۲-۱- ترک‌خوردگی
سن درخت انار تفاوت قابل توجهی در میزان ترک‌خوردگی ایجاد می‌کند و با افزایش سن ترک‌خوردگی افزایش می‌یابد. همچنین پوشاندن میوه‌ها کاهش قابل توجهی در میزان و سرعت ترک‌خوردگی را موجب می‌شود (Hou et al 2010). طی مطالعاتی که بر روی ترک‌خوردگی انار انجام شده مشاهده شده که محتوی آب پوست در میوه‌هایی که در معرض آفتاب قرار می‌گیرند در مقایسه با میوه‌هایی که در سایه بودند به‌طور معنی‌داری کاهش می‌یابد و این در حالی است که محتوی آب آریل­های دو گروه با هم تفاوتی ندارند. رشد پوست در معرض تنش کند شده اما رشد آریل­ها تغییری نمی‌کند در نتیجه آریل­ها با انبساط خود به پوست فشار وارد کرده و منجر به ایجاد ترک‌خوردگی می‌شوند (Saad, 1988). در پژوهشی دیگر با مطالعه ارتباط بین ترک‌خوردگی میوه و ساختمان مزوکارپ نشان داده شد که اتصال سلول‌های مزوکارپ و شاخص‌های ترک‌خوردگی به صورت معنی‌داری منفی است (Saei et al., 2014; Shi et al., 2003). پژوهش‌های انجام شده در کشور مصر روی دو رقم مشهور Banati و Manfalouti نشان داد که غلظت ۵ درصد پینولین که یک ماده ضد تعرق گیاهی است باعث کاهش ترکیدگی میوه نسبت به شاهد می‌گردد ولی در مقدار محصول و کیفیت میوه اثری ندارد.
۲-۲- هیومیک اسید
در طی پژوهشی که به منظور بررسی تأثیر هیومیک اسید بر روی خصوصیات کمی و کیفی میوه انار انجام گرفت؛ نشان داده ‌شد که با کاهش دور آبیاری از نه روز به هفت روز؛ طول شاخه، تعداد برگ روی هر شاخساره، شاخص سطح برگ، تعداد گل روی هر شاخساره، درصد تشکیل میوه، درصد میوه‌های نهایی، تعداد میوه در هر درخت و عملکرد افزایش می‌یابد و افزایش سطوح هیومیک اسید باعث افزایش رشد رویشی و تعداد میوه می‌شود. همچنین در آبیاری با سطوح پایین و با افزایش غلظت هیومیک اسید تمامی پارامترهای ذکرشده بهبود حاصل می‌کنند (Khattab et al., 2012). در این پژوهش در مورد آفتاب‌سوختگی و ترک‌خوردگی گزارشی داده نشد.
محلول‌پاشی هیومیک اسید روی برگ باعث افزایش رشد در تعدادی از گیاهان از جمله گوجه‌فرنگی، پنبه و زیتون می‌شود (Fernandez et al., 1996). در گزارشی دیگر مشخص گردید که کاربرد هیومیک اسید ۱/۰ درصد باعث افزایش طول، قطر، پهنا و کاربرد هیومیک اسید ۲/۰ درصد باعث افزایش عملکرد در کیوی می‌شود. نتایج این پژوهش نشان داد که هیومیک اسید جایگزین هورمون اکسین و سیتوکینین شده یا به عنوان محرک آن‌ ها عمل می‌کند، البته افزایش غلظت آن نیز مؤثر می‌باشد (Mahmoudi et al, 2013). هیومیک اسید باعث افزایش وزن حبه، اسیدیته و شاخص بلوغ در Vitis vinifera cv.Italia گردید (Ferrara and Brunetti, 2010). محققان بسیاری اظهار داشته‌اند که هیومیک اسید مثل هورمون اکسین عمل کرده و طی آزمایشی مشخص شد که این ماده باعث تحریک ریشه و برگ شلغم نیز می‌شود (Senn and Kingman, 1973; Albayrak and Çarnas, 2005; O’Donnell, 1973; Tatini et al., 1991). در طی آزمایشی که بر روی گیاه خیار انجام‌ گرفت مشخص گردید هیومیک اسید باعث افزایش طول، قطر، وزن میوه و میزان مجموع مواد جامد محلول می‌شود (Kazemi, 2013). مواد هیومیکی باعث افزایش رشد و تولید