن در مقام صوفی گری جهت وارهیدن از تعلقات دنیوی و خواهشهای نفسانی تا جان انسان که چون پروانه‌ای در پیله کرم ‌وار خویش (تن و جهان) گرفتار است، آزاد و رها از این خاکدان به سوی ملکوت پر بکشد.
بین ابریشم و کرم قز و پر تناسب وجود دارد.
معنی بیت: با ریاضت از تعلقات تن رها شو تا تن تو رو به کاهش و جان تو در افزایش باشد، در این صورت مانند پروانه‌ای که از پیله‌ی کرم ابریشم به در آید، می‌توانی از تنگی دنیا و عالم تن رها گردی و به سوی عالم معنی و ملکوت پرواز نمایی.
۵)آنچه داری از جهان آن خونبهای تست و بس گر خورد خونت سزد کز پیش دادت خونبها
بین خون و خونبها جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
معنی بیت: آنچه از مال و اموال دنیوی در این جهان اندوخته ای، آن به عنوان خونبهای تو کافی است پس اگر دنیا خون تو را بخورد (ترا نابود سازد) شایسته است زیرا که از پیش خونبهای ترا با متمتع کردن تو از نعمتها و لذایذ مادی این جهانی) پرداخته است.
۶)از فنای خاک حاصل جز فنا چیزی مدان خود فنا اندر بنشستن هست هم شکل فنا
خاک: کنایه از زمین، کره‌ی ارض (فرهنگ کنایات، ثروت)
فنای خاک: پیشگاه فراخ و گشاده زمین و کره‌ی خاکی و توسعاً دنیا
بین فنا (به کسر اول) که در اول هر دو مصراع آمده با فنا (به فتح اول) که در آخر مصراعها آمده، آرایه‌ی جناس ناقص وجود دارد.
معنی بیت: از پیشگاه فراخ این دنیا، حاصلی جز نابودی نصیب انسان نمی‌شود، چرا که اصلاً خود فنا (به معنی پیشگاه) هم شکل فنا (در معنی نابودی) نوشته می‌شود (شاعر با عنایت به شکل ظاهری کلمات فنا و فنا پستی درگاه دنیا را خاطر نشان می‌سازد).
۷)آب رویت رفت بر باد ای عفاک‌الله چو عمر تا تو همچون چوب کشتی، سیر باشی ناشتا
آبرو بر باد شدن و رفتن: کنایه از بی قدر و حرمت و اعتبار شدن.
عفاک‌الله: خدا ترا ببخشاید (در تحسین گفته می‌شود) (فرهنگنامه شعری).
تا: در اول مصرع دوم، حرف تحذیر است (به هوش باش تا…)
سیر بودن چوب کشتی: اشاره به خیس نگشتن چوبهای زیرین بدنه کشتی و سبک‌تر بودن چوب از آب است که باعث شناوری کشتی در آب می‌شود.
بین آب و باد و نیز کشتی ایهام تناسب وجود دارد.

۶. شناخت عوامل و شاخص های مؤثر در تشخیص دام گستری

روش شناسی تحقیق

کتابخانه‌ای، طراحی پرسشنامه، تفکر عمیق و استفاده از نرم افزار R و SPSS و اکسل

جمع آوری داده‌ها

جمع­آوری داده ­های مربوط به حدود واژگان فازی هریک از شاخص­ های فازی و همینطور داده‌های مربوط به نمونه­های واقعی دام­گستری

ایجاد پایگاه داده

مطالعات پیمایشی به کمک پرسشنامه و استفاده از آرشیو حملات دام­گستری در وبگاه فیش­تنک^[۱۹]

طراحی و اجرای سامانه­ی خبره­ی اولیه

طراحی سامانه­ی خبره فازی اولیه برای تشخیص دام­گستری

سامانه­ی خبره­ی فازی اولیه برای تشخیص دام‌گستری

استفاده از روش تحقیق تفکر عمیق و مطالعه­ پیمایشی در طراحی سامانه­ی فازی شناسایی دام­گستری با بهره گرفتن از نظر خبرگان
استفاده از نرم افزارمتلب

ادامه‌ی جدول ۱-۱

بهبود سامانه­ی خبره­ی اولیه با بهره گرفتن از نظریه­ مجموعه­های ژولیده­ی فازی

جمع آوری نمونه­های واقعی درگاه پرداخت بانک­های ایرانی و همچنین جمع آوری سایر نمونه‌های دام­گستری در بانک­های سراسر جهان برای انجام عملیات کاهش ویژگی مجموعه­ ژولیده جهت استخراج اطلاع­دهنده­ترین زیرمجموعه از شاخص­ های مؤثر در شناسایی دام­گستری در وبگاه بانک­های ایرانی و حذف شاخص‌های زائد دارای افزونگی

استخراج مجموعه فروکاست شامل ۶ شاخص اصلی و مؤثر از بین ۲۸ شاخص اولیه برای شناسایی دام‌گستری

استفاده از روش تحقیق تفکر عمیق و مطالعه­ پیمایشی استفاده از نرم­افزار داده ­کاوی Weka

