میانگین دیدار اعضای باشگاه مربوطه و حضور در آن؛
ب- مقیاس­های مشارکت در امور عمومی:
شرکت­ کنندگان در مثلاً انتخابات­های ریاست جمهوری چندین دوره متوالی؛
درصد شرکت در جلسات عمومی مربوط به شهر یا مدرسه دریک سال گذشته؛
ج- مقیاس­های کار داوطلبانه در گروه یا اجتماع:
تعداد سازمان­های غیرانتفاعی در هر هزار نفر؛
حد متوسط زمانی که هر نفر در یک سال گذشته روی پروژه گروه کار کرده است؛
حد متوسط زمانی که هر نفر در یک سال گذشته کار داوطلبانه کرده است؛
د- مقیاس­های معاشرت غیررسمی:
با این حرف موافقم که من وقت زیادی برای دیدن دوستانم صرف کنم؛

حد متوسط زمانی که در سال گذشته در منزل تفریح و اوقات فراغت خودم را سپری کرده‌ام؛
ه- مقیاس­های اعتماد اجتماعی:
با این حرف موافقم که اکثر مردم قابل اعتمادند؛
با این حرف موافقم که اکثر مردم صادق هستند (محمدی، ۱۳۸۴).
از منظری دیگر، به عبارتی سرمایه اجتماعی دارای سه مولفه کلیدی مشارکت، اعتماد اجتماعی و آگاهی و دانش می­باشد (جوادی و همکاران، ۱۳۸۴).عناصر مفهومی سرمایه اجتماعی در سطح خرد از جمله اعتماد، تعلق، تعهد و هویت جمعی است، به بسط این مفهوم در یک چارچوب نظری پرداخته می‌شود. عنصر تعلق نشانگر پیوندهای موجود انسان با اطرافیان و محیط پیرامون است. کاکس^[۷] با تکیه بر عامل اعتماد به عنوان شاخص سرمایه اجتماعی این نکته را خاطر نشان می­سازد که در صورت وجود اعتماد میان افراد و اجتماعات، روابط اعضای خانواده، دوستان، همسایگان، همکاران و اجتماعات موثرتر خواهد بود. هویت اجتماعی به مثابه طرح و نگاری است که به افت اجتماعی نقش می‌بندد. رسیدن به یک هویت جمعی از عناصر اصلی و ملزومات تشکیل سرمایه اجتماعی محسوب می‌گردد. در خصوص تعهد اجتماعی، جیمز کلمن یکی از اشکال سرمایه اجتماعی را نظام تعهدات و انتظارات می­داند. مثال مشهور او آن است که اگر کنشگر (الف) کاری برای کنشگر (ب) انجام دهد، با اعتماد به این که (ب) در آینده آن را جبران خواهد کرد، این امر انتظاری را در (الف) و تعهدی را در (ب) برای حفظ اعتماد ایجاد می­ کند. به عقیده او مجموع این تعهدات سرمایه اجتماعی را شکل می‌دهد (بهزاد، ۱۳۸۲).
۲-۴-۶- سرمایه اجتماعی در ایران با تاکید بر مناطق روستایی
انباشت سرمایه اجتماعی و به دنبال آن رفتارهای دیگرخواهانه و داوطلبانه شهروندی در جامعه ایران، که بر اثر تاریخی پر­آشوب و استبدادی مجال کافی برای تمرین دموکراسی و بسط حوزه عمومی نداشته، با مشکل مضاعفی روبه­رو است؛ که یکی از موارد بارز آن، دخالت روزافزون دولت در سیاست‌های تامین اجتماعی در ایران است که به کاهش ابتکارات اجتماعی مستقل جامعه مدنی منجر شده است (بزی و همکاران، ۱۳۹۰). انتشار یافته‌های پیمایش ملی ارزش­ها و نگرش­ها که در سال (۱۳۸۰) و تحت سرپرستی دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ۲۸ استان کشور صورت گرفت، از سطح نازل سرمایه اجتماعی در کشور حکایت می‌کند (تاجبخش و همکاران، ۱۳۸۱).