میوه در پرتقال (Alva and Obreza, 1998)، افزایش وزن میوه، عملکرد و میزان مجموع مواد جامد محلول در سیب (Li et al, 1999)، افزایش عملکرد، کیفیت و رشد میوه در سیب و هلو (Fathi et al., 2002) می‌شوند. هیومیک تأثیر مثبتی در تعداد ریزوسفرهای رقم کانینو زردآلو دارد که خود منجر به تغییرات رشد، عملکرد و کیفیت میوه می‌شود (Eissa et al., 2007a). در پژوهش دیگری مشخص شد که کاربرد هیومیک اسید در خاک باعث افزایش میزان محتوی نیتروژن، پتاسیم و فسفر در برگ‌های زردآلو و افزایش کلروفیل و ماده خشک در عصاره برگی و افزایش میوه‌های نگه‌داشته شده توسط درخت، عملکرد و کیفیت میوه می‌شود (Shaddad et al., 2005). استفاده از هیومیک اسید به صورت هفتگی توانست صدمات شوری بر روی سیب، گلابی، هلو و زردآلو را کاهش دهد و مقاومت به شوری را افزایش دهد (Eissa et al., 2007a; Eissa et al., 2007b; Eissa et al., 2007c). همچنین در پژوهشی دیگر مشخص گردید محلول‌پاشی هیومیک اسید بر روی زردآلو تأثیری بر روی شکل و اندازه میوه ندارد اما باعث افزایش میزان مواد جامد محلول، نسبت قند به اسید کل و کاهش اسیدیته می‌گردد (Fathy et al., 2010). هیومیک اسید باعث افزایش عملکرد در سیب‌زمینی، سویا (Freeman, 1970)، افزایش رشد و کیفیت در کدو (Hafez, 2004) و تسریع رسیدگی در جو (Syabryai et al., 1965) می‌شود. در پژوهش دیگری مشخص گردید که استفاده از هیومیک اسید باعث افزایش طول، قطر و وزن میوه در هندوانه می‌شود (Salman et al., 2005). در محلول‌پاشی هیومیک اسید بر روی زیتون کاهش وزن و اندازه میوه و افزایش اسیدیته گزارش‌ (Hagagg et al., 2013a; Hagagg et al., 2013b). در فلفل محلول‌پاشی هیومیک اسید باعث افزایش اسیدیته می‌شود (Aminifard et al., 2012). در آزمایشی که روی گوجه‌فرنگی صورت گرفته؛ هیومیک اسید باعث افزایش وزن تک میوه گردید (صالحی و همکاران، ۱۳۸۹). در کدوتنبل، هیومیک اسید باعث کاهش عملکرد، کاهش محتوی روغن در کدوتنبل می‌شود اما کیفیت روغن با بهبود درجه غیراشباعی افزایش می‌یابد (Nikbakht et al., 2011). ترکیب کلسیم و هیومیک اسید باعث رشد گیاه و نمو ریشه در سوسن شرقی شد و گلدهی هشت روز زودتر و ناحیه جذب فعال ریشه ۴۱/۲۹ درصد بیشتر گردید. افزایش محتوی کلروفیل برگ و محتوی پرولین با ترکیب کلسیم و هیومیک اسید به دست آمد. کلسیم باعث افزایش محتوی پتاسیم و آهن در برگ و افزایش فسفر در ساقه شد و محتوی نیتروژن در ریشه با هیومیک اسید افزایش پیدا کرد (Le Chang et al., 2012).
۲-۳- کلسیم
مواد مغذی مثل بر، روی، کلسیم، مس، مولیبدن، منگنز و پتاسیم طی دوره رشد میوه در فرایندهای فیزیولوژیکی میوه انار دخیل‌اند و کمبود آن‌ ها باعث ترک‌خوردگی می‌شود. کاربرد بوریک اسید، فروس سولفات و کلسیم کلرید باعث کاهش ترک‌خوردگی انار گردید (Sheikh and Manjula, 2012). در آزمایشی محتوی کلسیم میوه در ابتدا و انتهای فصل رشد اندازه‌گیری شد، نتایج به دست آمده نشان داد که میزان کلسیم در اوایل فصل بالاست اما در اواخر فصل کاهش می‌یابد و دقیقاً در همان زمان (اواخر فصل) ترک‌خوردگی‌ها رخ می‌دهند (Aksoy and Akyuz, 1993).