طراحی و اجرای سامانه­ی خبره­ی ثانویه و بهینه شده

طراحی سامانه­ی خبره فازی-ژولیده برای تشخیص دام‌گستری

سامانه­ی خبره فازی بهینه برای تشخیص دام‌گستری با بهره گرفتن از ۶ شاخص

استفاده از روش تحقیق تفکر عمیق و استفاده از نرم افزار متلب

اعتبارسنجی سامانه­ی خبره­ی فازی برای تشخیص دام­گستری

ارزیابی نتایج بدست آمده از پیاده‌سازی سامانه­ی خبره فازی برای تشخیص دام­گستری

نتایج ارزیابی شده

مقایسه با الگوهای معتبر

۱-۷- محدودیت­های تحقیق
محدودیت اصلی در این تحقیق دشوار بودن دسترسی به خبرگان در زمینه­ دام­گستری بود. از آنجا که دام­گستری شاخه­ای کاملاً تخصصی از امنیت اطلاعات در فضای اینترنت است، دسترسی به متخصصانی که در مبحث دام­گستری خبره بوده و اطلاعات دقیق داشته باشند کاری دشوار بود.
هدف از ابزار توسعه­داده­ شده، مدل­کردن دقیق فضای عدم قطعیت مسئله به کمک مجموعه‌های فازی بود، از طرفی به علت نبودن چنین درسی در مجموعه­ دروس مصوب رشته «مهندسی فناوری اطلاعات-تجارت الکترونیکی» در دانشکده­ی آموزش­های الکترونیکی دانشگاه شیراز، عدم آشنایی پژوهشگر با «نظریه­ مجموعه­های فازی» در بدو امر، یکی از محدودیت­های مهم انجام پژوهش بود. لذا پژوهشگر موظف بود پیش از آغاز پژوهش، «منطق فازی» را به صورت کلاسیک فرا بگیرد.
از دیگر محدودیت­های این پژوهش، جمع­آوری داده ­های فازی بود. جدید بودن موضوع و محدود بودن دسترسی به منابع کتابخانه­ای کشور به دلیل نبودن منابع علمی مرتبط و عدم درک برخی از خبرگان از موضوع تحقیق، دریافت اطلاعات را با مشکل مواجه می­کرد.
همچنین یکی از مهم­ترین محدودیت­های پژوهش، عدم دسترسی به مثال­ها و آمار دقیق و واقعی درباره دام­گستری در بانک­های ایرانی و نیز در دسترس نبودن نمونه­های واقعی حملات دام­گستری به بانک­های ایرانی بود.
۱-۸- جنبه­ های جدید و نوآوری تحقیق
در این پژوهش، ویژگی­های مؤثر در تشخیص حملات دام­گستری در وبگاه­ها و به ویژه بانکداری الکترونیکی ایران معرفی خواهد شد که با بهره گرفتن از نظریات خبرگان و روش­های ریاضی و آماری به دست آمده است. نوآوری دیگر این پژوهش طراحی سامانه­ی خبره برای تشخیص حمله دام­گستری با بهره گرفتن از ویژگی­های مذکور به صورت کارآمد است.
۱-۹- نتیجه ­گیری
در این فصل ابتدا موضوع پیشنهادی معرفی و ضرورت انجام آن تبیین شد و سپس مفاهیم اصلی این تحقیق مانند دام­گستری، بانکداری الکترونیکی، مجموعه­های ژولیده و سامانه­ی خبره­ی فازی معرفی شدند که در فصل­های آینده به تفصیل بررسی خواهند شد.
فصل دوم- امنیت بانکداری الکترونیکی و حملات دام­گستری
۲-۱- مقدمه

خوب

۱۸۳

۷/۸۷

بسیار خوب (عالی)

۱۳

۳/۱۰

مأخذ: نتایج تحقیق
در مجموع میانگین دانش بازاریابی وفروش برای کل باغداران در این پژوهش، خوب ارزیابی شده است. این در حالی است که مهارتهای بازاریابی آنها در این پژوهش ضعیف ارزیابی شده است. شناسایی این شکاف و تحقیق و پژوهش در این زمینه و ترویج یافته های مزبور در بین باغداران میتواند سطوح درآمدی باغداران را افزایش دهد و باعث بهبود وضعیت پرتقال شهرستان محمودآباد و استان مازندران گردد.

۴-۳- آمار استنباطی
۴-۳-۱-تخمین تابع حاشیه بازاریابی براساس الگوی مارک-آپ
پس از استخراج داده ها و با توجه به انواع مدلهای حاشیه بازاریابی بحث شده در فصل سوم، اقدام به برآورد وگزینش مناسبترین تابع حاشیه بازاریابی گردید. از آنجایی که داده های این پژوهش، مقطعی میباشد حاشیه بازاریابی از طریق مدل پویا قابل تخمین نمیباشد. از بین مدلهای ایستا، چون اطلاعات از طریق نمونهگیری و منطقه ای است و آمار کلانی راجع به میزان فروش محصولات در بازارهای مختلف در دسترس نبود، بنابراین مدلهای ارتباط نسبی و هزینه بازاریابی نیز مناسب این پژوهش نبوده و برای تخمین تابع از مدل مارک-آپ استفاده شد. در این الگو عوامل موثر بر حاشیه بازاریابی(MM) مواردی همچون قیمت خرده فروشی(PR) و هزینه های بازاریابی(MC) قرداد میشود، درتخمین تابع حاشیه بازاریابی بر اساس الگوی مارک-آپ، MM متغیر وابسته و PR وMC متغیرهای مستقل در نظر گرفته میشود. ضرایب تابع مذکور به صورت زیر بدست آمده است. در ادامه عوامل مؤثر بر حاشیه بازاریابی با بهره گرفتن از روش معمول مارک-آپ برآورد گردید. ضرایب تابع حاشیه بازاریابی به صورت زیر بدست آمده است:
PR 61/0 + MC 25/1- 67/36- MM=
جدول ۴-۳۸- نتایج حاصل از برآورد الگوی مارک-آپ