انقلاب اسلامی ایران فرصتی بود که تجربه اعتماد و همکاری بین آحاد مردم با یکدیگر و بین آنان و دولت را فرآهم آورد. سال­های اول انقلاب تا نزدیکی­های زمان خاتمه جنگ ایران و عراق، سال­های تعامل اغلب مردم ایران با الگوی همکاری متقابل در صحنه­های اجتماعی است. هنجارهای برخاسته از انقلاب و تفسیر شیعی ایرانیان از اسلام پیروی از شخصیت اعجازگونه رهبری انقلاب، حضرت امام خمینی (ره)، سرمایه اجتماعی هنگفتی را برای مردم ایران پدید آورد. اما این سرمایه هنگفت احتیاج به حفظ و حراست و انتقال آن به آیندگان داشت (متوسلی و بی­نیاز، ۱۳۸۳).
ارتباطات در جوامع روستایی معمولاً بسته و براساس روابط چهره به چهره می­باشد. این قیود غیررسمی و هنجارهای سنتی باعث ایجاد یک شبکه ارتباطی کم­خطر یا بی­خطر شده که این امر باعث گردیده که روستاییان درآمد خود را هم­تراز با تغییرات فصلی تنظیم نمایند. یکی از ابزارهای ایجاد سرمایه اجتماعی انجمن­ها و تعاونی­های روستایی است. این سازمان­های محلی می­توانند به روستاییان بویژه فقرا این امکان را بدهند که از منابع موجود خود به نحوی استفاده نمایند که با وجود ریسک راندمان بهره‌برداری از آن به حداکثر رسیده و کمکی باشد به سمت رفاه بیشتر همچنین وجود سرمایه اجتماعی انگیزه کار دسته‌جمعی برای بهره‌وری بیشتر از منابع مشترک را زیاد می‌کند (توکلی و همکاران، ۱۳۹۰).
در سال­های اخیر در نظریات توسعه روستایی تأکید فراوانی بر توسعه مشارکتی و نهادگرایی شده است که در قالب آن دستیابی به ابعاد توسعه روستایی یکپارچه، همراه با مشارکت مردم محلی مورد نظر است. در این خصوص، امروزه اهمیت و جایگاه مشارکت مردم در اداره امور و توسعه روستاها مورد توجه بسیاری از محققان توسعه روستایی قرار گرفته است. برخی معتقدند که رسیدن به اهداف توسعه همه­جانبه روستایی بدون مشارکت مردمی امری محال است و برخی از این هم فراتر رفته و توسعه را عین مشارکت درنظر گرفته­اند (رضایی و همکاران، ۱۳۹۱).
کارآمدی سیاست­های تأمینی و رفاهی اجتماعی، که به همراهی و همکاری داوطلبانه مردم نیاز دارد، به کیفیت رابطه اجتماعی یا به عبارت دیگر، به میزان سرمایه اجتماعی موجود در هر کشور بستگی دارد (تاجبخش و همکاران، ۱۳۸۱). یکی از نهادهای مدیریتی در روستاها، شورای اسلامی است. شورای اسلامی نهادی مشارکتی است که از طریق آن تلاش­ های مردم روستایی به منظور بهبود شرایط آنها در ابعاد مختلف انجام گرفته و هماهنگ می­ شود. شوراهای اسلامی روستا می­توانند خواسته­ های مردم از دولت را تعدیل نموده و حضور آنها در صحنه­های سیاسی و اجتماعی را نهادینه کنند و افزون بر کاهش نارضایتی مردم، ظرفیت پاسخگویی دولت را افزایش دهند (رضایی و همکاران، ۱۳۹۱).
البته، عملکرد شورای اسلامی در عمل در گرو کارایی دهیاری است که بازوی اجرای مدیریت روستایی به شمار می‌رود. به طور کلی موفقیت مدیریت روستایی نیازمند همکاری و هماهنگی آنها با سازمان‌های دولتی مسئول و تشکل‌های فعال در سطح روستا از یک‌سو (مشارکت نهادمند) و بهره‌گیری از ظرفیت همیاری و همکاری ریشه‌دار در روستاها (مشارکت محلی اجتماعی) است. هر دو بعد، ذیل مفهوم سرمایه اجتماعی روستایی قابل توجه است.