طی پژوهشی که بر روی ترک‌خوردگی انار صورت گرفت مشخص شد که اسپری کلسیم کلرید به میزان یک کیلوگرم در ۱۰۰ لیتر آب یا کلسیم آمونیوم نیترات به میزان دو کیلوگرم در ۱۰۰ لیتر آب؛ کاهش ترک‌خوردگی را به همراه دارد. همچنین در اواخر دوره رشد دمای بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد و رطوبت کمتر از ۶۰ درصد برای ترکیدگی مطلوب است (Sheikh and Manjula, 2012). در پژوهشی دیگر، محلول‌پاشی با پاکلوبوترازول (۳۰۰ پی پی ام)، جیبرلیک اسید (۸۰ پی پی ام)، اسید نفتالن استیک (۴۰ پی پی ام)، کلسیم کلرید (۳ درصد)، بوریک اسید (۳ درصد)، روی سولفات (۳ درصد) بر روی انار باعث نتایج ذیل گردید. ترک‌خوردگی با پاکلوبوترازول به کمترین حد خود (۵/۴ و ۵/ ۱۰ درصد به ترتیب در سال اول و دوم) رسید و سپس جیبرلیک اسید و کلسیم کلرید کمترین میزان ترک‌خوردگی را نسبت به شاهد (۵/۴۸ و ۵/۴۹ درصد به ترتیب در سال اول و دوم) داشتند. عملکرد و وزن میوه با پاکلوبوترازول، جیبرلیک اسید، بوریک اسید و روی سولفات افزایش نشان داد. طول و قطر میوه با جیبرلیک اسید و اسید نفتالن استیک افزایش پیدا کرد و جیبرلیک اسید به‌تنهایی باعث افزایش آنتوسیانین کل و درصد تانن میوه شد (Hoda and Hoda, 2013). طی آزمایش دیگری که بر روی میوه انار صورت گرفته مشخص شد اسپری جیبرلیک اسید ۲۰ درصد بیشتر از سیتوکینین باعث کاهش ترک می‌شود (Yang et al., 2007)، اسپری نفتالن استیک اسید با غلظت ۲۰ میلی‌گرم در لیتر باعث افزایش ترک‌خوردگی نسبت به سیتوکینین می‌شود و اختلاف معنی‌داری با جیبرلیک اسید دارد. محلول‌پاشی برگی کلسیم کلرید ۷۰ درصد بیشتر از سیتوکینین باعث کاهش ترک‌خوردگی می‌شود (Yang et al., 2007)، پوشاندن خاک با علف‌های هرز و نوارهای پلاستیکی می‌تواند تا ۹ درصد ترک‌خوردگی را کاهش دهد (Yang et al., 2007)، پوشاندن میوه‌ها در مقایسه با سیتوکینین باعث کاهش ۴/۷ درصدی در میزان ترک‌خوردگی گردید (Yang et al., 2007). گروهی از پژوهشگران عقیده دارند که ترک‌خوردگی پوست با افزایش اندازه میوه افزایش پیدا می‌کند (Emmons and Scott, 1977). با این حال برخی از دانشمندان بیان می‌کنند که هیچ ارتباطی ۱۰۰ درصدی بین ترک‌خوردگی و اندازه میوه وجود ندارد (Bakker, 1988). در آزمایشی که بر روی لیچی انجام گرفته بود رابطه بین کلسیم دیواره سلولی و ترک‌خوردگی بررسی شد و نشان داده شد که میزان باندهای کلسیم در پریکارپ دیواره میوه‌هایی که کمتر ترک‌خورده بودند بیشتر از میزان کلسیم در پریکارپ میوه‌هایی بود که ترک‌خوردگی بیشتری داشتند و نتیجه گرفته شد که مقاومت به ترک‌خوردگی میوه‌ها توسط میزان باندهای کلسیم در دیواره سلولی مشخص می‌شود (Huang et al., 2001). در ۸ رقم از گیلاس رابطه مستقیمی بین میزان کلسیم و حساسیت به ترکیدگی مشاهده گردید (Bangerth, 1968). محققین بسیاری کاهش ترک‌خوردگی گیلاس با بهره گرفتن از کلسیم را گزارش کرده‌اند (Bangerth, 1968; Ackley, 1956; Bullock, 1952; Callan, 1986; Christensen, 1976; Lang et al., 1998).