نام متغیر

شرح

ضریب برآوردی

آمارهt

Se

PR

قیمت خرده فروشی

۶۱/۰

۰۹/۱۵

۰۴/۰

MC

هزینه بازاریابی

۲۵/۱-

۲۲/۸-

۱۵/۰

C

عرض از مبدأ

۶۷/۳۶-

۸۳/۱-

۹۰/۱

(۲-۴۰)
که در روابط بالا جرم کابل بر واحد طول می باشد.
از دو معادله قبل و (۲-۳۷) می توان به این نتایج رسید که زاویه حمله به صورت زیر می­باشد:
(۲-۴۱) ( )
(۲-۴۲)
(۲-۴۳)
که در روابط بالا را برای ساده سازی به صورت تقریب زده خواهد شد. علاوه بر این و برای اشکال پیچیده را می توان از رابطه زیر به دست آورد ( ضریب جمله اول بسط فوریه بر حسب می باشد).

(۲-۴۴)
با جایگذاری معادلات (۲-۳۶)، (۲-۳۸) تا (۲-۴۴) در معادله (۲-۳۱) می توان نشان داد که:
(۲-۴۵) = -
در نتیجه بردار بار آیرودینامیکی به صورت زیر به دست می آید:
(۲-۴۶)
که درایه های بردار F به دست خواهند آمد.
پس از ساده سازی معادلات (۲-۱۷)، (۲-۳۰) و (۲-۴۵) و جایگذاری در معادله (۲-۱۵)، معادله نهایی برای حالت ۶ درجه آزادی به صورت زیر به دست می آید:
(۲-۴۷)
که ماتریس سختی به صورت زیر می باشد:
(۲-۴۸)
در رابطه بالا ، و بلوک­های ۳*۳ هستند.
معادلات تعادل دینامیکی سیستم از حالت تعادل استاتیکی می باشند که به صورت فشرده شده ۳ درجه آزادی به دست آمده اند را می توان اینگونه نوشت
(۲-۴۹)
که در رابطه بالا:
(۲-۵۰) =
۲-۲ انرژی جنبشی و ماتریس جرم سیستم
انرژی جنبشی کل مربوط به نوسانات کابل با صرف نظر کردن از نوسانات کابل در راستای محور X از رابطه زیر به دست می آید:
(۲-۵۱) T=
چشم پوشی از نوسانات افقی کابل در مقایسه با نوسانات کابل در دو جهت دیگر اولا فرض قابل قبولی است و با مشاهدات آزمایشگاهی سازگاری دارد. ثانیا با بهره گرفتن از این فرض خواهیم دید که معادلات حرکت تا حد زیادی ساده می شوند و کارهای بعدی روی این معادلات راحت تر می گردد. باتوجه به روابط (۲-۲) و (۲-۳) عبارت بالا را می توان ساده کرد.
(۲-۵۲) =
(۲-۵۳)
(۲-۵۴)
می توان بردار را از انتگرال داخل کروشه در رابطه (۲-۵۱) بیرون آورد زیرا این بردار روی سطح تغییر نمی کند. بنابراین انرژی جنبشی کل را به صورت زیر می توان بیان کرد:
(۲-۵۵) T=
که در روابط بالا:
(۲-۵۶) m =
(۲-۵۷) =
(۲-۵۸) =
(۲-۵۹) =
همچنین با بهره گرفتن از روابط (۲-۴) تا (۲-۷) عبارت به دست آمده برای انرژی جنبشی در رابطه (۴-۵۵) را می­توان به صورت زیر نوشت:
(۲-۶۰) T =
بنابراین اگر بردار مختصات تعمیم یافته را به شکل زیر بیان کنیم:
(۲-۶۱) =
انرژی جنبشی کل را به صورت زیر می توان بیان کرد:
(۲-۶۲) T=
که در رابطه فوق ماتریس سه بعدی است که همه درایه های آن صفر می باشد.
که درایه های ماتریس با رابطه زیر بیان می­شوند:
(۲-۶۳)
که ماتریس با رابطه زیر بیان می شود:
(۲-۶۴)
۲-۳ ماترس سختی
برای به دست آوردن ماتریس سختی سیستم از جملات انرژی پتانسیل سیستم کمک می­گیریم. با توجه به کرنش لاگرانژی و پیچشی داریم:
(۲-۶۵)
(۲-۶۶)
(۲-۶۷)
که در این روابط برابر با است.
ابتدا نقش جمله اول عبارت (۲-۲۹) را در ماتریس در رابطه (۲-۳۰) به دست می آوریم:
(۲-۶۸) =
برای آن که را بتوان به شکل
(۲-۶۹) =

بند سوم: نقش دبیرخانه و سایر نهادهای ملل متحد در ارتقا و اجرای نظریه
مسئولیت حمایت ۱۵۰
مبحث دوم: نقش سازمانهای منطقهای ۱۵۲
بند نخست: سازمانهای منطقهای قاره افریقا ۱۵۴
بند دوم: سازمانهای منطقهای قاره اروپا ۱۵۷
بند سوم: سازمان منطقهای آ. سه. آن در آسیا ۱۵۸
جمع بندی بخش دوم ۱۶۰
نتیجه پایانی ۱۶۲
فهرست منابع ۱۶۵
ضمائم ۱۷۵
پیشگفتار
نظریه مسئولیت حمایت، یکی از مهمترین ایدههای قرن بیست و یکم میلادی، در عرصه حقوق و روابط بینالملل است که به دنبال ایجاد هماهنگی میان تفکرات حامی حفظ حقوق بنیادین بشر در درون کشورها، از یک سو و از سوی دیگر تفکرات سنتی حقوق بینالملل از جمله اصل حاکمیت کشورهاست. این نظریه در تلاش است تا بنیادهای حقوقی و اجرایی خود را هر چه سریعتر، در میان جامعه بین المللی مستحکم سازد.
نگارنده با توجه به اهمیتی که این نظریه نزد حقوقدانان، سیاستمداران و نهادهای مختلف بین المللی یافته است، در پی تشریح و تبین و ارائه راهکارهای نظری و اجرایی برای آن است.