۲-۵- مروری بر پژوهش‌های پیشین
۲-۵-۱- پژوهش­های صورت گرفته داخلی
مشکینی و همکاران (۱۳۹۳)، در مطالعه­ ای با عنوان ارزیابی الگوی مدیریت محله مبتنی بر شاخص­ های حکمروایی مطلوب شهری در محله اوین تهران به این نتایج دست یافتند که شاخص­ های اثربخشی و پاسخگویی، از کارکرد بیشتری در شکل­ گیری الگوی مطلوب مدیریت محله نقش داشته اند و مدیریت محله اوین از لحاظ شاخص­ های حکمروایی مطلوب شهری در وضعیت خوبی قرار دارد.
صالحی و همکاران (۱۳۹۳)، در مطالعه­ ای تحت عنوان بررسی سازوکار تأثیرگذاری شاخص‌های سرمایه اجتماعی در حکمروایی مطلوب شهری در نسیم شهر به این نتیجه دست یافتند که بین سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته شهری رابطه معنی­داری وجود دارد و با افزایش سرمایه اجتماعی شهروندان در محدوده مورد مطالعه شاخص­ های حکمروایی شایسته شهری افزایش خواهد یافت.
شکوهی و ایستگلدی (۱۳۹۲)، در تحقیقی با عنوان بررسی تحلیلی عوامل زمینه­ ساز حکمروایی خوب در شهر ترکمن به این نتیجه دست یافتند که از بین عوامل سازنده عقلانیت ارتباطی، متغیر اعتماد اجتماعی (نهادی، عمومی) بالاترین ارتباط را با کیفیت برقراری حکمروایی خوب در این شهر دارا می‌باشد.
ابراهیم­زاده و اسدیان (۱۳۹۱)، در تحقیقی با عنوان تحلیل و ارزیابی میزان تحقق­پذیری حکمروایی خوب شهری در در شهر کاشمر، به این نتایج دست یافتند که سه شاخص اصلی حکمروایی خوب شهری شامل: شفافیت و اطلاع­رسانی، قانون­مداری و کارایی و اثربخشی، در شهر کاشمر پایین می­باشد. برای بهبودحکمروایی خوب شهری، همکاری متقابل شوراهای اسلامی شهر، دولت و مردم توصیه شده است.
یافته­های پژوهش رضایی و همکاران (۱۳۹۱)، حاکی از آن است که عوامل موثر بر عملکرد شورای اسلامی در روستای خیرآباد در پنج عامل ارتباطی، اجتماعی، اداری-نظارتی، اقتصادی و فیزیکی-زیرساختی قابل تبیین است. بدون تردید شوراهای اسلامی روستایی به عنوان یکی از مهم­ترین ابزارهای مدیریت روستاها زمانی می­توانند وظایف خود را به خوبی ایفا نمایند که به صورت یک پل ارتباطی از تعامل دوسویه­ای با نهادها و سازمان­های دولتی از یک سو و مردم محلی و روستاییان از سوی دیگر برخوردار باشند.
طبق نتایج تحقیق شفیعا و شفیعا (۱۳۹۱)، با عنوان بررسی رابطه توسعه پایدار اجتماعی و سرمایه اجتماعی در بین ساکنان محله غیررسمی شمیران نو، رابطه مثبت و معنی­داری میان سرمایه اجتماعی و شاخص­ های توسعه پایدار اجتماعی برقرار است که به وسیله اتصال به شبکه­ ها و اعتماد تقویت می­گردد.
نتیجه مطالعه افتخاری و همکاران (۱۳۹۱)، تحت عنوان ارائه الگوی مناسب حکمروایی خوب روستایی در ایران، حاکی از این است که مدیریت روستایی از منظر حکمروایی شایسته از وضعیت مناسبی برخوردار نمی‌باشد.
براساس پژوهش مرادی و پاپ­زن در سال ۱۳۹۱، مواردی نظیر حکمروایی محلی شایسته، رضایت شغلی و ویژگی­های فردی- حرفه­ای دهیار، تامین امکانات، تجهیزات و منابع مالی مورد نیاز دهیاری بر موفقیت این نهاد در انجام اثربخش وظایف قانونی­ تاثیرگذار است.