استفاده از کلسیم کلرید به میزان ۱/۰-۳۵/۰ درصد باعث کاهش ترک‌خوردگی در گیلاس می‌شود و محلول‌پاشی برگی محلول بوراکس، ۲۵/۵۰ درصد کاهش ترک‌خوردگی را به همراه دارد (Powers and Bollen, 1947).
کلسیم به عنوان کاهنده نفوذپذیری غشا سلولی شناخته شده است. در یک آزمایش با غوطه‌ور کردن گیلاس در محلول کلسیم، سرعت جذب آب و ترک‌خوردگی از ۳۰ به ۱۵ درصد کاهش پیدا کرد (Ackley, 1956). در پژوهشی دیگر استفاده از کلسیم در آبیاری بارانی درختان گیلاس با غلظت ۵/۰-۱ درصد باعث کاهش ترک‌خوردگی از ۳۳ به ۱۱ درصد در سال اول و از ۲۰ به ۴ درصد در سال دوم شد اما باعث کاهش اندازه میوه از ۵/۱ به ۳/۰ گرم شد (Fernandez and Flore, 1995). در پژوهش دیگری درصد ترک‌خوردگی بر روی گیلاس رقم بینگ مطالعه شد که باعث کاهش درصد ترک‌خوردگی تا ۱۷ درصد شد و در کل کاربرد کلسیم کلرید باعث اختلاف معنی‌داری بین درختان تیمار شده و شاهد می‌شود (Fernandez and Flore, 1995). در آزمایش دیگری مشاهده شد که افزودن مکمل غذایی حاوی کلسیم یا دست ورزی در گیاه که افزایش کلسیم را به همراه دارد مثل هرس و مدیریت آب می‌تواند از ترک‌خوردگی شعاعی گوجه‌فرنگی جلوگیری کند (Simon, 1978) یا ترک‌خوردگی کوتیکولی را کاهش می‌دهد (Ehret et al., 1993). محلول‌پاشی ترکیبی از کلسیم و بر باعث کاهش ۲۰ درصدی ترک‌خوردگی و سخت شدن ۵۰ درصدی کوتیکول در میوه‌های گوجه‌فرنگی گردید (Dorais et al., 2011). در پژوهشی برای کاهش میزان ترک‌خوردگی و افزایش میوه‌های بازارپسند در گوجه‌فرنگی از کلسیم با غلظت دو گرم در لیتر، بر با غلظت ۳۰۰ میلی‌گرم در لیتر، کائولین و پوشش نوار پلاستیکی استفاده شد که بیشترین درصد میوه‌های بازارپسند به ترتیب با پوشش نوار پلاستیکی (۶۲/۴۹ درصد)، کلسیم و بر (۲۰/۴۳ درصد)، کلسیم (۰۴/۶۶ درصد) و بر (۱۵/۶۸ درصد) به دست آمد همچنین کمترین میزان میوه‌های آسیب دیده به ترتیب با پوشش نوار پلاستیکی (۲۴/۳ درصد)، بر (۴۲/۵ درصد)، کلسیم (۱۶/۶ درصد) و کلسیم و بر (۴/۶ درصد) مشاهده شد (Huang and Snapp, 2004).
۲-۴- بُر
در گلابی کاربرد قبل از برداشت بُر کاهش خسارت انبارمانی را به همراه دارد و استفاده همزمان آن با کلسیم باعث کاهش می‌شود (Xuan et al., 2001). در سیب محلول‌پاشی بُر علائم کمبود کلسیم در میوه را کاهش می‌دهد (Dixon et al., 1973) در آزمایشی استفاده از بوراکس ۵/۰-۱ درصد فقط روی یک رقم گیلاس کاهش ترک‌خوردگی را موجب شد (Knoppien, 1949). در آزمایش دیگری بر روی گلابی از بر ۱/۰، ۵/۰ و ۱ درصد استفاده شده که در تمامی غلظت‌ها کاهش ترک‌خوردگی نسبت به شاهد مشاهده شد. افزایش وزن میوه و اسیدیته با محلول‌پاشی این ماده به دست آمد و با افزایش غلظت بر افزایش میزان مجموع مواد جامد محلول را به همراه داشت (Gill and Vasudeva, 1970). رشد و نمو و شکل‌گیری سریع گوجه‌فرنگی‌های بازاری باعث آسیب‌پذیری آن‌ ها به کمبود بر می‌شود حتی اگر خاک با بر اصلاح شده باشد (Snapp et al., 2002). استفاده از بر به صورت محلول‌پاشی برگی و محلول‌پاشی باعث کاهش ترک‌خوردگی شعاعی و دایره‌ای در گوجه‌فرنگی می‌شود (Davis et al., 2003).
۲-۵- کائولین
در پژوهشی اسپری کائولین شش درصد و کائولین شش درصد همراه با آبیاری باعث کاهش ترک‌خوردگی میوه انار نسبت به شاهد گردید. محلول‌پاشی این ماده باعث کاهش نسبت دانه به میوه، افزایش قطر، طول، وزن ۱۰۰ آریل، درصد آب‌میوه، میزان مجموع مواد جامد محلول و اسیدیته در سال اول شد و به‌جز کاهش اسیدیته در سال دوم تمامی نتایج مطابق با سال اول بودند (Abd El-Rhman, 2010). با محلول‌پاشی کائولین دمای سطح میوه کاهش پیدا می‌کند و میزان کاهش دما متناسب با میزان ضخامت مواد باقیمانده روی سطح میوه است (Glenn et al., 2002). جلوگیری مؤثر آسیب‌های خورشیدی با بهره گرفتن از ۴۵-۵۶ کیلوگرم در هکتار کائولین یا غلظت ۳-۱۲ درصد به دست می‌آید (Glenn et al., 2002). زمان استفاده این ماده به وضوح مشخص نیست اما باعث انعکاس تشعشعات فرابنفش و امواج با طول‌ موج کوتاه شد که برای کاهش آسیب‌های خورشیدی در میوه و برگ اهمیت دارد (Glenn et al., 2002). کائولین کاهش دمای برگ در سیب را باعث می‌شود (Wunsche et al., 2004). در آزمایشی بر روی مرکبات، کائولین باعث بهبود هدایت روزنه‌ای و جذب نور اشباع از کربن دی‌اکسید و سرعت آسیمیلاسیون در زمان نیمروزی می‌شود (Jifon and Syvertsen, 2003). کاربرد کائولین در تبادل گازی فلفل بی‌تأثیر است (Russo and Diaz-Perez, 2005). در یک آزمایش استفاده این ماده به منظور کاهش اثرات مضر تنش آبی و گرمایی در بادام و گردو مؤثر واقع شد (Rosati et al., 2006). کائولین تا ۵/۲ درجه دمای برگ را کاهش می‌شده و محلول‌پاشی برگی این ماده می‌تواند به عنوان روشی مفید در سازگاری گل رز به دماهای بالا در شرایط در شرایط گلخانه‌های گرمسیری در مراحل اولیه رشدی باشد (Marcela et al., 2011).
در این پژوهش ما سعی داریم تا اثر هیومیک اسید، کائولین، کلسیم و بُر را به صورت تکی و ترکیبی بر روی ترک‌خوردگی و کمیت و کیفیت میوه انار در دو دور آبیاری موردبررسی قرار دهیم.
فصل سوم:
مواد و روش ها
۳-۱- مشخصات محل و ارقام گیاه مورد استفاده
این پژوهش در یک باغ تجاری که مساحت بخش انار کاری آن ۱۰ هکتار است؛ واقع در شهر درجزین شهرستان مهدی‌شهر استان سمنان، در بین طول‌های جغرافیایی̎ ۲۷ ̍ ۳۷ ° ۳۵ -̎۵۴ ̍ ۳۷ ° ۳۵ شمالی و عرض‌های ̍ ۲۰ ° ۵۳ - ̍ ۲۷ ° ۵۳ و در سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ به اجرا درآمد. رقم مورد استفاده در این طرح واریته انار پوست سفید درجزین بود که درختانی ۲۰ ساله، در دوره باردهی تجاری بودند.
۳-۲- مواد شیمیایی، معدنی و ارگانیکی مورداستفاده
مواد شیمیایی مورد استفاده در این پژوهش شامل کود مایع کلسیم (ppm 40000) از محصولات شرکت اکین پاسارگاد و کود مایع بُر (ppm 20000) از محصولات شرکت نم بار مشهد، هیومیک اسید مایع (۱۲درصد) به عنوان ماده ارگانیکی مورد استفاده از محصولات شرکت بیو گرین^[۱۳] بلژیک و پودر کائولین از کارخانه کائولین خراسان تهیه ‌شده است.
۳-۳- تجهیزات
جهت انجام بخش میدانی این پروژه از سم‌پاش ۱۰۰ لیتری بنزینی و در بخش آزمایشگاهی از تجهیزات آزمایشگاه گیاه‌شناسی و باغبانی شامل ترازوی دیجیتال، رفرکتومتر^[۱۴]،pH متر^[۱۵] مدل pH 240L، بورت دیجیتال، هیتر و همزن مغناطیسی^[۱۶] و کولیس^[۱۷] دیجیتال استفاده شد.
۳-۴- تهیه محلول‌ها
برای تهیه محلول هیومیک اسید دو در هزار از ۱۰۰ میلی‌لیتر هیومیک اسید مایع و ۵۰ لیتر آب معمولی استفاده شد که محلول فوق برای ۴۸ اصله درخت به‌کار برده شد، در تهیه محلول پنج در هزار هیومیک اسید نیز از ۲۵۰ میلی‌لیتر هیومیک اسید مایع به همراه ۵۰ لیتر آب معمولی برای ۴۸ اصله درخت استفاده شد.
محلول حاوی سه درصد کلسیم و یک درصد بُر با افزودن ۵/۲ لیتر کلسیم و یک لیتر بُر در ۸۰ لیتر آب معمولی برای ۷۲ اصله درخت آماده شد و برای تهیه محلول کائولین شش درصد از پنج کیلو کائولین پودری در ۸۰ لیتر آب برای ۷۲ اصله درخت استفاده شد.
محلول‌های فوق هرکدام برای یک‌بار استفاده کافی بودند و برای هرماه محلول‌های جداگانه تهیه می‌شده است.
۳-۵- آماده‌سازی و اتیکت گذاری بلوک‌ها
اتیکت گذاری و آماده‌سازی بلوک‌های مورداستفاده در هر دو سال در تاریخ دوم خرداد انجام شد.
۳-۶- تیمارهای مورد استفاده
تیمارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل دور آبیاری با دو سطح دور آبیاری ۷ روز (آبیاری معمول) و دور آبیاری ۱۴ روز و نه تیمار محلول‌پاشی بود وطی دو سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ بر روی درختان اعمال شدند (جدول ۳-۲).
۳-۷- زمان اعمال تیمارها
تیمار دور آبیاری از دو هفته قبل از شروع محلول‌پاشی‌ها اعمال شد و اولین محلول‌پاشی روی درخت ۳۰ روز پس از اتمام گل (اواسط خرداد) و در ادامه فصل رشد و با فاصله ۳۰ روز، دو بار دیگر محلول‌پاشی‌ها تکرار شد. تیمار هیومیک اسید دو در هزار و پنج ‌در هزار هر دو در یک هفته انجام شد. سپس تیمار کلسیم و بُر در هفته بعد و در هفته بعد از آن تیمار کائولین انجام شد.
تیمارهای مورد نظر هرکدام طی دو روز؛ روز اول محلول‌پاشی بر روی گروه اول با آبیاری هفت‌روزه و روز دوم محلول‌پاشی بر روی گروه دوم با آبیاری ۱۴ روزه طی ساعات هشت ‌تا ۱۱ صبح و ۱۶ تا ۱۹ عصر انجام ‌شد.
جدول ۳-۲: تیماری‌های محلول‌پاشی مورد استفاده