اکنون بر خود لازم میدانم تا از راهنماییهای عالمانه و دلسوزانه اساتید بزرگوار، جناب آقایان دکتر حسن سواری و دکتر مهران محمودی و سرکار خانم دکتر رزا قراچورلو، کمال قدردانی را به عمل آورم و از دوستان بزرگوارم، آقایان مهدی دهرویه و علی احسانینیا و همچنین برادر و خواهر عزیزم، آقای میلاد حسینی بلوچی و خانم مریم حسینی بلوچی، به خاطر زحماتی که متقبل شدهاند، تشکر نمایم.
مقدمه
اصلیترین مشخصه سالهای پایانی قرن بیستم میلادی، تغییر در ماهیت مخاصمات مسلحانه است؛ بدین معنا که در طی این دوره، مخاصمات میان کشورها که قرنهای متوالی به عنوان مهمترین دغدغه حاکمان در حفظ جان و زندگی مردم تحت حاکمیتشان، مطرح بود، جای خود را به درگیریهای داخلی داده است. به دلیل وجود چنین شرارتهایی در درون مرزها، همه روزه شاهد از دست دادن جان شمار زیادی از شهرواندان عادی در نقاط مختلفی از جهان هستیم. تاریخ نمونه های تلخ بسیاری را پیش چشم خوانندگانش نمایان میسازد. وضعیتهای به وقوع پیوسته در رواندا در سال ۱۹۹۴ و در سریبنیتسا در سال ۱۹۹۵ از دست وقایع هستند؛ وقایعی که واماندگی حکومتهای داخلی از کنترل اوضاع وخیم انسانی، وقوع آنها را دامن زده است. در چنین اوضاع و احوالی، جامعه بین المللی که از حضور کم فایده اصل مداخله بشردوستانه در حمایت از جان و زندگی انسانها در مقابل شرارتهای بیپایان داخلی، به تنگ آمده بود، امیدوارانه رو به سوی ایدههای جدید در حمایت از حقوق بشر آورد. این ایدهها در «نظریه مسئولیت حمایت» متبلور گردیده است. این نظریه از در هم تنیدگی چالشها، شکستها و تجربیات مداخلات بشردوستانه، در دوره های مختلف تاریخی، در نخستین سال های قرن بیستویکم پا به عرصه حقوق و روابط بینالملل گذاشته است.
مسئولیت حمایت، اصل نظریه خویش را بر حمایت از جمعیت و افراد درون حاکمیت دولتها قرار داده است و اشعار میدارد که هر کشوری باید از جمعیتش در مقابل بحرانهای شدید انسانی حمایت نماید و جامعه بین المللی نیز در صورت نیاز، برای رسیدن به این هدف، با دولتها همکاری خواهد کرد و اگر دولتی نخواهد یا نتواند از جمعیت خویش در مقابل بحرانهای بشری حمایت نماید و در این راه شدیداً ناکام بماند یا اینکه خود آن دولت سبب وقوع جنایات گسترده علیه انسانها باشد، جامعه بین المللی مسئولیت دارد تا مداخله نماید و از آن جمعیت، حتی با بهره گرفتن از نیروی نظامی به عنوان آخرین گزینه، حمایت نماید. در واقع، از مهمترین ابتکارات نظریه مسئولیت حمایت، ایجاد مسئولیت برای جامعه بین المللی و کشورها برای حمایت از جمعیتهای کشورهای ثالث است. نظریه مسئولیت حمایت برای قبل، حین و بعد از وقوع بحرانهای انسانی، تعهدات و مسئولیتهایی را برای جامعه جهانی پیش بینی نموده است.
در واقع، تلاشهای بیدریغ کوفی عنان، دبیرکل سابق ملل متحد و انتشار گزارشهای وی در سالهای ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ میلادی و به چالش کشیدن نظامات حقوقی کنونی جامعه بین المللی در این گزارشها، موجب گردید تا کمیسیونی کانادایی به نام “کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور"، برای ایجاد هماهنگی میان اصل حاکمیت کشورها و حفظ حقوق بنیادین انسانها در درون مرزها با بهره جستن از مداخله بشردوستانه، تأسیس گردد. همین کمیسیون با انتشار گزارشی در سال ۲۰۰۱، با خلق اصطلاح “مسئولیت حمایت"، آن را وارد گفتگوهای حقوقی و سیاسی بین المللی کرد. پس از آن، در سال ۲۰۰۴، دبیرکل ملل متحد، هیأتی را برای بررسی و شناسایی تهدیدات علیه صلح بین المللی و ایجاد روشها و مؤسساتی که بتوانند با این چالشها مقابله نمایند، تشکیل داد. این هیأت گزارشی را به دبیرکل در این باره ارائه نمود که در آن نظریه مسئولیت حمایت به عنوان “قاعده ای در حال ظهور” مورد صحه قرار گرفته است.
در سال ۲۰۰۵ میلادی، سند نهایی نشست سران جهان در مجمع عمومی، که توسط ۱۹۲ کشور امضا شده است، جامعه جهانی را از طریق ملل متحد، مسئول حفظ حقوق بنیادین انسانها در درون کشورها میداند و نظریه مسئولیت حمایت را مورد تأکید قرار میدهد. شورای امنیت ملل متحد نیز در سال ۲۰۰۶ میلادی، در قطعنامههای شماره ۱۶۷۴ و ۱۷۰۶، مقررات سند پایانی نشست ۲۰۰۵ مجمع عمومی را مورد استناد و تأکید خویش قرار میدهد.