شهبازی و شریفی (۱۳۹۰)، در مطالعه آسیب­شناسی مدیریت روستا و توسعه اشاره داشتند که هر گونه طراحی برای نظام مدیریت روستایی باید مبتنی بر اعتماد و اعتقادات مردم روستایی باشد.
دادورخانی و همکاران (۱۳۹۰)، در مقاله حکمروایی خوب راهبردی برای کاهش فقر روستایی اظهار داشتند؛ حکمروایی شایسته با بهبود شرایط حکومت، افزایش آزادی و دخالت مردم در تعیین سرنوشت خود و طراحی برنامه ­های توسعه توسط خود مردم سبب ایجاد فرآیندهای نوین اداری، تغییر شیوه‌های تامین معاش و در نتیجه، کاهش فقر خواهد شد.
افتخاری و همکاران (۱۳۹۰)، در مطالعه خود با عنوان تبیین رابطه رهیافت حکمروایی خوب و توسعه پایدار روستایی در مناطق روستایی استان مازندران به این نتیجه دست یافتند که رهیافت خوب روستایی می ­تواند به چالش مدیریت توسعه روستایی در ایران پاسخی در خور دهد و توسعه پایدار روستایی را سرعت بخشد.
مطالعات علیایی (۱۳۹۰)، با عنوان علل توسعه­نیافتگی روستایی ایران از منظر سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی در شهرستان دیواندره نشان می‌دهد که پیشرفت توسعه انسانی و توسعه اجتماعی در روستاها در روند توسعه آن روستاها کمک موثری خواهد نمود و به هر میزان سطح توسعه اجتماعی و انسانی در روستاها کمتر باشد به همان میزان نیز مانع پیشرفت توسعه روستایی خواهد شد.
توکلی و همکاران (۱۳۹۰)، در نتیجه مطالعه خود تحت عنوان تحلیلی بر میزان سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی بخش دشمن­زیاری شهرستان ممسنی بیان می­ کنند که در بین مولفه­های سرمایه اجتماعی، مشارکت روستاییان از حد سهیم شدن در اطلاعات فراتر نرفته است و نیز از تصمیم ­گیری در سطوح بالاتر محروم بوده ­اند و بیشتر مشارکت و فعالیت­های دسته­جمعی از نوع ابزاری بوده است.
طبق مطالعات پورمحمدی و همکاران (۱۳۹۰)، شکل­ گیری فرایند حکمروایی مطلوب شهری بر بنیان سرمایه اجتماعی شهروندان استوار است.
محمدی و همکاران در تحقیق خود با عنوان برآورد سرمایه اجتماعی در مناطق مختلف شهر مشهد و ارائه راهکارهایی جهت ارتقای آن در راستای وظایف شهرداری، شاخص­ های اعتماد، مشارکت، آگاهی و امنیت را مهم دانسته‌اند (محمدی و همکاران، ۱۳۹۰).
طبق تحقیق اژدری­فرد و احمدوند (۱۳۹۰) حمایت دولت، سرمایه اجتماعی اعضا، و مشارکت مردم در امور روستا عواملی تعیین­کننده، پراهمیت و معنادار در پیش‌بینی عملکرد شورای اسلامی روستایی هستند.
پژوهش دربان­آستانه و همکاران در سال ۱۳۸۹ نشان داد که از مهمترین عوامل موثر در حکمروایی روستایی در حکومت­های محلی، مساحت، جمعیت روستا، رضایت شغلی، سبک مدیریت دهیار، ضریب انسجام اجتماعی روستاییان، تعامل دهیاری با دهیاری­های هم­جوار، تجربه دهیار و تجهیز دهیاری­ها است.
طبق نتایج تحقیق قلی­پور (۱۳۸۳) با عنوان تحلیل و امکان­سنجی الگوی حکمرانی خوب در ایران با تاکید بر نقش دولت، الگوی مفهومی دولت در حکمروایی شایسته شامل چهار متغیر دموکراسی، پاسخگویی، عدالت­محوری و مشارکت است. یافته­های حاصل از این تحقیق نشان داد که وضعیت هریک از متغیرهای پیشنهادی در ساخت دولت ایران ضعیف است.