اخیراً، در سال ۲۰۰۹ میلادی، دبیرکل ملل متحد، طی یک گزارش، از کشورهای عضو ملل متحد خواسته است تا اصول مندرج در بیانیه نهایی نشست سران جهان در مجمع عمومی در سال ۲۰۰۵، راجع به مسئولیت حمایت، را اجرا نمایند. همچنین، در نشست مجمع عمومی در سال ۲۰۰۹، بیانیهای در رابطه با مسئولیت حمایت، صادر گردید و ضمن آن مجمع عمومی اعلام کرد که به ملاحظات خود در نظریه مسئولیت حمایت ادامه خواهد داد.
در سالهای اخیر بسیاری از مؤسسات، از جمله مرکز جهانی مسئولیت حمایت^[۱]، جنبش متحده جهانی^[۲]، ائتلاف درباره مسئولیت حمایت^[۳] و بسیاری از مؤسسات دیگر در جهت افزایش آگاهی جهانیان و بسط و گسترش نظریه مسئولیت حمایت تلاشهای بسیاری را انجام دادهاند.
پیش از این تحقیقات بسیار محدودی در زمینه مسئولیت حمایت در داخل کشور انجام شده است. این تحقیقات، به دلیل آنکه در ابتدای طرح نظریه مسئولیت حمایت صورت گرفتهاند و با عنایت به پیشرفتهای شگرف این نظریه در سالهای پس از ۲۰۰۵ میلادی، از جامعیت لازم برخوردار نمیباشند. بنابراین، شایسته است تا نظریه مسئولیت حمایت، که به نظر میرسد در آیندهای نه چندان دور، بتواند به یکی از اصول بیچون و چرای حقوق بینالملل در عرصه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه تبدیل شود، در قالب این پایان نامه مورد موشکافی بیشتری قرار گیرد. بنابراین، سعی میشود تا در فصل ابتدایی بخش نخست، با تعاریف و مفاهیم و چگونگی خلق مسئولیت حمایت آشنا گردیم و سپس در فصل دوم، جایگاه حقوقی نظریه مسئولیت حمایت را در نظامات کنونی بینالملل، مورد بازشناسی قرار دهیم. در فصل نخست بخش دوم نیز تعهدات اجرایی مسئولیت حمایت را مورد بازشناسی دقیق قرار میدهیم و سرانجام، در فصل پایانی، ضمن ذکر توانمندیها و کاستیهای کنونی نهادهای بین المللی، در اجرا و ارتقای نظریه مسئولیت حمایت، نقش این نهادها را در اجرایی ساختن هر چه بهتر این نظریه، تبیین نماییم.
مهدی حسینی بلوچی
بهمن ماه ۱۳۸۸
بخش نخست
مسئولیت حمایت؛ از یک ایده تا یک هنجار بین المللی
فصل نخست:
طرح ایده مسئولیت حمایت
نظریه مسئولیت حمایت، در برخورد با مشکلات و موانع حفظ حقوق بشر در درون کشورها که از نبود ساختاری مدون و تحکیمیافته در میان اسناد و رویه های بین المللی ناشی میشد، در نخستین سال قرن بیست و یکم پا به عرصه حقوق و روابط بینالملل نهاد. در واقع، این نظریه اولین جرقههای شکلگیری خود را در دهه نود میلادی، پس از ظهور ناکارآمدی اصل عرفی مداخلات بشردوستانه، زده است. نخستین گام را در طرح ایده مسئولیت حمایت، کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور^[۴] برداشته است. این کمیسیون، توسط کشور کانادا، با هدف کنار گذاردن موانع سنتی حفظ حقوق بشر، یعنی اصل حاکمیت کشورها و اصل منع مداخله در امور داخلی کشورها، تأسیس گردید. بنابراین به نظر میرسد، تشریح چگونگی طرح ایده مسئولیت حمایت و معرفی طراحان و تدوینکنندگان این نظریه، همگام با ارائه تعریف و مفهوم برای آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار باشد.
گفتار نخست: معنا و مفهوم نظریه مسئولیت حمایت
بررسی نحوه شکلگیری کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور و چگونگی خلق اصطلاح «مسئولیت حمایت» توسط این کمیسیون^[۵] و همچنین ارائه نظریههایی که زمینه را برای ظهور نظریه مسئولیت حمایت فراهم نمودند، برای درک عمیق این نظریه از جایگاه والایی برخوردار است. بنابراین پیش از موشکافی ساختار مفهومی نظریه مسئولیت حمایت، این اقدامات و نظریهها را تبیین مینماییم و سپس به تعریف و ارائه اصول مستتر در نظریه مسئولیت حمایت خواهیم پرداخت. با ارائه تعریف و اصول نخستین نظریه مسئولیت حمایت، اصطلاحاتی چند را که در تعریف این نظریه به چشم میآیند و احتمالاً برای خواننده سوال برانگیز خواهند بود، را مورد اشاره قرار میدهیم. اصطلاحاتی نظیر “هنجار درحال شکلگیری مسئولیت حمایت"، “مسئولیت کشورها و جوامع بین المللی"، “شرراتهای گسترده علیه حقوق بشری” و “دولتهای ناتوان در انجام مسئولیتهای بین المللی و داخلی"، همگی واژههایی هستند که نیاز به تبیین دارند. به عبارتی دیگر، اصطلاحات بالا، همگی، میتوانند نقشهای کلیدی در اجرای نظریه مسئولیت حمایت، در هنگام وقوع بحرانهایی که منجر به نقض گسترده و نظامیافته حقوق بشری و حقوق بشردوستانه در درون مرزهای کشورها میگردند، داشته باشند. بنابراین با فهم دقیق زوایای نظری چنین اصطلاحاتی، میتوان گستره مفهوم مسئولیت حمایت، به ویژه در گزارش کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور را به طور دقیقتری مورد شناسایی قرار داد و از وقوع سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری نمود و در نهایت با نهادینه ساختن کامل تعهدات ناشی از این اصطلاحات، انجام آن را از سوی جامعه بین المللی خواستار شد.
مبحث نخست: چگونگی خلق اصطلاح"مسئولیت حمایت“
اقدامات و تلاشهای زیادی از سوی سیاسیون و دانشمندان حقوق بینالملل برای ایجاد مفاهیم نظریه مسئولیت حمایت صورت گرفته است. کوفی عنان و گارس ایوانز از سردمداران تلاشگران برای مفهوم سازی در نظریه مسئولیت حمایت میتوان نام برد.
بند نخست: اقدامات اولیه زمینهساز ظهور نظریه مسئولیت حمایت
نظریه مسئولیت حمایت، مفاهیمی را در ابتدای قرن بیستویکم در گفتمانهای میان حقوقدانان و مؤسسات حقوق بین المللی وارد ساخت که به عقیده برخی مانند پروفسور توماس جی وایس^[۶] «با در نظر گرفتن استثنای احتمالی پیشگیری از وقوع نسل زدایی، بعد از جنگ جهانی دوم هیچ ایدهای در میان هنجارهای بین المللی سریعتر و بیشتر از مفهوم مسئولیت حمایت حرکت و رشد نکرده است.»^[۷] این پیشرفت سریع، شاید حاکی از اهمیت صد چندان خلق مفاهیمی و سوالاتی است که این نظریه در میان اذهان حقوقدانان و سیاستمداران جهان بوجود آورده است.
به نظر میرسد، نخستین اقدام بین المللی در راه رسیدن به مفهوم و نظریه مسئولیت حمایت، هر چند که مهمترین اقدام محسوب نمیشود، را پتروس پتروس غالی^[۸] برداشته است. وی در گزارش خود در سال ۱۹۹۲ با عنوان دستور کاری برای صلح^[۹] به شورای امنیت، حاکمیت کشورها را قابل احترام میشمارد اما مطلق بودن آن را زیر سوال میبرد. او در قسمتی از گزارشش مینویسد:
«احترام به حاکمیت کشورها و تمامیت ارضیشان برای هر پیشرفت مشترک بین المللی حیاتی است. [اما] زمان حاکمیت مطلق و انحصاری گذشته است؛ تئوری حاکمیت مطلق هرگز با واقعیت هماهنگ نشد. این وظیفه رؤسای کشورهاست تا به این درک دست یابند و تعادلی را میان نیازهای حکومت داخلی پسندیده و الزامات جهان به یکدیگر وابسته، بیابند.»^[۱۰]
وی با ارزیابی اینکه برخی حوزه های حکومت داخلی، به قلمرو جهانی نیز مرتبط هستند، سعی داشت تا مفهوم حکومت را از رویه سنتی اصول مطلق حاکمیت و منع مداخله خارج کند. هر چند وی در ادامه گزارش خود همزمان سعی کرد تا احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها آنها را دوباره تذکر دهد و برای کمکهای بشردوستانه، گرفتن رضایت کشور میزبان را الزامی دانست.^[۱۱]
در قدم بعدی کمیسیون اداره جهانی^[۱۲] در گزارش سال ۱۹۹۵^[۱۳] خود با تأکید بر گسترش مفهوم امنیت انسانی و بین المللی شدن آن، معتقد است که «امنیت انسانی ایمنی از تهدیدات مزمن نظیر گرسنگی، بیماری، سرکوب و حمایت در برابر اختلالات ناگهانی و مضر در الگوی زندگی روزانه مردم را شامل میشود. کمیسیون اداره جهانی بر این اعتقاد است که امنیت مردم باید به عنوان هدفی مهم همانند امنیت دولتها ملاحظه شود. گزارشاین کمیسیون بر این نکته تأکید میکند که مسئولیت سازمان ملل[متحد] نباید تنها نسبت به امنیت دولتهای عضو آن محدود شود بلکه سازمان ملل [متحد] باید نسبت به امنیت افراد درون مرزهای دولتهای عضو نیز مسئول باشد. گزارش همچنین با اشاره به مداخلات سازمان ملل متحد و ناتو در بالکان، افریقا و سایر مناطق، به نفع گسترش مفهوم امنیت برای شناسایی هزینه ها و تلفات انسانی منازعات خشونت آمیز در درون دولتها [به عنوان مسئله ای بین المللی]، استدلال میکند.»^[۱۴]