ازکیا و غفاری (۱۳۸۲)، در مطالعه خود با عنوان سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی در روستاهای شهرستان کاشان به مصاحبه با ۱۷۰ نفر سرپرست خانوار پرداخته‌اند. در این پژوهش، اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی، به عنوان اجزای سرمایه اجتماعی، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که اعتماد اجتماعی در بین روستاییان، متوسط به بالا است. همچنین با افزایش میزان اعتماد اجتماعی روستاییان، میزان مشارکت اجتماعی آنها نیز افزایش می­یابد و هرچه اعتماد از محدوده­ خانواده و نظام خویشاوندی به حوزه ­های فرامحلی، شهری و ملی گسترش می­یابد، مشارکت اجتماعی نیز به تبع افزایش اعتماد تعمیم­یافته، بیشتر می­ شود.
۲-۵-۲- پژوهش­های صورت گرفته خارجی
ابراین^[۸] (۲۰۰۰)، سرمایه اجتماعی در روستاهای روسیه را پس از تغییرات اقتصادی در بخش کشاورزی بررسی نموده و نتیجه گرفته است که سرمایه اجتماعی خانوار و شبکه ­های فامیلی افزایش یافته است؛ اما آنها در فعالیت­های مربوط به روستا کمتر شرکت می­ کنند. به عبارت دیگر، گرچه سرمایه اجتماعی درون­گروهی در میان خانوارهای کشاورز افزایش یافته؛ اما سرمایه اجتماعی بین گروهی کاهش یافته است. افزایش سرمایه اجتماعی درون گروهی در بخش کشاورزی روسیه، گسترش مشاغل خانوادگی و افزایش درآمد را به دنبال داشته است و خانوارهای دارای سرمایه بین گروهی قوی­تر در نهایت درآمد بیشتری داشته اند.
رید^[۹] و همکاران (۲۰۰۰) در کنار پیوستگی اجتماعی که آن را نشان­دهنده سرمایه اجتماعی پنهان دانسته ­اند، اعتماد میان عاملان توسعه خارجی و اجتماع محلی را به عنوان یکی از عوامل موثر بر توسعه، مورد بررسی قرار داده­اند.
به نظر سورینسون^[۱۰] (۲۰۰۰) سرمایه اجتماعی می‌تواند از دو راه مشارکت فعال در طرح‌های توسعه‌ای و انتشار اطلاعات، توان دسترسی به اعتبار را افزایش دهد و پیشبرد توسعه را موجب شود.
رایس^[۱۱] (۲۰۰۱) در تحقیق خود، اثر سرمایه اجتماعی موجود در اجتماعات محلی در شهر یووا^[۱۲] بررسی کرده است. وی دریافته است که انجمن­های محلی و درگیرشدگی مدنی افراد به­عنوان سرمایه اجتماعی^[۱۳]، موجب تشویق و وادار شدن حکومت به حکمرانی بهتر با پاسخ‌گویی و کارآمدی بیشتر شده است. وی در ارتباط با حکمروایی شایسته، دو شاخص میزان پاسخگویی و کارآمدی حکومت از دیدگاه شهروندان و در ارتباط با سرمایه اجتماعی سه شاخص میزان اعتماد، مشارکت مدنی و میزان عضویت در انجمن­های داوطلبانه را تعریف عملیاتی کرده است. همبستگی میان شبکه ­های اجتماعی یا انجمن­ها با کارآمدی حکومت معنی­دار، همبستگی میان برداشت از سرمایه اجتماعی به­عنوان یک ارزش با دو کارکرد حکومت بسیار معنی­دار و همبستگی میان اعتماد با کارآمدی و پاسخگویی حکومت معنی­دار شده است.
وبستر^[۱۴] (۲۰۰۲) در تحقیقی با عنوان بررسی عوامل موثر بر عملکرد شوراها در هند به این نتیجه رسید که مواردی همچون دسترسی به سرمایه و بودجه کافی، میزان مشارکت اعضا در مدیریت شوراها، وجود حمایت­های قانونی لازم، میزان برگزاری و شرکت اعضا در دوره­ های آموزشی و تجربه قبلی اعضای شوراها، از مهم­ترین عوامل موثر بر عملکرد شوراها می­باشد (رضایی و همکاران، ۱۳۹۱).