بند دوم: تلاشهای کوفی عنان برای زمینهسازی طرح ایده مسئولیت حمایت
در اقدام سوم و شاید مهمترین آنها، کوفی عنان در سخنرانی سال ۱۹۹۹ در مجمع عمومی، سخنانی را به زبان آورد که در تعارض با مرزهای سنتی حقوق بینالملل بود. وی با انتقاد از عملکرد منفعلانه ملل متحد در قبال نسلزدایی صورت گرفته در رواندا، بوسنی و مخاصمات کوزوو، از مجمع عمومی خواست تا مفهوم جامعه بین المللی مندرج در منشور به درستی تحقق بخشد و همچنین اعلام کرد که جامعه بین المللی باید از تردید میان انجام مداخلات بشردوستانه برای جلوگیری و توقف نقضهای گسترده و نظامیافته حقوق بشری در درون مرزهای کشورهای متخلف و حفظ مفهوم سنتی اصول منشور نظیر اصل عدم مداخله و حاکمیت کشور، خارج شوند. کوفی عنان در این سخنرانی، بزرگترین چالش قرن بیست و یکم ملل متحد را در ایجاد اتحاد پشت سر اصولی که مانع وقوع نقضهای گسترده حقوق بشری و باعث حفظ منافع عمومی میباشند، میداند. وی چهار مطلب را نیز در مورد مداخلات بشردوستانه در این سخنرانی تذکر میدهد؛ نخست آنکه، مداخله باید به طور موسّع از اقدامات غیرقهری تا حمله مسلّحانه، تعریف شود و دوم سازوکار اجرایی مداخله زورمدارانه مشخص گردد و سوم اینکه، بعد از انجام مداخله، تلاش ها برای حفظ صلح و امتداد حقوق انسانی ادامه یابد و در نهایت تذکر میدهد که اصل حاکمیت تنها مانع در راه رسیدن به هدفهای بشردوستانه نیست بلکه منافع ملی نیز باید مجدداً بر اساس اصول دمکراسی، حقوق بشر و حاکمیت قانون تعریف شوند و در چالشهای بشری، منافع ملی همانند منافع جمعی قلمداد شود.^[۱۵]
در سال ۲۰۰۰ نیز کوفی عنان در اقدامی دیگر، در گزارش هزاره خویش به مجمع عمومی با اشاره به اینکه «از دهه ۱۹۹۰ جنگها عمدتاً داخلی و وحشیانه بوده و جان بیش از پنج میلیون نفر را گرفته است. این جنگها بیش از آنکه تجاوز به مرزها بوده باشد، تعرض به انسانها بوده است. …زمانی امنیت به معنای دفاع از سرزمین در مقابل حملات خارجی تلقی میشد ولی الزامات امروزی حمایت از افراد در مقابل خشونت داخلی را نیز دربر میگیرد.»^[۱۶] وی در زیر عنوان توجه به معضل مداخله در این گزارش، در پاسخ به منتقدان مداخلات بشردوستانه که ادعا میکردند مداخله بشردوستانه بهانهای برای مداخله در امور داخلی کشورها و همچنین موجب تهاجم به کشورهای ضعیف با نیات سیاسی ولی با پوشش مداخلات بشردوستانه و تحریک جنبشهای تجزیهطلب میشود، مینویسد:
« من به قوت و اعتبار و اهمیت این مسائل واقفم، و نیز میپذیرم اصول حاکمیت و عدم مداخله، حمایتی حیاتی در اختیار کشورهای کوچک و ضعیف قرار میدهند ولی این سوال را برای منتقدان مطرح میکنم: اگر مداخله بشردوستانه در واقع تهاجم غیرقابل قبولی به حاکمیت تلقی شود، در آن صورت چگونه باید در مقابل وقایع رواندا و سربنیتسا یعنی نقض فاحش حقوق بشر که به تمامی قواعد اخلاقی بشریت مشترک ما صدمه میزند، واکنش نشان داد.
ما در اینجا با یک معضل روبرو هستیم، اغلب مردم موافقند که هم دفاع از بشریت و هم دفاع از حاکمیت باید مورد حمایت واقع شوند ولی متأسفانه نمیگویند زمانی که این دو در حال تنازع باشند، کدام اصل تسلط و ارجعیت دارد.
دخالت بشردوستانه یک موضوع حساس و ملازم با مشکلات سیاسی است و جواب سادهای در بر ندارد. ولی قطعاً هیچ اصل حقوق، و حتی حاکمیت، نمیتواند سپر جنایات علیه بشریت باشد. در مواردی که چنین جنایاتی اتفاق میافتد و اقدامات صلح جویانه برای پایان دادن به آن به اتمام رسیده باشد، شورای امنیت وظیفه اخلاقی دارد که از طرف جامعه جهانی اقدام نماید. این حقیقت که ما نمیتوانیم از مردم در تمام نقاط دنیا حمایت کنیم، دلیل این نیست که در جایی که میتوانیم، اقدام به عمل نیاوریم. مداخله مسلّحانه باید همیشه آخرین حربه باشد، ولی در مواجهه با کشتار دسته جمعی راهی است که نمیتوان از آن صرف نظر کرد.»^[۱۷]
کوفی عنان، به تکاپوی ایجاد یک انقلاب فکری در زمینه مداخلات بشردوستانه، در سخنرانی سال ۱۹۹۹ در مجمع عمومی و به دنبال آن در گزارش هزاره خود در سال ۲۰۰۰ به مجمع عمومی، چالش بزرگی را در اذهان سران کشورها ایجاد کرد که باید تفکر و طرحی نو برای حفظ حقوق بشری بنیان نهاد. ضمناً وی با اشاره به تغییر ماهیت تهدیدات علیه صلح و امنیت بین المللی، درباره تغییر برخی پیشفرضها در منشور، میگوید: «پیشفرض مواد منشور آن بود که تهاجم خارجی، یعنی حمله یک کشور علیه کشور دیگر جدی‌ترین تهدید است، ولی در دهه‌ های اخیر تعداد خیلی بیشتری از مردم در جنگهای داخلی، پاک‌سازی قومی و کشتار دسته جمعی افراد یا نژاد خاص و با سلاح‌هایی که در بازار جهانی اسلحه در دسترس همه است، کشته شده‌اند.»^[۱۸]
لازم به ذکر است که از جمله اقدامات دیگری که همسو با اقدامات مذکور موجب شد تا زمینه ایجاد مفهوم مسئولیت حمایت فراهم آید، یکی پرداختن دبیرکل بر مفهوم حمایت از غیرنظامیان، در گزارش سال ۱۹۹۸ خود به مجمع عمومی است که خود این مفهوم، معنای وسیعتری از مفهوم مسئولیت حمایت است و دوم صدور بیانیه ریاستی^[۱۹] "حمایت از غیرنظامیان در جنگهای مسلّحانه”^[۲۰] از سوی شورای امنیت است که با تاکید دو قطعنامه ۱۲۵۶ و ۱۲۹۶ در همین باره همراه شد.^[۲۱]
در پی این تلاشها، در سپتامبر ۲۰۰۰، در پاسخ به چالش برانگیخته شده از سوی دبیرکل ملل متحد، دولت کانادا توسط وزیر امور خارجهاش، آقای لوید آکسورثی^[۲۲]، تأسیس کمیسیون بین المللی مستقل مداخله و حاکمیت کشور، را اعلام کرد. در این کمیسیون، افراد بسیار سرشناسی نظیر گارس ایوانز^[۲۳]، وزیر سابق امور خارجه استرالیا و محمد سهنون^[۲۴]، دیپلمات باسابقه الجزایری و مشاور اتحادیه افریقا، به عنوان ریاست مشترک کمیسیون حضور داشتند. سایر اعضای کمیسیون نیز بطور مناسبی از نقاط مختلف جهان انتخاب شده بودند تا تمامی دیدگاه ها در رابطه با موضوع کار کمیسیون، پوشش داده شوند.^[۲۵] در نهایت، همین کمیسیون است که اصطلاح “مسئولیت حمایت” را وارد گفتمانهای حقوق بینالملل میسازد.
بند سوم: کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور
در پایان قرن بیستم درباره تغییر ماهیت مخاصمات صحبتهای زیادی به میان آورده شد و نگرانیهای بسیاری را درباره افزایش گستره تلفات انسانی با جنایاتی نظیر کشتار وسیع انسانها، تجاوز گسترده به زنان و برده داری جنسی از آنها، استفاده از غیر نظامیان در جنگ به عنوان سپرهای انسانی، اخراج و کوچ اجباری شهروندان یک منطقه و بسیاری از جنایات دیگر، برانگیخت. در مقابل، گروهی از گسترش سوءاستفاده قدرتهای بزرگ از اصطلاح مداخلات بشردوستانه، پس از وقوع جنایتهای بشری در یک کشور و نادیده انگاری حاکمیت در آن کشورها، سخن به میان آوردند.
این کمیسیون در پی آن بود تا با بررسی نمودن تمام سوالات ایجاد شده در زمینه مداخلات بشردوستانه درحوزه های مختلف سیاسی، حقوقی، اخلاقی و عملی، پاسخی برای آنها بیابد و به همین منظور سعی نمود تا نظرات مختلف را از تمام نقاط جهان بصورت گسترده برداشت نماید.^[۲۶] با همین هدف کمیسیون نشستهای بسیاری را در نقاط مختلف جهان از جمله پکن، قاهره، لندن، دهلینو، نیویورک، اوتاوا، پاریس، سنپیترزبورگ، ماپوتو^[۲۷]، سانتیگو و واشنگتن برگزار نمود و از نظرات اشخاص مختلف به طرق متفاوت از جمله برگزاری سمینار یا دعوت شخصی بطور وسیع استفاده کرد.^[۲۸] در نهایت کمیسیون درست یکسال بعد از تأسیس، در سپتامبر سال ۲۰۰۱ هسته اصلی نظرات خویش راجع به مداخلات بشردوستانه را با خلق اصطلاح «مسئولیت حمایت» و جایگزینی آن به جای اصطلاح «مداخلات بشردوستانه»، طی یک گزارش حدوداً ۹۰ صفحهای منتشر نمود. ضمناً کمیسیون نتایج نشستهای خویش در کشورهای مختلف به همراه سایر اطلاعات تکمیلی مورد نیاز راجع به مسئولیت حمایت را در گزارش تکمیلی خویش به قلم توماس وایس و دون هوبرت^[۲۹] در حدود ۴۰۰ صفحه منتشر کرد. کمیسیون بین المللی مداخله و حاکمیت کشور، برای ایجاد پلی میان این دو تفکر، اهدافی را در ابتدای گزارش خود ذکر میکند تا بتواند نگاه هر دو نوع تفکر را به سمت گزارش خویش معطوف سازد. در این ارتباط در قسمتی از ابتدای گزارش آمده است :
« هر روش جدیدی برای مداخله در زمینه حمایت از بشر، نیازمند آن است تا حداقل چهار مقصود زیر در آن دیده شود: