با توجه به این امر معمولا دامنه ضریب قابلیت از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می سنجد.
لازم به ذکر است که قابلیت اعتماد در یک آزمون می‌تواند از موقعیتی به موقعیت دیگر و از گروهی به گروه دیگر متفاوت باشد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده می‌شود. از آن جمله می‌توان به الف) اجرای دوباره (روش بازآزمایی) ، ب) روش موازی (همتا) ، ج) روش تصنیف (دو نیمه کردن)  ، د) روش کودر- ریچاردسون و سایر اشاره کرد.

الف) اجرای دوباره آزمون یا روش بازآزمایی
این روش عبارت است از ارائه یک آزمون بیش از یک بار در یک گروه آزمودنی تحت شرایط یکسان. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، ابتدا ابزار اندازه گیری بر روی یک گروه آزمودنی اجرا شده و سپس در فاصله زمانی کوتاهی دوباره در همان شرایط، آزمون بر روی همان گروه اجرا می‌شود. نمرات بدست آمده از دو آزمون مورد نظر قرار گرفته و ضریب همبستگی آنها محاسبه می‌شود. این ضریب نمایانگر قابلیت اعتماد (پایایی) ابزار است. روش بازآزمایی برای ارزیابی ثبات مولفه های یک ابزار اندازه گیری به کار می‌رود ولی با این اشکال نیز روبه رو است که نتایج حاصله از آزمون مجدد می‌تواند تحت تاثیر تمرین (تجربه) و حافظه آزمودنی قرار گرفته و بنابراین منجر به تغییر در قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری گردد.
ب) روش موازی یا استفاده از آزمون های همتا
یکی از روش های متداول ارزیابی قابلیت اعتماد در اندازه گیری های روانی- تربیتی استفاده از آزمون های همتا است که شباهت زیادی با یکدیگر دارند ولی کاملا یکسان نیستند.
ضریب قابلیت اعتماد بر اساس همبستگی نمرات دو آزمون همتا به دست می‌آید.  خطاهای اندازه گیری و کمبود یا عدم وجود همسانی میان دو فرم همتای آزمون (تفاوت در سوالات یا محتوای آن‌ ها) قابلیت اعتماد را کاهش می‌دهد.
ممکن است فرم های همتا به طور همزمان ارائه نگردد. در این صورت قابلیت اعتماد هم شامل ثبات و همسانی می‌شود. اگر فاصله اجرای فرم های همتا زیاد باشد و تغییراتی در ضریب قابلیت اعتماد مشاهده گردد، ممکن است که این تغییر مربوط به عوامل فردی (آزمودنی ها)، همتا نبودن آزمون ها و یا ترکیبی از هر دو باشد.
ج) روش تنصیف (دو نیمه کردن)
این روش برای تعیین هماهنگی درونی یک آزمون به کار می‌رود. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، سوال های (اقلام) یک آزمون را به دو نیمه تقسیم نموده و سپس نمره سوال های نیمه اول و نمره سوال های نیمه دوم را محاسبه می‌کنیم. پس از آن همبستگی بین نمرات این دو نیمه را بدست می‌آوریم. ضریب همبستگی به دست آمده برای ارزیابی قابلیت اعتماد کل آزمون مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون از فرمول -اسپیرمن- براون- برای این مورد استفاده می‌شود:
(۱+همبستگی بین دو نیمه)    /    ۲ * همبستگی بین دو نیمه  = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
برای مثال آزمونی با ۸۰ سوال به ۳۵ دانشجوی سال اول ارائه شده است. آزمون به دو نیمه (۴۰ سوال) تقسیم شده است. همبستگی میان نمرات دو تست r=0.7  می‌باشد. قابلیت اعتماد کل آزمون به قرار زیر است:
۲*۰٫۷ / (۱+۰٫۷) = ۰٫۸۲ = ضریب قابلیت اعتماد کل آزمون
د) روش کودر- ریچاردسون
کودر و ریچاردسون دو فرمول را برای محاسبه هماهنگی درونی آزمون ها ارائه نموده اند. فرمول اول برآوردی از میانگین ضرایب قابلیت اعتماد برای تمام طرق ممکن تنصیف (دو نیمه کردن) را به دست می‌دهد. این ضریب برابر است با:
که در آن :
n تعداد سوال ها  -  p نسبت پاسخ های صحیح  -  q  نسبت پاسخ های غلط  -     واریانس نمرات کل
فرمول دوم: برای استفاده از فرمول دوم باید سطح دشواری سوال های آزمون یکسان باشد:
که در آن :
n تعداد سوال ها  -     واریانس نمره های کل   -     میانگین نمرات
برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد با این روش، نیازی به داشتن نسبت پاسخ های صحیح و غلط نیست، بلکه در دست داشتن واریانس نمره های کل و میانگین نمرات کفایت می‌کند.
برای مثال، آزمونی دارای ۴۰ سوال است. این آزمون به گروهی از دانش آموزان داده شده است. میانگین نمره های آزمون ۲۵ و واریانس کل ۲۶ محاسبه شده است. سطح دشواری سوال ها نیز یکسان است. ضریب قابلیت اعتماد این آزمون را محاسبه کنید:
ه‍) روش آلفای کرونباخ
یکی دیگر از روش های محاسبه قابلیت اعتماد استفاده از فرمول کرونباخ است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه ها یا آزمونهایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند بکار می رود. در این گونه ابزارها، پاسخ هر سوال می تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند.
برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیر مجموعه سوال های پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد.

که در آن:
تعداد زیر مجموعه سوال های پرسشنامه یا آزمون.
واریانس زیر آزمون    ام.
واریانس کل آزمون.
برای مثال اگر پرسشنامه دارای سه زیر مجموعه سوال باشد، به طوری که واریانس هر زیر مجموعه به ترتیب ۶ ، ۴ و ۷  بوده و واریانس کل برابر با ۳۲  باشد، مقدار ضریب آلفای کرونباخ با بهره گرفتن از فرمول یاد شده به صورت زیر به دست می‌آید:
مقدار صفر این ضریب نشان دهنده عدم قابلیت اعتماد و ۱+ نشان دهنده قابلیت اعتماد کامل است.
روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این پژوهش به کمک نرم­افزارهای SPSS 22 و LISREL 8.80 داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج در دو بخش یافته­های توصیفی و یافته های استنباطی ارائه شده است. آزمون پایایی ابزار پژوهش با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ ارزیابی شد و اعتبار پرسشنامه با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی صورت گرفت و نتایج ارائه شده است. در بخش یافته­های توصیفی به توصیف متغیرهای جمعیت­شناختی و اصلی پژوهش با بهره گرفتن از مقادیر فراوانی، درصد فراوانی، میانگین، انحراف­استاندارد و نمودارهای دایره­ای و ستونی پرداخته شد. در بخش یافته­های استنباطی و آزمون سوالات پژوهش، از آزمون همبستگی اسپیرمن و تکنیک مدل­یابی معادلات ساختاری (Structural Equation Modeling)استفاده شد. حداکثر سطح خطای آلفا جهت آزمون فرضیه ها ۰۵/. درنظر گرفته شد(۰۵/. ≥P).
ارزیابی اعتبار پرسشنامه
تحلیل عاملی تاییدی
تحلیل عاملی به منظور سنجش اعتماد یا پایایی و اعتبار یا روایی مقیاس های اندازه ­گیری مورد استفاده قرار می گیرد. در تحلیل عاملی تاییدی محقق مطالعه خود را بر مبنای ساختار عاملی از پیش تعیین شده دنبال می­ کند و درصدد است تا صحت و سقم ساختار عاملی مجموعه ­ای از متغیرهای مشاهده شده را مورد آزمون قرار دهد. این تکنیک به محقق اجازه می دهد تا به آزمون این فرضیه که بین متغیرهای آشکار و سازه­های نهفته رابطه وجود دارد را مورد بررسی قرار دهد(کلانتری۱۹۰:۱۳۸۷).
تحلیل عاملی تاییدی در پی تعیین این مطلب است که آیا تعداد عامل ها و متغیرهای اندازه گیری شده مربوط به آن ها، آنچه را که از چارچوب نظری انتظار می رود، تایید می کنند، یعنی آیا مدل پیشنهادی با داده ها برازش دارد یا نه. متغیرهای اندازه گیری شده (که به عنوان متغیرهای نشانگر یا مشاهده شده نیز نامیده می شوند) بر اساس نظریه پیشین انتخاب می­شوند و تحلیل عاملی تاییدی برای تعیین این که آیا متغیرها با عامل های مربوط همبستگی دارند یا نه، به کار می رود. این عامل­ها، سازه­های مکنون (پنهان یا غیرقابل مشاهده) هستند که از طریق نشانگرها یا متغیرهای قابل مشاهده شناسایی می شوند(میزر، گامست و گارینو،۳۹:۱۳۹۱).
از تکنیک تحلیل عاملی تاییدی جهت بررسی اعتبار سازه مقیاس­های پرسشنامه استفاده شد. با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل به بررسی اعتبار هر کدام از سوالات با بهره گرفتن از بار عاملی و معنی داری بار عاملی پرداخته شد. بارهای عاملی بدست آمده برای هر کدام از سوالات مورد ارزیابی قرار گرفت و چنانچه بارهای عاملی هر سوال دارای مقادیر بیشتر از ۴/. بود و از نظر آماری معنی دار شده بود، آن سوال در مدل باقی ماند و سوالاتی که بار عاملی بدست آمده برای آنان معنی دار نبود، از سوالات حذف شدند و تحلیل نهایی بر اساس سوالاتی انجام شد که دارای بار عاملی بیشتر از ۴/. و معنی دار بوده اند.
اینکه بار عاملی باید چه مقدار باشد تا چشمگیر تلقی شود، تا حدودی اختیاری است. اصرار بر این که تمام بارها بزرگ­تر از ۸/. هستند کاملا غیر واقعی و گمراه کننده است؛ زیرا به عنوان مثال یک بار ۷/. بدین معناست که تقریبا ۵۰/. واریانس متغیر به وسیله آن عامل تبیین می شود. به طور کلی در نظر گرفتن ملاک [حداقل] ۳/. به عنوان بار چشمگیر، رهنمودی عاقلانه است(کلاین، ۲۳۲:۱۳۸۰). به جهت دقت بیشتر، مقدار بار عاملیحداقل ۴/. به عنوان مبنا مفروض شد. در ادامه مدل های اندازه گیری برای هر کدام از مقیاس ها (متغیرها) ارائه شد که در هر مدل بارهای عاملی هر سوال مشخص شده اند.
بررسی اعتبار متغیر مزایای توضیحی شناختی
شکل ۳-۲ مدل تحلیل عاملی تاییدی مقیاس مزایای توضیحی شناختی را در حالت بار عاملی (ضرایب استاندارد شده) نشان می دهد. با توجه به مقدار بارهای عاملی بدست آمده برای تمامی سوالات مقیاس مزایای توضیحی شناختیکه بیشتر از ۴۰/. است و در سطح معنی داری کمتر از ۰۱/. (۰۱/.>P) قرار دارند، نتیجه می­گیریم که اعتبار سازه مقیاس مزایای توضیحی شناختیتایید می شود. شکل ۳-۳ مدل را در حالت مقدار t نشان می دهد.

شکل ۳-۲ مدل اندازه گیری متغیرمزایای توضیحی شناختی در حالت ضرایب استاندارد (بار عاملی)

شکل ۳-۳ مدل اندازه گیری متغیر مزایای توضیحی شناختی در حالت مقدار t (مقدار معنی داری)
جدول۳-۱ مقادیر بار عاملی و مقدار t سوالات متغیر مزایای توضیحی شناختی

فصل اول: تعاریف و مفاهیم مربوط به نفت و گاز
اگرچه تعاریف و مفاهیم فنی، زمین شناختی و جغرافیایی نفت و گاز موضوع اصلی این رساله نمی باشد، اما اشاره به آن می تواند در درک مباحث مربوط به موضوع اصلی آن یعنی رژیم حقوقی بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز و مطالعه موردی سه منطقه از جهان، بسیار مؤثر باشد.اصولاً مسائل حقوقی در قالب موضوعات مفهوم خود را نمایان می سازند. ارائه مباحث حقوقی در فضای انتزاعی و تئوریک اگرچه مفید است، اما به تنهایی نمی تواند در کالبدشکافی تمام نقاط پیدا و پنهان موضوعات مفید باشد. از اینرو قبل از ورود به مباحث حقوقی، واژه شناسی و اصول و مفاهیم بنیادین مربوط به موضوع مورد کنکاش قرار می گیرد.در این فصل، مباحثی چون تعریف نفت و گاز، میادین مشترک نفت و گاز، روند شکل گیری منابع هیدروکربوری و شیوه های استخراج آنهاو اقسام ذخایر نفتی و مورد بررسی و تبیین قرار می گیرد. تردیدی وجود ندارد که ارائه تعریفی روشن از این مفاهیم می تواند در درک مباحث بعدی رساله مؤثر باشد.
مبحث اول: تعریف، فرایند شکل گیری و ظرفیت مکانی نفت وگاز
با توجه به شمول عنوان منابع هیدرو کربنی بر عناصری فراتر ا ز نفت وگاز و با توجه به موضوع بحث در این مجال به تعریف نفت وگاز ،منشأ پیدایش آن و قلمرو مکانی تجمع نفت وگاز در اعماق زمین می پردازیم.
گفتار اول:تعریف نفت وگاز
تعریف نفت و گاز در قلمرو علومی نظیر شیمی و زمین شناسی قرار دارد .اما به لحاظ ارائه یک تعریف کاربردی از این دوماده، در این گفتار کوشش می شود که تعریف آنها از منظر دانشمندان علم زمین شناسی نفت ارائه گردد.
بند اول :تعریف نفت
واژه نفت (Petroleum) به معنی روغن سنگ از دو واژه یونانی Petra به معنی صخره و Oleum به معنی روغن تشکیل شده است.^[۲۰] ریشه واژه نفت در زبان فارسی نامعلوم است. مستشرقینی چون «هرتز فلد» و «بیلی» معتقدند این واژه از فعل ناب به معنی ضدنم گرفته شده و در زبان اوستایی نپتا بوده و کلدانی ها آنرا از مادها گرفته و نفتا خوانده اند. نفت در فارسی به معنی روشن، تابیدن، طلوع و درخشش نیز آمده است.^[۲۱] در فرهنگ فارسی عمید، معنی امروزی نفت مورد توجه قرار گرفته و در مقابل واژه نفت آمده است:
«مایعی است قابل احتراق که در اعماق زمین تا ۱۸۰۰ متر پیدا می شود و گاهی در اثر فشار و حرارت درونی زمینی به طرف بالا صعود می کند و به سطح زمین می رسد و برای استخراج آن چاه های عمیق حفر می کنند….»^[۲۲]

در اصطلاح، پترولیوم، ترکیب طبیعی پیچیده ای از هیدروکربنهای مختلف بوده که شامل فازهای مایع، گاز و جامد است. اگرچه برداشت عموم از این واژه بیشتر متوجه فاز مایع آن یعنی نفت خام می باشد، ولی با عنایت به دو جزء اصلی نفت یعنی هیدروژن و کربن به انواع جامد و مایع و گاز آن هیدروکربن نیز گفته می شود.^[۲۳] نفت در طبقه بندی کلی در دسته قیر یا بیتومن^[۲۴] قرار دارد که به صورت مجموعه ای از هیدروکربن های مختلف به اشکال مایع و یا گاز در مخازن زیرزمینی وجود دارد. در علم شیمی و زمین شناسی پترولیوم به هیدروکربوره ای اطلاق می گردد که از طریق چاه های نفت از داخل زمین استخراج می شوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورت گاز است که به نام گاز طبیعی^[۲۵] شناخته می شود. بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی (۱۵ درجه سانتیگراد و ۷۶ میلیمتر فشار جیوه) به صورت مایع درآمده که به آن نفت خام^[۲۶] می گویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی می ماند.^[۲۷]
گرچه دو ترکیب اصلی نفت، کربن و هیدروژن می باشد. اما عناصر دیگری از قبیل گوگرد، ازت و اکسیژن در مجموع حدود سه درصد ترکیب نفت را تشکیل می دهند.^[۲۸] هرچند تعداد ترکیبات مولکولی نفت خام بسته به سن زمین شناسی، ژرفای تشکیل، خاستگاه و موقعیت جغرافیائی آن متغیر می باشد،^[۲۹] لکن در مجموع حدود ۹۷ درصد ترکیب نفت را کربن و هیدروژن تشکیل می دهد.^[۳۰]
بند دوم : تعریف گاز طبیعی^[۳۱]
گاز طبیعی ماده ای است بی رنگ و بی بو و سبک تر از هوا که از آن به عنوان سوخت فسیلی تجدیدناپذیر نیز یاد می شود که از بقایای گیاهان و حیوانات دریایی در ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون سال پیش تشکیل شده است.^[۳۲] این بقایا در اعماق زمین مدفون شده و با گذشت زمان و بر اثر گرمای زمین و فشار وارده و فعل و انفعالات شیمایی تبدیل به گاز طبیعی شده اند. گاز طبیعی خام مرکب از اجزاء مختلفی است که مهمترین بخش آن متان بوده که ماده ای بی رنگ و بو و بی مزه می باشد. سابقه تاریخی کشف گاز و استفاده از آن به قرن گذشته و توسط یونانیان، ایرانی ها و هندی ها برمی گردد که از گازهای خارج شده از شکافهای زمین استفاده کرده و معابدی را در اطراف آنها می ساختند. حدود ۲۵۰۰ سال پیش چینی ها از گاز به عنوان سوخت استفاده کرده و برای اولین بار از طریق لوله ها به معادن نمک انتقال داده و به مصرف رساندند. در سال ۱۸۲۱ ویلیام هارت^[۳۳] اولین چاه گاز را به عمق ۲۷فوت در فلوریدا حفر نمود.^[۳۴] گاز طبیعی عمدتا از هیدروکربورها از جمله عناصری چون کربن، کربن دی اکسید کربن، نیتروژن و در بعضی از مواقع هیدروژن سولفید تشکیل می شود. گاز طبیعی یا به شکل محلول در نفت^[۳۵] یا به صورت غیر همراه نفت^[۳۶] وجود دارد. نوع اخیر گاز فقط در میدانهای مستقل گاز که قادر به تولید تجاری گاز می باشند استخراج می گردد.^[۳۷] حجم نفت و گاز در مکانهایی در زیر سطح زمین در مناطق خشکی یا دریایی یافت می شود. مایعات گازی ریشه در دو منشأ دارند که عبارت از هیدروکربن های مایع همراه گاز مخازن گازی و مایعات جدا شده از گازهای حل شده در نفت خام می باشند. گازهای هیدروکربنی که در مخازن نفتی وجود دارند گاز طبیعی^[۳۸] نامیده می شوند. این گاز ممکن است در مخزن همراه نفت باشد و یا بدون نفت مخزن گازی مستقلی را تشکیل دهد. در حالت نخست گاز همراه^[۳۹] و در حالت دوم گاز ناهمراه^[۴۰] نامیده می شود.^[۴۱] گاز همراه یا در نفت محلول است یا اینکه در قسمت گنبد نفتگیر (تله نفتی) وجود دارد. این گاز در هنگام استخراج نفت با آن از مخزن خارج می شود و پس از عبور از دستگاه های عبور کننده، اگر برای آن مصرفی وجود نداشته باشد سوزانده می شود^[۴۲]. گاز طبیعی مرکب از ترکیبات شیمیایی از قبیل متان، اتان، پروپان، بوتان، پنتان و گاز کربنیک بوده وبیشترین بخش آن را متان تشکیل می دهد^[۴۳].تشکیل گاز طبیعی و نفت خام ،محصول یک فرایند پیچیده زمین شناسی و شیمیایی است.
گفتار دوم :فرایند تشکیل و منشا نفت وگاز
در گذشته این نظریه وجود داشت که نفت منشأ معدنی دارد و در اثر واکنش آب و دی اکسید کربن به کمک انرژی حرارتی درون زمین یا انرژی خورشید بوجود می آید. اما این نظریه امروز منسوخ شده و دانشمندان اثبات کرده اند که نفت و گاز دارای منشأ آلی بوده و جانداران آبزی بویژه پلانکتون ها منشأ این دو ماده می باشند؛ بقایای این جانداران در شرایط ویژه (دور از اکسیژن و درون گل و لای) و بر اثر وجود باکتری های هوازی و فشار، طی سالیان متمادی ماده ای به نام ساپروپل^[۴۴] را تشکیل داده که این ماده در مرحله بعد بر اثر تغییرات فیزیکی و شیمیایی، ترکیبات نفتی را تولید می کنند^[۴۵]. بقایای گیاهان نیز در صورت ته نشین شدن در لایه های زمین، در اثر فعل و انفعالات زمین شناسی نفت تولید می کنند. به عبارت دیگر صرفنظر از منشأ گیاهی و جانوری، شرط لازم برای تشکیل نفت و گاز، تولید، تجمع و حفظ مواد آلی است^[۴۶].
مطابق نظریه آلی، با مدفون شدن مواد آلی در داخلی رسوبات و به وجود آمدن ضخامت کافی از رسوبات روی آنها، مولکول های مواد آلی در اثر عوامل بیوژنتیک و فیزیکی و شیمیایی به مولکول های هیدروکربوری تبدیل می شوند^[۴۷]. بر اثر ته نشین شدن پیکر موجودات نفت ساز همراه با رسوبات رسی ریزدانه و آهکی که سنگ های مناسبی برای نگهداری پیکر این موجودات هستند، پس از گذشت میلیون ها سال «سنگ مادر»^[۴۸] به وجود می آید^[۴۹]. با گذشت زمان چنانچه سنگ مادر در اثر فشار و دمای زیاد به اعماق پایین تر رود، فشار و دمای زیاد باعث تجزیه و از بین رفتن آن می شود. همچنین، اگر لایه های نفت زا به سطح زمین راه یابند هیدروکربن های سبک تبخیر می شوند و هیدروکربن های سنگین به صورت توده ای از مواد جامد یا ذرات پراکنده در محل تراوش نفت باقی می مانند^[۵۰].
به هرحال، پس از تشکیل سنگ مادر، ذرات پراکنده هیدروکربن ها و آب و نمک همراه آن، از درون ترک ها و شکاف های موجود در لایه های رسوبی به نقاط با فشار کمتر، حرکت می کنند. طول این مسیر گاهی به صدها کیلومتر می رسد. این حرکت در اثر فشردگی لایه های رسوبی بر اثر افزایش وزن رسوبات جدید، حرکت و جا به جایی پوسته زمین و … به وقوع می پیوندد و نفت تحت فشار زیاد به سمت رسوبات متخلخل حرکت می کند که به این جا به جایی «مهاجرت اولیه»^[۵۱] می گویند^[۵۲].
حرکت نفت کماکان تداوم دارد تا به سنگ مخزن^[۵۳] برسد. سنگ مخزن فضاهای خالی ظرف زیرزمینی نفت و گاز را تأمین می کند. این فضاها را خلل و فرج بین ذرات کانیها ایجاد می کنند. هر سنگی که به اندازه کافی فضای خالی برای تجمع هیدروکربن داشته و هنگامی که چاهی در داخل آن حفر می گردد، سیال ذخیره شده را در چاه تخلیه کند، می تواند سنگ مخزن باشد. سنگ ها کم و بیش دارای فضای خالی یا تخلخل می باشند، ولی تنها سنگهایی که دارای خلل و فرج بیشتر و مرتبط با یکدیگرند سنگ های مخزنی مفید را تشکیل می دهند. منظور از تخلخل هر سنگ، نسبت حجم فضای خالی موجود در سنگ به حجم کلی سنگ است^[۵۴]. در قسمت بالای سنگ مخزن لایه ای وجود دارد که به آن پوش سنگ^[۵۵] می گویند که سطح غیرقابل نفوذی می باشد و مانع از ورود نفت به سطح زمین می گردد. پوش سنگ به مثابه سدی نفوذ ناپذیر در قسمت بالای سنگ مخزن عمل می کند و تخلخل موجود در سنگ مخزن باعث می شود که نفت در آن ذخیره شود و ارتباط بین خلل و فرج های سنگ سبب حرکت آسان نفت در درون آن می گردد
پس از ورود نفت به سنگ مخزن نیروی گرانش^[۵۶] وارد عمل می شود. این نیرو باعث می شود تا سیال دارای چگالی کمتر به سمت بالا حرکت کند و در نتیجه سیالات دو سنگ مخزن بر حسب چگالی از هم جدا شوند. گاز در قسمت بالای مخزن، نفت در وسط آن و آب و نمک در زیر قرار گیرد. این فرایند را مهاجرت ثانویه^[۵۷] می گویند. بعد از این به کمک نیروی مویینگی^[۵۸] سیالی که خاصیت ترکنندگی بیشتری دارد، همانند فتیله چراغ به سمت بالا حرکت کرده و در نتیجه به لحاظ وجود این خاصیت در آب و علیرغم سنگینی وزن آن بیشتر از نفت به سمت بالا حرکت می کند و در نهایت با نیروی گرانش به حالت تعادل می رسد.
محدوده مکانی و ظرف تجمع نفت و دیگر سیالات در زیرزمین را نفت گیر یا تله نفتی^[۵۹] می گویند. نفت و سیالات در این مکان محبوس شده و پوش سنگ، مانع از حرکت آن به سمت بالاتر شده است^[۶۰]. همچنانکه برای جمع نمودن قطرات باران وجود ظرف معقری لازم است، برای جمع شدن قطرات نفت و گاز نیز وجود یک ظرف معقر ضروری می باشد که نفت گیر دارای چنین خاصیتی است. جداره نفت گیر را سنگ پوش و فضای داخلی آنرا روزنه های سنگ مخزن تشکیل می دهد. لذا دیواره ظرف باید سالم و بدون درز باشد تا سیال به خارج نشت نکند^[۶۱]. اگر مواد نفتی موجود در زیر پوشش سنگ به صورت پراکنده باشد، از نظر اقتصادی قابل برداشت نمی باشد^[۶۲] .بنابر این مواد نفتی بایستی به صورت متمرکز وجود داشته باشند. نفت گیرها را به انواع مختلف ساختمانی^[۶۳]، چینه ای^[۶۴] و ترکیبی^[۶۵] تقسیم کرده اند که به لحاظ رعایت اختصار از بیان جزئیات آنها خودداری می شود.در یک تقسیم بندی کلی،منابع نفت وگاز به شکل مخزن،حوضه،میدان ومنطقه قابل شناسایی هستند.
گفتار سوم: ظرفیت مکانی نفت وگاز
منظور از ظرفیت مکانی نفت وگاز ،نحوه تجمع نفت وگاز در قلمرو مکان یا مکانهای تجمع این مواد در اعماق زمین اعم از خشکی و زیر بستر دریاست که شامل مفاهیمی چون میدان ، مخزن ،حوضه وبلوک یا ناحیه می شود.
بند اول: مخزن^[۶۶] نفت و گاز
مخزن ساده ترین شکل جمع یک ذخیره هیدروکربنی در زیرزمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است. فشار هیدروستاتیک آن که به فشار مخزن^[۶۷] هم معروف است در تمام نقاط آن یکسان و به یک اندازه بوده و بخشهای نفت و یا گاز در آن تحت آن میزان واحدی از فشار قرار دارند. اندازه و سطح مخازن نفتی به مقادیر مختلف از چند صد مترمربع تا چند صد کیلومتر مربع تغییر می کند. محتوای مخزن ممکن است گاز یا گاز و نفت یا نفت باشد. مخازن عمده^[۶۸] شامل مخازنی می شوند که دارای بیش از ۵۰ میلیون شبکه نفت ذخیره داشته باشند.^[۶۹]
بند دوم: میدان^[۷۰] نفت و گاز
وقتی چند مخزن یا گروهی از مخازن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی اعم از ساختمانی و یا چینه شناسی، قرار گرفته باشند. آنرا میدان نفتی می گویند. مخازن مختلفی که در یک میدان قرار دارند، ممکن است دارای ابعاد مختلفی باشند و مثلاً در افقهای مختلف استراتیگرافیک در یک ساختمان طاقدیسی واقع شده و یا در محلهای مختلف ولی در یک مجموعه رسوبی- چینه ای مشخص گستردگی پیدا کرده باشند. ملاک تعیین و تفکیک مخازن و میدانهای نفتی، میزان تولید و یا ذخیره نفتی آنها مورد نظر نیست بلکه شکل و حدود جغرافیایی و ظرفیت نفت گیری آنها مورد توجه است. حتی امکان دارد برخی از مخازن نفتی در مناطقی نظیر خاورمیانه از بسیاری از میدانهاوحتی حوضه های نفتی دنیا بیشتر باشد.^[۷۱]
بند سوم : حوضه نفت و گاز
حوضه نفتی منطقه یا محدوده جغرافیایی است که در آن میدانها و مخازن متعددی، وجود دارد که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند. حوضه های نفتی با ویژگی های چینه شناسی خاص خود مشخص شده و از سایر حوضه هامتمایز می گردند. به عنوان مثال می توان از حوضه زاگرس در غرب و جنوب غرب ایران در منطقه خلیج فارس و حوضه قفقاز در آذربایجان نام برد.^[۷۲]
بند چهارم: منطقه-بلوک-ناحیه^[۷۳]
این اصطلاحات در قراردادهای نفتی برای تمییز وتشخیص محدودهای به کار میروند که عملیات نفتی در آن صورت می گیرد.هر منطقه شامل چند ناحیه و هر ناحیه مرکب از چند بلوک عملیاتی است^[۷۴].
پس از تأیید وجود نفت وگازدر حوضه ها ، بلوکها،مخازن ومیادین ،تخمین کمی منابع یکی از عوامل تعیین کننده در انجام اقدامات بعدی است که می توان آن را ارزیابی ذخایر نام نهاد.
مبحث دوم: ذخایر نفت و گاز
ذخایر نفت و گاز به انواع ذخایر درجا^[۷۵]، اثبات شده^[۷۶]، محتمل^[۷۷] و ممکن^[۷۸] طبقه بندی می شوند. نفت و گاز درجا، مبین حجم نفت موجود در مخزن می باشد که هنگام کشف و قبل از بهره برداری از مخازن گزارش شده و ممکن است با شناخت دقیق از مخزن، میزان آن تغییر نماید. ذخایر اثبات شده نفت به ذخایری گفته می شود که بر اساس آموزه های جغرافیایی و علمی و به کمک دانش فنی موجود و با توجه به وضعیت اقتصادی و قیمت ها و هزینه های فعلی و با اطمینان قابل پذیرش و معقول، در آینده، از مخازن شناخته شده، قابل بازیافت است. ذخایر محتمل به حجمی از نفت و گاز درجا گفته می شود که با فرض استفاده از روش های شناخته شده بهبود بازیافت، قابل استحصال باشد و ذخایر ممکن ذخایری هستند که صحت وجود آنها هنوز به کمک آزمایش های تولید تأیید نشده اما داده ها و اطلاعات جمع آوری شده، مؤید وجود و قابلیت استخراج نفت و گاز از آنها است. به مجموع ذخایر اثبات شده و ذخایرمحتمل ذخایر مورد انتظار گویند. مجموع ذخایر ممکن و ذخایر مورد انتظار را ذخایر کل نامند. ذخایر فرضی نیز صرفاً حدس هایی مبتنی بر اطلاعات بدست آمده در مراحل نخستین اکتشاف هستندکه می توانند بر وجود ذخایر هیدروکربورنی دلالت کند^[۷۹].
مبحث سوم : بازیافت نفت و گاز
خروج نفت و گاز از مخزن عموماً بوسیله برداشت یا بازیافت نفت صورت می گیرد^[۸۰].در عین حال،در مواردی به دلیل وجود محلهای مساعد از طریق بازشدگی های و شکستگی ها نفت یا گاز به سطح زمین می رسد که به آن گسترش سطحی^[۸۱] گویند. در گسترش سطحی، نفت و گاز به شکل چشمه های نفتی^[۸۲] ناشی از خروج تدریجی نفت از یک مخزن اصلی نسبتاً نزدیک به سطح زمین، خارج می شود. این چشمه ها قرینه و شاهدی بر وجود نفت در منطقه می باشند، هرچند ارتباطی بین آنها و مخزن نفتی وجود ندارد. نمونه چنین چشمه هایی که در آنها نفت به همراه آب خارج می شود، در منطقه مسجد سلیمان خوزستان دیده می شوند.
شکل دیگر گسترش سطحی گلفشانها^[۸۳] یا جریانهای گلی^[۸۴] یعنی گازهای پرفشار در حال فورانی هستند که همراه آب، گل، خرده سنگها و گاهی اوقات هم نفت مایع، از مجاری که به سطح زمین راه باز کرده اند خارج می شوند. این پدیده هم نظیر چشمه های نفتی می توانند در مطالعات اکتشافی به عنوان راهنما و دلیل کافی بر وجود مخازن نفت و گاز منظور شوند. در باکو از این نمونه ها وجود دارد که گاهی ارتفاع آن تا ۴۰۰ متر می رسد.^[۸۵]
گسترش سطحی، حالت طبیعی خروج نفت از مجاری زمین است. ولی روش اصلی برداشت نفت و گاز همان روش استخراج با تجهیزات و از طریق حفاری است که به برداشت طبیعی (اولیه) و برداشت ثانوی و برداشت سومین تقسیم می گردد.
گفتار اول: برداشت اولیه (بازیافت طبیعی)^[۸۶]
برداشت اولیه یا طبیعی به مفهوم حرکت خود به خودی نفت و دیگر سیالات در اثر فشار مخزن به سوی چاه تولیدی است. اختلاف فشار درون مخزن و بدنه چاه تولیدی موجب می شود که نفت حاصله به سوی چاه جریان یافته و بر اثر فشار طبیعی و از طریق چاه جاری و با پمپ از طریق چاه تلمبه ای و وسایل دیگر به سطح زمین هدایت می شود.^[۸۷] مکانیسم برداشت طبیعی، در اثر رانش نفت تحت تأثیر گازهای حل شده در نفت و یا گازهای آزاد در کلاهک (گنبد) مخزن صورت می گیرد. به شکل اول مکانیزم گاز حل شده در نفت^[۸۸] و به شکل دوم مکانیزم رانش به وسیله گاز کلاهک می گویند.^[۸۹] به هر صورت با گذشت زمان و ازدیاد برداشت و کاهش فشار مخزن، گرانروی نفت زیاد شده و به شکل طبیعی از مخزن خارج نمی گردد و جهت برداشت می بایست به روش های دیگر متوسل شد.البته فشار گاز یگانه عامل حرکت نفت به سوی چاه نیست .در مواردی علت حرکت نفت، فشار ناشی از آب های زیرزمینی یا ترکیب آب و گاز است که حالت اول مکانیسم آب رانش و حالت دوم رانش ترکیبی نامیده می شود.^[۹۰]
گفتار دوم: برداشت دوم و سوم
در یک مخزن نفتی، پس از حفر چاه در ابتدای امر فشار به حدی است که نفت از درون خلل و فرجهای درون مخزن به داخل چاه جاری شده و با فشار به بیرون فوران می کند. با گذشت زمان و تداوم تولید و کاهش فشار، گاز از کلاهک گازی مخزن و آب از پایین به داخل چاه رفته و نفت در درون سنگ متخلخل حبس می شود و چسبندگی و گرانروی نفت باعث خروج کمتر نفت از درون خلل و فرج سنگ به چاه می گردد. در این حالت گاز محلول در نفت باعث انقباض آن می شود. تزریق گاز به مخزن باعث متورم شدن نفت و افزایش حجم آن شده و در نتیجه نفت از سنگ نفت جدا شده و به طرف چاه جاری می شود.^[۹۱] دلیل نیاز به بازیافت دوم عواملی چون برداشت غیراصولی، بی توجهی در نگهداری فشار چاه و نداشتن شناخت کافی از شرایط مخزن و غیره است.^[۹۲]
روش های بازیافت دوم و سوم را نمی توان به دقت از یکدیگر تفکیک کرد. اما در حالت کلی می توان گفت که بازیافت ثانویه شامل افزایش تعداد حلقه های چاه حفر شده، حفاری های افقی و مایل، بهبود تجهیزات روی زمین برای استخراج نفت بیشتر از مخازن، تزریق آب و تزریق گاز است و عموماً این دو روش اخیر (تزریق آب و گاز) را روش های بازیافت ثانویه می دانند.
بعد از اجرای روش های بازیافت ثانویه، چنانچه وضعت مخزن و شرایط اقتصادی آن اجازه دهد، می توان با بهره گرفتن از روش های دیگر از قبیل تزریق «آب غنی شده»^[۹۳] یعنی (تزریق آب به همراه مواد شیمیائی مانند بی کربنات سدیم و پلیمرهای محلول در آب) تزریق گاز ازت، تزریق گاز کربنیک، روش های حرارتی (ایجاد احتراق در چاه به منظور تولید بخار و حرارت برای افزایش فشار و تسهیل در راندن نفت) تزریق حلال های قابل امتزاج به درون مخزن و روش های میکروبی (استفاده از میکروب ها جهت تبدیل نفت سنگین به اجزاء کوچک تر) میزان تولید را افزایش داد.^[۹۴]
یکی از روش های برداشت نفت از میادین مشترک، حفاری های انحرافی^[۹۵] یا مایل است. این نوع حفاری به تکنیکی گفته می شود که حفر چاه را در امتداد یک مسیر از پیش تعیین شده به سوی یک هدف معین در زیرزمین هدایت می نماید. بدین ترتیب که ابتدا چند صد متر اولیه به صورت قائم حفر و سپس از یک نقطه مشخص انحراف چاه به سمت نقطه هدف آغاز می شود. این اقدام با به کارگیری وسیله ای به نام whipstock انجام می شود.^[۹۶] در میادین مشترک، بهره برداران مجاز از سوی یک دولت می توانند حفاری عمودی را در قلمرو خود شروع نموده و در عمق مشخصی مبادرت به حفاری افقی کرده و بدین ترتیب نفت و مواد هیدروکربنی واقع در بخش دیگر از میدان قلمرو کشور مجاور را به سمت چاه خود هدایت نمایند.
برای درک بیشتر مسائل مربوط به میادین مشترک نفت وگاز اشاره ای به مفاهیم وتعاریف مربوط به این میادین ضرورت دارد.
فصل دوم: تعاریف و مفاهیم مربوط به میادین مشترک نفت و گاز
آنچه گذشت مروری بر مفاهیم و تعاریف کلی درخصوص نفت و گاز بود. اما با توجه به هدف اصلی این رساله، ضرورت دارد با نگاهی تأکیدی بر مفاهیم مربوط به میادین مشترک نفت و گاز نگریسته شود. بیان کلیات و تعاریف و مفاهیم اولیه سبب آشنایی ذهن خواننده و درک عمیق از مباحث مطرح در فصول بعدی پژوهش خواهد. از اینرو در ادامه مباحث، به تعریف میادین مشترک نفت و گاز و مروری بر موضوعات حقوقی و غیرحقوقی مختص به این میادین خواهیم پرداخت.قبل از هر چیز مروری بر تاریخچه بهره برداری مشترک از منابع نفت وگاز صورت می گیرد.
مبحث اول: تاریخچه بهره برداری ازمیادین مشترک نفت و گاز
سابقه تاریخی بهره برداری مشترک از میادین نفت و گاز به اواخر قرن نوزدهم واوایل قرن بیستم ایالات متحده آمریکا برمی گردد که در خلال مباحث نظری و رویه قضایی محاکم این کشور به این مسأله پرداخته شد^[۹۷]. در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی نیز در زمره مسائل مربوط به فلات قاره به این موضوع پرداخته شد که معطوف به معادن نفت و گاز و ذغال سنگ در طول مرزهای کشورها بود که به عنوان مثال می توان به معاهده بین بلژیک و هلند درخصوص ترسیم مرزهای معدن کاری مربوط به معادن زغال سنگ بین دو کشور اشاره کرد که در ۲۳ اکتبر ۱۹۵۰ بین دو کشور منعقد گردید^[۹۸]. همچنین می توان به موافقت نامه عربستان سعودی وبحرین در سال ۱۹۵۸ و معاهده بین هلند و آلمان درخصوص معادن زغال سنگ واقع در شرق خط مرزی آلمان و هلند در سال ۱۹۵۲^[۹۹] و معاهده ۱۹۶۰ بین دو کشور درخصوص اصلاح و اجرای معاهده ۱۹۵۲ اشاره نمود و معاهده موسوم به Ems Estuary بین دو کشور اشاره نمود که در هشتم آوریل ۱۹۶۰ ۱۹۶۰ بین دو کشور جهت تشویق به استخراج کلیه مواد معدنی جامد و مایع و گاز در منطقه Ems Estuary منعقد شد^[۱۰۰]. نمونه دیگر در اروپا موافقت نامه بین اتریش و چکسلواکی درخصوص منابع مشترک نفت و گاز میان دو کشور است که در ۲۳ ژانویه ۱۹۶۰ منعقد شد^[۱۰۱].
علاوه بر رویه عملی مذکور میان دولت ها، مفهوم توسعه مشترک در رأی فلات قاره دریای شمال در سال ۱۹۶۹ توسط دیوان بین المللی دادگستری شناسایی شد که آنرا تحت عنوان «رژیم صلاحیت مشترک استفاده و استخراج مشترک منابع در مناطق مورد اختلاف یا بخشهایی از آن»^[۱۰۲] اعلام نمود. اما می توان تجلی عملی آموزه های این رأی دیوان را در موافقت نامه ۱۹۷۴ توسعه مشترک میان ژاپن و کره جنوبی یافت. این دو کشور در مذاکرات خود جهت تحدید حدود فلات قاره با شکست مواجه شدند و بنابراین مبادرت به انعقاد معاهده توسعه مشترک نمودند^[۱۰۳]. پنج سال بعد یادداشت تفاهم منطقه توسعه مشترک در خلیج تایلند منعقد شد که متعاقب تلاش ناموافق مالزی و تایلند جهت تحدید حدود دریایی بود^[۱۰۴]. متعاقب این اقدامات یک مرکز موسوم به مرکز شرق- غرب^[۱۰۵] در هاوایی تشکیل شد که کار گروهی مرکب که کارشناسان فنی و حقوقدانان بود و تا سال ۱۹۸۹ پنج نشست در مناطق مختلف جهان برگزار کرد^[۱۰۶]. امروزه می توان گفت در بسیاری از مناطق جهان از جمله جنوب شرقی آسیا، خاورمیانه، قاره آفریقا، اروپا، آمریکای لاتین و آمریکای شمالی، رویه های مشخصی در جهت بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز در مدلهای یکی سازی و توسعه مشترک شکل گرفته است. یکی از دلایل این اقدام دولت ها، به عنوان راه حل موقت در هنگام وجود اختلافات مرزی یا ادعاهای متقابل، منافع اقتصادی ناشی از تعجیل در بهره مندی از این منابع می باشد. یکی از عرصه های اختلاف نظر صاحبنظران، مفاهیم فنی و حقوقی ناظر بر منابع طبیعی مشترک به طور عام و منابع مشترک نفت وگاز به طور خاص است.درادامه این مطلب مهمترین تعاریف مورد استفاده دراین حوزه موردکنکاش قرار می گیرد.
مبحث دوم: منابع طبیعی مشترک
اصطلاح منابع طبیعی فرامرزی^[۱۰۷] در معنای موسع خود شامل هر نوع منابع طبیعی می گردد که در شکل و حالت طبیعی خود و بدون دخالت انسان قادر با عبور از مرزهای سیاسی یک کشور باشد.^[۱۰۸] بنابراین در مفهوم مذکور این منابع شامل سفره های آب زیرزمینی، مخازن نفت و گاز، آبهای جاری، منابع جاندار همچون آبزیان و پرندگان و حتی رگه های سنگ در معادن فلزات که از قلمرو مرزهای یک کشور عبور کرده و وارد کشور دیگر شوند، می گردد . میدان های نفت و گاز مشترک به دلیل گستره جغرافیایی آنها و تعلق آنها به بیش از یک کشور مصداق بارز این منابع می باشند.کمیسیون حقوق بین الملل درخصوص این منابع، اصطلاح منابع طبیعی مشترک^[۱۰۹] را انتخاب نموده است^[۱۱۰]. همچنین اصطلاحاتی چون «منابع مشترک»^[۱۱۱] نیز در این خصوص به کار رفته که این اصطلاحات ناظر و مبین حق حاکمیت و مالکیت مشترک دولت ها بر این منابع می باشد. علاوه بر آن، اصطلاحات دیگر چون «منابع فرامرزی»^[۱۱۲] و «منابع بین المللی»^[۱۱۳] نیز در مقابل این مفهوم به کار می رود. از نظر کمیسیون حقوق بین الملل واژه فرامرزی بیشتر معطوف به مؤلفه های فیزیکی و جغرافیایی بوده و کاربرد آن در زبان انگلیسی مناسب است اگرچه ترجمه آن به سایر زبانها با دشواریهایی مواجه می باشد^[۱۱۴]. اگرچه تمام واژه های فوق برای منابع طبیعی مشترک میان کشورها به کار می رود، اما مفهوم و معنی خاصی در هر یک از آنها نهفته است^[۱۱۵]. درحالیکه مفهوم منابع مشترک ناظر به مالکیت و اشتراک دولت های ذی حق در این منابع می باشد، مفهوم «منابع بین المللی» ناظر به حاکمیت قواعد حقوق بین الملل و بین الملی شدن آنها بوده و مفهوم فرامرزی معطوف به موقعیت و مکان جغرافیایی این معادن یعنی در مناطق مرزی بین کشورها است^[۱۱۶].

<p>کل پرسشنامه</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۰٫۹۶۱</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>۳-۹- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات<br /><strong>تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه به دو صورت آمار توصیفی و استنباطی انجام می‌شود. در ادامه در مورد هر کدام از بخش ها توضیحاتی ارائه می گردد</strong><strong>.</strong><br />۳-۹-۱-آمار توصیفی<br /><strong>در بخش آمار توصیفی اطلاعات جمعیت شناختی که در بخش اول پرسشنامه وجود دارد، از نظر فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی معتبر مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. سپس جداول هیستوگرام مربوطه ارائه می گردد. سپس آمار توصیفی متغیرهای تحقیق از نظر شاخص های مرکزی (میانگین، مد و میانه)، ضریب چولگی و کشیدگی و در نهایت چارک های اول، دوم و سوم مورد بررسی قرار می گیرند</strong><strong>.</strong><br />۳-۹-۲- آمار استنباطی<br /><strong>ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن توسط چارلز اسپیرمن(۱۹۴۵-۱۸۶۳) روانشناس و آماردان انگلیسی در سال ۱۹۰۴ معرفی شد.این ضریب میزان همبستگی رابطه میان دو متغیر ترتیبی را نشان می دهد و به عبارت دیگر متناظر ناپارامتری ضریب همبستگی پیرسون می باشد. در این ضریب همبستگی به جای استفاده از خود مقادیر متغیرها از رتبه های آنان استفاده می شود. رابطه مربوط به ضریب همبستگی رتبه</strong>

اندازه گیری عملکرد واحدها اساسی است و این نه تنها به این دلیل است که انجام این کار فرایند تصمیم گیری را بهبود می بخشد، بلکه همچنین به این دلیل است که می تواند در بهبود نتایج سهم داشته باشد. بنابراین یک روش شناسی برای پشتیبانی ارزیابی عملکرد واحدها لازم است. با این حال مهم است در نظر داشت که اندازه گیری عملکرد کار ساده ای نیست. مدیریت عملکرد واحدها دشوار است چون همیشه به راحتی نمی توان فهمید چه چیزی و چگونه باید اندازه گیری شود و همچنین به این دلیل که اغلب توافقی بین تصمیم گیرندگان درگیر در فرایند ارزیابی لازم است. (فری یرا وهمکاران،۲،۲۰۰۷).

علیرغم پیشرفت قابل توجهی که طی سالهای اخیر برای توسعه چارچوب های اندازه گیری عملکرد انجام شده است و یکی از بهترین نمونه های آن ارزیابی عملکرد وکارایی از طریق تحلیل پوششی داده ها است، می دانیم که هنوز مسائلی هستند که لازم است بیشتر مورد تحقیق قرار گیرند تا سیستم های اندازه گیری عملکرد مبنای قوی تری را برای مدیریت بهبود موثر ارائه دهند.
روش‌های زیادی برای بررسی و سنجش کارایی یک موسسه یا شرکت وجود ندارد اما یکی از همین روش‌ها روش تحلیل پوششی داده‌ها می باشد که در این تحقیق از این روش استفاده خواهد شد. در روش تحلیل پوششی داده‌ها هر‌چه بتوان ورودی ها و خروجی های بیشتری را برای محاسبه کارایی وارد مدل کرد رقم محاسبه شده به رقم واقعی نزدیکتر است.
ضرورت و اهمیت تحقیق
معیارها و نسبت‌های مختلفی برای ارزیابی سلامت شرکت ها وجود دارد که یکی از آنها کارایی است. به طور کلی کارایی توانمندی کلی هر شرکت را در تبدیل داده‌ها به ستانده‌ها در مقایسه با استاندارد مشخصی، تعیین می‌کند و ممکن است مقایسه شرکت های مختلف براساس سودآوری با توجه به گذشته‌ی تاریخی مختلف و همچنین مقررات بیش از حد و سهمیه و سقف‌های اعتباری تعیین شده و وام‌های تکلیفی معیار منصفانه‌ای برای قضاوت نباشد و ممکن است واحدی کارا باشد، ولی به دلایلی سودآور نباشد.(امیری،۱۳۸۰)
طی سالهای اخیر تعداد زیادی از مطالعات انتشار یافته اند که کارایی شرکت ها و موسسات مالی و غیر مالی مختلف را بررسی می کنند. اکثریت عمده آنها از تکنیک غیر پارامتری تحلیل پوششی داده ها برای اندازه گیری کارایی شرکت ها و موسسات استفاده می کنند.
مدل تحلیل پوششی داده ها می تواند برای به حداقل رساندن ورودی ها یا به حداکثر رساندن مقادیر ورودی ضمن حداقل ثابت نگه داشتن سطوح خروجی در مقادیر جاری به کارگرفته شود در حالی که تمرکز بر خروجی با هدف به حداکثر رساندن سطوح خروجی بدون افزایش استفاده از ورودی ها می باشد. (کوپر^[۱۲] و همکاران، ۲۰۰۰).
یکی از ویژگی های جالب تحلیل پوششی داده این است که به هر واحد اجازه می دهد یک گروه محک زنی را شناسایی کند. یعنی یک گروه از واحدها که اهداف و اولویت های یکسانی دارند اما بهتر عمل می کنند. در این ارتباط هدف تحلیل پوششی داده ها احترام گذاشتن به اولویت های هر واحد تصمیم گیری^[۱۳] است به این ترتیب که به تمام آنها اجازه می دهد ساختار وزنی را برای ورودی ها و خروجی ها انتخاب کنند که بیشترین نفع را برای ارزیابی آن واحد در بر دارد. در نتیجه هدف آن طبقه بندی هر واحد به بهترین نحو در مقایسه با سایر واحدها است(فری یرا^[۱۴] وهمکاران،۵،۲۰۰۷).
پایین بودن سطح کارایی در بسیاری از سازمان‌های تولیدی و خدماتی، یکی از مشکلات مهم کشورهای روبه‌پیشرفت است و مسئله‌ی عدم تشکیل سرمایه به مقدار کافی نیز، بر مشکل فوق افزوده شده که علت این امر، همانا ضعف نهادهای مالی و بازارهای مالی این‌گونه کشورها است: چرا که نهادهای مالی و اعتباری هستند که می‌توانند با تجهیز منابع خود و تخصیص آنها به صورت کارا، هزینه‌های تامین مالی را کاهش داده و نرخ تشکیل سرمایه را افزایش دهند.
یکی از اهداف اصلی تحقیق بررسی و مشخص کردن معیارهایی برای اندازه گیری عملکرد مدیران شرکت به عنوان یک جایگزین برای تحلیل نسبت که قبلا مورد استفاده قرار گرفته است می باشد. یافته های تحقیق چالش هایی را ایجاد می کند که فرصت هایی مفید برای تحقیقات بیشتر در آینده حاصل می نماید. یافته های تحقیق نتایج مفیدی را برای مدیریت یک شرکت در نظر شناسایی منافع ناکارایی بویژه برای شرکت های که نمی توانند به سطوح خروجی مطلوب دست یابند- با توجه به منابعی که برای استفاده در اختیار داشته اند- ارائه می دهد. تحقیق حاضر به مدیریت امکان می دهد روی مسائلی تمرکز کند که به او در بهبود عملکرد کلی شرکت در آینده یاری می رسانند. تحلیل پوششی داده می توانند برای پشتیبانی ارزیابی شرکت از طریق توسعه سیستم های ارزیابی عملکرد چند بعدی و رسیدگی صریح به مصالحه های میان ابعاد مختلف عملکرد و منافع ذینفعان مختلف استفاده شود.
اهداف تحقیق
هدف اصلی:
بررسی و ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای صنعتی
اهداف فرعی:
الف) مقایسه کارایی مالی شرکتهای صنعتی
ب) تحلیل کارایی مالی شرکتهای صنعتی
- هدف کاربردی:
از آنجایی که هدف اصلی این طرح شناسایی مناسب ترین روش برای محاسبه کارایی شرکت های صنعتی می باشد، لذا هدف از این مطالعه کاربرد نتایج این پژوهش در نظام محاسبه کارایی و رتبه بندی شرکت ها و همچنین مشخص کردن عوامل موثر در کارایی و موانع موجود در عدم کارایی می باشد.
سوالات تحقیق
-آیا بین متغیرهای ورودی(نهاده‌ها) و کارایی عملیاتی رابطه ای وجود دارد؟
-آیا بین متغیرهای خروجی(ستانده‌ها) و کارایی عملیاتی رابطه ای وجود دارد ؟
-آیا بین حداکثرسازی سود و کارایی عملیاتی رابطه ای وجود دارد ؟
فرضیات تحقیق
- بین نهاده ها (متغیرهای ورودی) و کارایی مالی شرکت های صنعتی رابطه معناداری وجود دارد.
- بین ستانده ها (متغیرهای خروجی) و کارایی مالی شرکت های صنعتی رابطه معناداری وجود دارد
تعاریف و اصطلاحات
کارایی: کارایی عبارت است از نسبت بازده واقعی بدست آمده به بازدهی استاندارد و تعیین شده(مورد انتظار) یا نسبت مقدار کاری که انجام می‌شود به مقدار کاری که باید انجام شود. از جمله مقیاس‌هایی که برای تعریف و ارزیابی بهره‌وری ارائه شده‌اند، مقیاس‌های کارایی هستند. مقیاس‌های کارایی، نهاده‌ها یا منابع یک سازمان را با کالاها و خدمات نهایی که تولید می‌شوند، مقایسه می‌کنند. کارایی به نسبت کمیت خدمات و تولیدات ارائه شده به هزینه مالی یا نیروی کار که برای ارائه آنها لازم است اشاره دارد. با این حال این مقیاس و شیوه ‌اند‌ازه‌گیری بهره‌وری، میزان رضایت مشتری یا میزان دسترسی به هدف مطلوب را اندازه نمی‌گیرد. برای مثال مقیاس‌های کارایی نسبت تعداد افراد درمان‌شده را به نفر ساعت کار پزشکان نشان می‌دهد؛ حال آنکه مقیاس‌های اثربخشی طوری طراحی شده‌اند که نشان ‌دهند؛ از کل بیماران تحت درمان چه تعداد در معالجه موفق بوده‌اند. کارایی به معنای تلف نکردن منابع است و از نسبت ستاده کل نهاده به کل به دست می آید.(آذر و ترکاشوند،۲۶،۱۳۸۵)
تحلیل پوششی داده ها : تحلیل پوششی داده یک تفکیک برنامه نویسی خطی است که در آن مرز به صورت تکه تکه از روی مشاهدات بهترین روش گردآوری می شود (مشاهداتی که به عنوان ۱۰۰% کارآمد طبقه بندی شده اند). این روش هیچگونه فرم تابع را برای داده ها مشخص نمی کند و این امکان را می دهد که آن توسط داده ها تعیین می شود (که در وزن خروجی ها و ورودی ها بازتاب یافته است).(دارل ودیوید،۲،۲۰۰۵)تحلیل پوششی داده ها پایه (فرم ضربی آن) در نسخه بازده به مقیاس ثابت می تواند به صورت شرط به حداکثر رساندن کارایی برای وزن های خروجی u و وزنهای ورودی N برای I ورودی x و j خروجی y بیان شود (دارل ودیوید،۳،۲۰۱۲).
اثربخشی: منظور از اثربخشی در واقع بررسی میزان موثر بودن اقدامات انجام شده برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است. به عبارتی ساده تر در یک مطالعه اثربخشی، میزان تحقق اهداف اندازه گیری می شود. اما به نظر می رسد برای تعریف مفهوم اثربخشی می‌بایست گامی فراتر نهاد، به این معنا که اثربخشی هنگامی در یک دوره آموزش حاصل خواهد شد که اولا نیازهای آموزشی به روشنی تشخیص داده شود. ثانیا برنامه مناسبی برای برطرف ساختن نیازها طراحی شود. ثالثا برنامه طراحی شده به درستی اجرا گردد و رابعا ارزیابی مناسبی از فرایند آموزش و در نهایت دستیابی به اهداف انجام شود.
بهره‌وری: بهره وری از مفاهیم و مواردی است که چنین تعریف می‌شود: «مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار هزینه شده بدون کاهش کیفیت یا به این شکل: اثربخشی بعلاوه کارایی». به دیگر سخن، بهره‌وری، عبارتست از، بدست آوردن حداکثر سود ممکن، با بهره گیری و استفاده از نیروی کار، توان، استعداد ومهارت نیروی انسانی، تجهیزات و… به منظور ارتقاء. بهره وری به نسبت کار انجام شده به کاری که باید انجام می‌شده اطلاق می‌شود.
روش گردآوری اطلاعات
روش گردآوری داده ها در این تحقیق از دو روش کتابخانه ای و میدانی و نوع روش تحقیق مطالعه موردی در بازار بورس اوراق بهادار خواهد بود. مبانی نظری آن از کتب و مجلات فارسی و لاتین و مقالات متعدد از اینترنت استخراج و گردآوری گردیده است و بخش میدانی تحقیق از طریق جمع آوری اطلاعات از سایت کدال و نرم افزار ره آورد نوین می باشد. اطلاعات جمع آوری شده در این تحقیق توسط روش تحلیل پوششی داده ها به تابع هدف تبدیل شده و تابع هدف توسط نرم افزار مذکور بهینه خواهد شد.
محدوده تحقیق ( موضوعی , زمانی و مکانی )
الف) قلمرو مکانی:
قلمرو مکانی این تحقیق کلیه شرکت های صنعتی پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار می باشد.می باشد.
ب) قلمرو زمانی:
این تحقیق در سال ۱۳۹۳ انجام یافته است که برای مطالعه آن از اطلاعات مالی سال های ۱۳۸۷ لغایت ۱۳۹۲ استفاده شده است. که اطلاعات مورد نیاز پنج سال مطروحه از صورت های مالی و یادداشت های توصیفی این شرکت ها میباشد.
ج) قلمرو موضوعی:
موضوع پژوهشی در مدیریت یا مهندسی مالی می‌باشد که هدف آن بررسی و ارزیابی کارایی فنی شرکتهای صنعتی با بهره گرفتن از مدل کارت امتیازی متوازن و مدل تحلیل پوششی داده هاست.
جامعه آماری این تحقیق شرکتهای صنعتی عضو بورس است.که اطلاعات این جامعه بصورت سالانه از سال ۱۳۸۷ تا سال ۱۳۹۲ جمع آوری شده است. در این تحقیق نمونه آماری همان جامعه آماری می باشد.
ساختار تحقیق
در این فصل ما به بیان موضوع و مساله اصلی تحقیق و نیز بیان این موضوع که هدف و دغدغه اصلی محقق از انجام این تحقیق چه بوده است پرداختیم. در ابتدای فصل به بررسی و تبیین این اهداف و دغدغه ها پرداختیم و در ادامه در خصوص فرضیه ها و سوالات اصلی محقق صحبت کردیم. یکی از نتایج این تحقیق این موضوع است که اهمیت محاسبه و برآورد کارایی یک شرکت و یا موسسه از مهمترین فعالیت ها می باشد و ما در این تحقیق ما با توصل به روش تحلیل پوششی داده ها سعی بر انجام این برآوردها داریم.
فصل دوم
ادبیات تحقیق

مقدمه
واحدهای صنعتی از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار هستند و می توان گفت که یکی از مهمترین ارکان هر دولت و کشوری واحدها و بنگاه‌های اقتصادی آن کشور هستند. از طرفی دیگر یکی از مهمترین این واحدها شرکت های صنعتی عضو بورس هستند . ضمنا در مهمترین ارگان اقتصادی یک کشور نمی‌توان بدون ارزیابی عملکرد ، انتظار موفقیت و پیشرفت در آن موسسه را داشت. در این میان یکی از مهمترین و کاراترین روش‌های ارزیابی کارایی واحدهای اقتصادی تحلیل پوششی داده‌ها می‌باشد. مساله مهم در این تحقیق یافتن راهی جدید برای بهبود عملکرد موسسات مالی و نیز شرکت های مهم می‌باشد. بررسی روند عملکرد در ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و این به دلیل درآمد یا هزینه‌زایی برای دولت است. بنابراین در این پژوهش هدف اصلی ما بررسی و ارزیابی شرکت های صنعتی می‌باشد.

<strong>‎ای اسپیرمن به صورت زیر تعریف می شود. این ضریب&nbsp; روشی ناپارامتری است که همبستگی را براساس</strong>&nbsp;داده های رتبه ای مورد محاسبه قرار می دهد. روش ناپارامتری روشی است که در آن هیچ فرض خاصی وجود ندارد. به عنوان نمونه در روش همبستگی اسپیرمن لازم نیست تا همه متغیرها دارای توزیع نرمال باشند. از این روش می توان هم برای داده های نسبتی استفاده کرد هم داده های رتبه ای مانند داده‎های بدست آمده از طیف لیکرت یا طیف هفت عددی .به هر حال بکارگیری این روش مستلزم دارا بودن هیچگونه شرط خاصی نیست&nbsp; و از این جهت محدودیتی برای محقق ایجاد نمی کند ولی از جهت دیگر باید گفت که دقت این روش کمتر از روش پیرسون می باشد. این ضریب از رابطه زیر بدست می آید:<br /><a href="https://nefo.ir/"><img class="alignnone wp-image-58″ src="https://ziso.ir/wp-content/uploads/2021/10/S-8-1.png” alt="پایان نامه - مقاله - پروژه” width="384″ height="142″ /></a><br />که در آن&nbsp; D&nbsp; نشان دهنده زوجهای مرتب تشکیل شده از دو متغیری که می خواهیم ضریب همبستگی آنها را حساب کنیم و n نشانگر&nbsp; تعدادزوجهای مرتب تشکیل شده می باشد (سبحانی‌فر، ۱۳۹۲)<br />۳-۱۰-خلاصه فصل<br /><strong>در این فصل روش تحقیق مورد استفاده به تفصیل بیان شد. در این رابطه، ضمن بیان روش های و ابزار گردآوری اطلاعات، انواع متغیرهای مورد استفاده در مدل تحقیق، آزمون های مورد نیاز در خصوص داده ها و مبانی آماری مورد نظر برای آزمون فرضیات تشریح گردید</strong><strong>.</strong><br /><strong>فصل چهارم</strong><br /><strong>تجزیه و تحلیل داده ها</strong><br />۴-۱- مقدمه<br /><strong>تجزیه و تحلیل داده های آماری یکی از گام‌های اساسی در تحقیقات می باشند و نتایج تحقیقات به آن بستگی دارد. در این فصل که جهت تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده طراحی گردیده است، در فرایند تجزیه و تحلیل داده ها نخست پرسشنامه های تکمیل شده، جمع آوری و داده های خام مورد نیاز جهت آزمون فرضیه ها به کمک رایانه و نرم افزار ثبت گردیدند. سپس این داده ها از طریق نرم افزار</strong>&nbsp;spss 21&nbsp;<strong>تجزیه و تحلیل شده و در دو مرحله به اطلاعات مورد استفاده در این تحقیق، تبدیل شدند. در مرحله اول که تجزیه و تحلیل توصیفی می باشد، داده های جمع آوری شده به صورت جداول آمارتوصیفی و نمودار هیستوگرام ارائه شده و در مرحله دوم که تجزیه و تحلیل استنباطی می باشد به کمک نرم افزار مذکور آزمون فرضیه های پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.</strong><br />آمار توصیفی<br />۴-۲- توصیف ویژگی‌های جمعیت شناختی<br />۴-۲-۱- جنسیت پاسخگویان<br /><strong>با توجه به شکل و نمودار ارائه شده مشاهده می شود که از ۲۶۳ نمونه انتخاب شده ۹۸ نفر (۳۷٫۳ درصد) زن و ۱۶۱ نفر (۶۱٫۲ درصد) مرد بوده اند. نتایج مربوطه در جدول (۴-۱) و نمودار (۴-۱) ارائه شده است</strong><strong>.</strong><br />جدول ۴-۱-توزیع فراوانی و درصد جنسیت پاسخگویان</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد تجمعی</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد مقادیر معتبر</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>فراوانی</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۳</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۹۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>زن</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>داده های معتبر</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۱۰۰٫۰</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۶۲٫۲</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۶۱٫۲</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۱۶۱</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>مرد</strong></p><p>&nbsp;</p>

<p>کل پرسشنامه</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۰٫۹۶۱</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>۳-۹- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات<br /><strong>تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه به دو صورت آمار توصیفی و استنباطی انجام می‌شود. در ادامه در مورد هر کدام از بخش ها توضیحاتی ارائه می گردد</strong><strong>.</strong><br />۳-۹-۱-آمار توصیفی<br /><strong>در بخش آمار توصیفی اطلاعات جمعیت شناختی که در بخش اول پرسشنامه وجود دارد، از نظر فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی معتبر مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. سپس جداول هیستوگرام مربوطه ارائه می گردد. سپس آمار توصیفی متغیرهای تحقیق از نظر شاخص های مرکزی (میانگین، مد و میانه)، ضریب چولگی و کشیدگی و در نهایت چارک های اول، دوم و سوم مورد بررسی قرار می گیرند</strong><strong>.</strong><br />۳-۹-۲- آمار استنباطی<br /><strong>ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن توسط چارلز اسپیرمن(۱۹۴۵-۱۸۶۳) روانشناس و آماردان انگلیسی در سال ۱۹۰۴ معرفی شد.این ضریب میزان همبستگی رابطه میان دو متغیر ترتیبی را نشان می دهد و به عبارت دیگر متناظر ناپارامتری ضریب همبستگی پیرسون می باشد. در این ضریب همبستگی به جای استفاده از خود مقادیر متغیرها از رتبه های آنان استفاده می شود. رابطه مربوط به ضریب همبستگی رتبه</strong>

جدول۲- ۲: توصیه های NCEP

اطلاعات بدست آمده از نیم رخ لیپیوپروتئین و لیپید خون در اثبات وجود خطر بیماری قلبی همچنین در شروع فرایند درمانی تغییر روش زندگی در کاهش احتمال افزایش بیماری قلبی مفید است.
عوامل زیادی با کلسترول بالا و بیماری های قلبی توأم با آن ارتباط دارند. بهترین راه بهبود نیمرخ کلسترول و لیپوپروتئین، تمرکز بر کاهش عواملی است که بر کلسترول اثر منفی می گذارند. به ویژه تمرکز بر عواملی مثل عوامل روش زندگی مانند اضافه وزن و بی تحرکی که به آسانی تغییر می کنند. NCEP توصیه های برای کنترل لیپوپروتئین و لیپید خون کرده است (جدول ۱-۲). اصلاح رژیم غذایی، کاهش وزن و فعالیت ورزشی درمانی های اصلی تغییر روش زندگی به شمار می روند. عوامل محیطی دیگری مثل سیگار کشیدن و کنترل استرس نیز در تغییر غلظت لیپوپروتئین و لیپید موثرند.

انجام تمرینات منظم ورزشی ممکن است شیوه مناسبی برای کاهش شاخص های نیمرخ لیپیدی در افراد چاق و مسن باشد. علاوه بر تمرینات ورزشی استفاده از گیاهان داروئی می تواند شیوه مناسبی برای کاهش عوامل خطر بیماری های قلبی-عروقی باشد. یکی از این گیاهان داروئی چای سبز است که دارای فعالیت ضدالتهابی، ضد دیابتی و همچنین هایپولیپیدمیک می باشد.
۲-۱۱. چای سبز
چای سبز می تواند از اختلالات قلبی پیشگیری کند. از لحاظ اپیدمی نشان داده شده است که مصرف چای سبز از دیابت نوع ۲ پیشگیری می کند. چای سبز نوشیدنی عمومی شرق آسیا است و همچنین در اروپا و شمال آمریکا به عنوان گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گیرد.
اجزای شیمیایی چای سبز شامل پروتئین ها(٪۲۰-۱۵ از وزن خشک)، آمینواسیدها (٪۴-۱ از وزن خشک) مانند تیامین یا ۵-N اتیل گلوتامین، گلوتامیک اسید، تریپتوفان، گلیسین، سرین، آسپارتیکاسید، تیروزین، والین، لئوسین، ترونین، آرژنین و لیزین؛ کربوهیدرات‌ها(٪۷-۵ از وزن خشک) مانند سلولز، ژلتین گیاهی(پکتین‌ها) گلوکز، فروکتوز و ساکاروز؛ مواد معدنی و عناصر کمیاب(٪۵ از وزن خشک) مانند کلسیم، منیزیوم، کروم، منگنز، آهن، مس، روی، مولیبدن، سلنیوم، سدیم، فسفر، کبالت، استرونتیوم، پتاسیم، فلوئور و آلومینیوم و مقادیر ناچیز از لیپدها(لینولئیک و a- لینولنیک اسیدها)، استرول‌ها(استیگمااسترول)، ویتامین‌ها(B,C,E)، کافئین و تئوفیلین، پیگمان‌ها(کلوروفیل و کاروتن) و اجزاء فرار(آلدهیدها، الکل‌ها، استرهاف لاکتون‌ها و هیدروکربن‌ها) هستند.
عصاره چای سبز شامل پلی فنول‌ها(مانند کاتچین، اپی کاتچین، اپی گالوکاتچین و گالات‌هایش)، همچنین تینین و پیرولوکوینولین کوینون(ویتامین تازه کشف شده) است. در برگ های تازه چای سبز فنولیک اسیدها مانند گالیک اسید و آمینواسید تینین وجود دارد. چای سبز شامل پلی فنول‌ها که شامل فلاوانول‌ها، فلاواندیول‌ها، فلاوونوئیدها و فنولیک اسیدها می شوند می باشد؛ این اجزا ممکن است تا حد ٪۳۰ از وزن خشک را تشکیل می دهند. اغلب پلی فنول‌های چای سبز به صورت محلول تا به صورت پودر از ٪۴۵ تا ٪۹۰ تغییر می کند و شامل ٪۴۰ تا ٪۱۰ کافئین می باشد. عمده فلاوونیدهای چای سبز کاتچین‌های مختلف هستند، که در چای سبز مقادیر بیشتری نسبت به چای سیاه و چای اولونگ یافت شده است(۱۹). چهار نوع از کاتچین‌ها وجود دارد که عمدتا در چای سبز یافت می شوند: اپیکاتچین اپی‏گالوتچین، اپی کاتچین-۳- گالات و اپی گالوکاتچین گالات.
۲-۱۲. تاثیر چای سبز بر روی دیابت نوع ۲:
چای سبز با اثر بر روی مقادیر GLUT4 ، انتقال گلوکز از جریان خون را به درون سلول بدون نیاز به افزایش انسولین افزایش می دهد. ازطرف دیگر با اثر بر روی کبد و کاهش گلوکز خروجی از کبد باعث کاهش گلوکز خون می‌شود. مکانیسم دیگر که باعث کاهش گلوکز به وسیله‌ی چای سبز می‌شود، تاثیر چای سبز بر آنزیم آمیلاز است. آمیلاز آنزیمی است که باعث شکستن نشاسته به گلوکز می‌شود. چای سبز با تاثیر منفی بر آمیلاز، دریافت گلوکز از غذا را کاهش می‌دهد. همچنین اصلی ‌ترین نقش چای سبز افزایش سوخت و ساز چربی می باشد که این باعث حفظ گلوکز خون، کاهش تری گلیسرید و کلسترول می‌شود.
۲-۱۳. پیشینه تحقیق
در تحقیقی با عنوان مقایسه اثرات تمرینات مقاومتی ،استقامتی و ترکیبی بر پروفیل لیپد مردان میانسال غیر ورزشکار، یکتایار و همکاران (۱۳۹۰) توضیح دادند که تمرینات مختلف ورزشی در افراد میانسال می‏توانند اثرات مفیدی بر برخی شاخص های خطرساز قلب و عروق داشته باشند، و به نظر می رسد اجرای تمرینات ترکیبی (مقاومتی و استقامتی) به نسبت اجرای تمرینات مقاومتی یا استقامتی اثر بخشی بالاتری بر عوامل خطرزایی قلبی–عروقی دارند. بدین منظور ۴۰ مرد میانسال سالم از میان افراد و هیئت علمی وکارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج را به ۴ گروه تجربی ۱، تجربی۲، تجربی ۳ و کنترل تقسیم کردند. سپس گروه تجربی ۱و ۲ و ۳ به مدت ۸ هفته به انجام تمرینات مقاومتی ، استقامتی و ترکیبی پرداختند. نتایج نشان داد سطوحAPO B, APO B ,APOP در گروه ترکیبی بصورت معنی داری کاهش یافته بود. سطوح TG,LPL در گروه های استقامتی وترکیبی به صورت معنی داری کاهش نشان داد. همچنین تمرینات مقاومتی بصورت معنی داری سطوح HDL-C,TC/(HDL )را کاهش داده بود. سطوحAPO A,TC.LPL در هیچ گروه ها تعغییر معنا داری نشان نداد.
نقی زاده و همکاران (۱۳۸۸) تاثیر تمرین هوازی با مکمل ویتامن E بر وضعیت آنتی اکسیدان و عوامل خطر زایی قلبی-عروقی را بررسی کردند. بدین منظور ۴۵ دانشجویی مرد سالم فعال را به ۳ گروه تمرین+مکمل (۱۵نفر) تمرین+دارونما (۱۵نفر) و گروه کنترل (۱۵نفر) تقسیم کردند.گروه های تمرین+مکمل، تمرین+دارونما، ۸ هفته تمرین هوازی و مصرف مکمل مربوط را در دستور کار خود قرار دادند. نتایج نشان داد که بین سه گروه از نظر میزان لیپوپروتیین کم چگالی(LDL)، MDA، پروتیین کربونیل شده (CP) و ظرفیت ضد اکسایشی (TAC)، حداکثر اکسژن مصرفی وجود داشت. بطور کلی نتایج حاکی از آن بود که انجام تمرینات هوازی متوسط با مصرف ویتامین E، باعث کاهش عوامل خطرزای قلبی-عروق، آسیب های غشا و پراکسیداسیون چربی می شود.
در تحقیقی بر روی ۲۴ زن (قبل از سن یائسگی)، پرب هرکن و همکارانش (۱۹۹۹) اثر تمرینات مقاومتی بر پارمترهای لیپیدی و ترکیب بدنی را بررسی کردند. برای انجام این تحقیق آزمودنی ها را به دو گروه کنترل و گروه تمرین مقاومتی تقسیم کردند. گروه تمرین مقاومتی، پروتکل تمرینی را ۱۴ هفته، ۳ جلسه در هفته و هر جلسه به مدت ۵۰-۴۵ دقیقه انجام دادند، و گروه شاهد در این مدت هیچ گونه فعالیت بدنی انجام نداشتند. نتایج نشان داد کلسترول تام، HDL و LDL کاهش قابل توجهی داشتند و همچنین روند کاهش نسبت HDL/ LDLدر گروه تمرین مقاومتی در مقایسه با حلالیت پایه مشاهده شد. هیچ تفاوتی در تری گلیسرید و HDL مشاهده نشد. در گروه کنترل هیچ تغییری در پرامترهای اندازگیری شده یافت نشد. این یافته ها نشان می دهد که تمرینات مقاومتی می تواند اثرات مطلوبی بر پارامترهای چربی در زنان سالم و کم تحرک در سن قبل از یائسگی داشته باشد .
ناظم و رحمانی نیا (۱۳۸۰) تأثیر ورزش هوازی زیر بیشینه بر پاسخ لیپوپروتئین های پلاسمای خون مردان دیابتی IDDM را بررسی کردند که طی آن ۲۵ بیمار واجد شرایط را به طور تصادفی در دو گروه تجربی (۲۵ نفر) و کنترل (۱۵ نفر) تقسیم کردند. به منظور بررسی تغییرات اجزای چربی و لیپوپروتئین های پلاسمای خون (HDL-C,LDL-C, VLDL, T-CHO, TG و نسبت های HDL/LDL, HDL/T-CHO) نمونه های خون قبل و بعد از ۶ هفته از آزمودنی ها گرفته شد. براساس نتایج حاصله کاهش معنی داری در کلسترول تام و افزایش چشم گیری در آنتی ریسک قلبی-عروق HDL و نیز قند خون گلیکوزیله گروه تجربی بدست آمد. به نظر می رسد اندازه و شدت با حجم مدت ورزش تناوبی، تحت شدت کار ۵۷% HRR به موازات برخورداری بیماران و سطح برتر آمادگی نخستین برای برانگیختگی فرآیندهای متابولیک اکسایشی چربی، بویژه فراخوانی لیپوپروتئین-های پلاسمایی احتمالاً چندان شدید نبوده است .
پارسایان و همکاران (۱۳۸۷) تحقیقی با هدف اثر مغز بادام بر لیپید و لیپوپروتئین ها خون بیماران مبتلا به هیپرلیپیدی انجام دادند. انها برای انجام این تحقیق از ۳۰ مرد به عنوان آزمودنی استفاده کردند. آزمودنی ها روزانه ۶۰ گرم مغز بادام به مدت ۴ هفته مصرف نمودند. قبل و بعد از مصرف بادام میزان لیپید، لیپوپروتئین ها و آپوپروتئین (a) خون آنها اندازگیری شد. نتایج نشان داد مغز بادام به صورت معنادار باعث کاهش کلسترول سرم خون، LDL-C و افزایش HDL-C شده بود. همچنین مغز بادام موجب کاهش آپوپروتئین (a)، آپوپروتئین B100 و افزایش آپوپروتئین A1 شد ولی از لحظ آماری معنی‏دار نبود. به طور کلی نتایج حاکی از ان بود که مصرف مداوم مغز بادام وضعیت لیپیدهای خطرساز خون را بهبود بخشیده و ممکن است در فرایند آترواسکلروز و بروز بیماری های قلبی-عروقی نقش پیشگیری کننده داشته باشد.
در تحقیقی بر روی ۲۹ مرد تمرین نکرده، اراضی و همکاران (۱۳۹۱) توضیح دادند که تمرینات ترکیبی (مقاومتی-هوازی) و هوازی باعث کاهش خطرزای بیماری قلبی-عروقی می شوند. بدین منظور آزمودنی ها به صورت تصادفی در یکی از ۳ گروه هوازی، ترکیبی و کنترل قرار گرفتند. قبل و بعد از دوره ی تمرینی شاخص توده بدنی، نسبت دور کمر به ران، گلوکز، فشار خون و نیمرخ لیپیدی آزمودنی ها اندازگیری شد. مدت زمان برنامه تمرینی برای هر گروه ۸ هفته و هر هفته ۳ جلسه بود. نتایج نشان داد بعد از تمرینات هوازی و ترکیبی، تری گلیسرید، کلسترول تام، HDL,LDL و گلوکز خون تغییر معنادار داشتند، اما بین گروه هوازی و ترکیبی تفاوت معناداری در TC ،LDL ،TG ،HDL، گلوکز، فشار خون سیتولی دیاستولی و میانگین فشار سرخرگی مشاهده نشد. همچنین آزمودنی های هر دو گروه افزایش معناداری در حداکثر اکسیژن مصرفی نشان دادند.
در تحقیقی با عنوان تأثیر تمرینات مقاومتی، هوازی و بی تمرینی بر نیمرخ لیپیدی و CRP در دختران حسینی کاخک و همکارانش (۱۳۹۰) توضیح دادند ۸ هفته تمرین هوازی و قدرتی تأثیر معناداری بر نیمرخ لیپیدی و CRP دختران چاق ندارد. بدین منظور ۲۹ دختر چاق را به طور تصادفی به ۳ گروه کنترل، هوازی و مقاومتی تقسیم کردند. آزمودنی های گروه تمرین مقاومتی به مدت ۸ هفته و هر هفته ۴ جلسه با شدت ۷۰-۶۰ درصد یک تکرار بیشینه تمرین مقاومتی انجام دادند. آزمودنی های گروه تمرین هوازی در این دوره نیز به مدت ۶۰ دقیقه با شدت ۶۵ و ۷۵ درصد ضربان قلب بیشینه، تمرین هوازی انجام دادند. نمونه های خون قبل از شروع تمرینات، ۲۴ ساعت پس از آخرین جلسه تمرین و همچنین پش از ۱۰ روز بی تمرینی در حالت ناشتا گرفته شد. نتایج نشان داد بعد از ۸ هفته تمرین تری گلیسرید در گروه تمرین هوازی و تمرین مقاومتی کاهش داشت ولی این کاهش از لحاظ آماری معنادار نبود. بین گروه ها نیز تفاوت معناداری در مورد TC وجود نداشت. همچنین پس از تمرین در HDL، LDL و CPR نیز تغییر معناداری مشاهده نشد.
در تحقیقی بر روی ۱۶ مرد چاق، آتشک و همکاران (۱۳۹۰) اثرات ۱۰ هفته تمرین مقاومتی پیش رونده بر سطوح سرمی آدیپونکتین و نیمرخ لیپیدی را بررسی کردند. بدین منظور آزمودنی ها را به طور تصادفی در دو گروه مقاومتی و کنترل تقسیم کردند. آزمودنی های گروه تمرینی، یک پروتکل مقاومتی پیش رونده را که شامل ۸ حرکت ورزشی مقاومتی بود، ۳ جلسه در هفته به مدت ۱۰ هفته انجام دادند. در دو مرحله پیش از آزمون و پایان هفته دهم انجام شد. نتایج نشان داد بعد از ۱۰ هفته تمرین مقاومتی سطوح آدیپونکتین در گروه تمرین کرده افزایش معناداری داشت و سطوح کلسترول تام نیز در این گروه به طور قابل توجهی کاهش نشان داده بود. در حالی که این شاخص در افراد گروه کنترل بدون تغییر ماندند. به طور کلی آتشک و همارانش توضیح دادند که تمرین مقاومتی به دلیل اثرات ضد التهابی و هایپولیپیدمیک احتمالاً می تواند شیوه درمانی موثری برای ایجاد تغییرات مطلوب و سطوح آدیپونکتین مردان چاق باشد. لذا به مردان به عنوان یک روش پیشگیرانه جهت اختلالات قلبی-عروقی آتی استفاده نمایند.
صارمی و همکاران(۱۳۹۰) تاثیر ۱۲ هفته تمرین قدرتی {شدت متوسط تا شدید( ۳۰ تا ۸۵٪ یک تکرار بیشینه)} بر سطح کلسترول، تری گلیسرید، گلوکز و HDL افراد مبتلا به سندروم متابولیک را بررسی کردند، ۲۵ مرد ۲۰ تا ۶۰ سال با علایم سندروم متابولیک (براساس تعریف کمیته‌ی بین المللی دیابت) و کم تحرک ( کمتر از ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی در روز براساس پرسشنامه‌ی فعالیت بدنی) بودند. آزمودنی‌های دارای شرایط به صورت تصادفی به دو گروه تمرین قدرتی (۱۳نفر) و شاهد(۱۲نفر) تقسیم شدند. گروه تمرین در یک برنامه‌ی تمرین قدرتی ۱۲هفته‌ای شرکت کردند، درحالی‌که از گروه شاهد خواسته شد در مدت پژوهش روش زندگی معمول خود را حفظ کنند. تمرین ۳ روز در هفته و برای مدت ۱۲ هفته بود که بین جلسات ۴۸ ساعت استراحت وجود داشت. حرکات شامل پرس پا، پشت پا، جلوپا، پرس سینه، جلو بازو و کشش دو طرفه به پایین، که برگیرنده‌ی عضلات بزرگ بالا و پایین تنه بود. نتایج تحقیق نشان داد ۱۲ هفته تمرین قدرتی باعث کاهش معنی‌داری در کلسترول، تری گلیسرید و گلوکز شد و در HDL تغییر معنی‌داری مشاهده نشد.
اریکسون و همکاران(۱۹۹۷) تاثیر ۸ تمرین مقاومتی روی گلوکز، تری گلیسرید و HDL مطالعه کردند تمرین مقاومتی به صورت دایره‌ای دوجلسه در هفته و به مدت سه ماه انجام شد که شامل ۱۱ ایستگاه بود که در هر ایستگاه یک ست ۱۵ تا ۲۰ تکرار با شدت ۵۰٪ انجام دادند و بین هر ایستگاه ۳۰ ثانیه استراحت وجود داشت. نتیجه تحقیق نشان داد تمرین مقاومتی بر مقادیر گلوکز، تری گلیسرید و HDL تاثیر معنی‌داری نداشت.
هانکولا و همکاران(۱۹۹۷) تاثیر تمرین مقاومتی را بر کلسترول تری گلیسرید و HDL را مورد بررسی قرار دادند در این تحقیق ۳۸ آزمودنی در دو گروه تمرین ۱۸ نفر و کنترل ۲۰ نفر شرکت کردند که گروه تمرینی به مدت ۵ ماه هفته ای دو جلسه تمرین مقاومتی با شدت متوسط و حجم بالا را انجام دادند، اما گروه کنترل هیچ فعالیت ورزشی انجام ندادند. بعد از ۵ ماه نتایج تحقیق نشان داد که بین مقادیر کلسترول، تری گلیسرید و HDL بین گروه کنترل و گروه تمرینی تفاوت معناداری وجود دارد.
دانستون و همکاران(۲۰۰۲) تاثیر تمرین مقاومتی با شدت بالا را بر گلوکز، کلسترول، تری گلیسرید و HDL در افراد مسن مبتلا به دیابت نوع ۲ مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه ۳۶ مرد و زن مسن بین ۶۰ تا ۸۰ سال شرکت کردند که تمرین مقاومتی به مدت ۲۶ هفته (۶ماه)، سه جلسه در هفته انجام دادند. تمرین مقاومتی شامل ۹ حرکت که در هفته اول و دوم با ۵۰ تا ۶۰ درصد یک تکرار بیشینه و در هفته‌های ۳ تا ۲۶ شدت به ۷۵ تا ۸۰ درصد یک تکرار بیشینه رسید، هر حرکت سه نوبت با ۸ تا ۱۰ تکرار انجام شد و بین نوبت‌ها ۹۰ تا ۱۲۰ ثانیه استراحت می‌کردند. نتایج تحقیق نشان داد که تمرین مقاومتی بر گلوکز،کلسترول، تری گلیسرید و HDL تاثیری نداشت.
حامدی‌نیا و همکاران (۱۳۸۹) اثر یک جلسه تمرین مقاومتی با شدت متوسط و سنگین را بر گلوکز بررسی کرد در این تحقیق ۱۳ آزمودنی مرد سالم در سه گروه تمرین مقاومتی با شدت متوسط مقاومتی با شدت سنگین و کنترل قرار گرفتند که گروه‌های تمرینی ۸ حرکت مقاومتی در ۹۰ دقیقه که در سه نوبت و هر نوبت ۸ تا ۱۰ تکرار بود و استراحت بین نوبت‌ها یک دقیقه و استراحت بین هر حرکت دو دقیقه بود. نتایج تحقیق نشان داد که تمرینات باعث کاهش معنی‌داری در گلوکز شد.

<strong>‎ای اسپیرمن به صورت زیر تعریف می شود. این ضریب&nbsp; روشی ناپارامتری است که همبستگی را براساس</strong>&nbsp;داده های رتبه ای مورد محاسبه قرار می دهد. روش ناپارامتری روشی است که در آن هیچ فرض خاصی وجود ندارد. به عنوان نمونه در روش همبستگی اسپیرمن لازم نیست تا همه متغیرها دارای توزیع نرمال باشند. از این روش می توان هم برای داده های نسبتی استفاده کرد هم داده های رتبه ای مانند داده‎های بدست آمده از طیف لیکرت یا طیف هفت عددی .به هر حال بکارگیری این روش مستلزم دارا بودن هیچگونه شرط خاصی نیست&nbsp; و از این جهت محدودیتی برای محقق ایجاد نمی کند ولی از جهت دیگر باید گفت که دقت این روش کمتر از روش پیرسون می باشد. این ضریب از رابطه زیر بدست می آید:<br /><a href="https://nefo.ir/"><img class="alignnone wp-image-58″ src="https://ziso.ir/wp-content/uploads/2021/10/S-8-1.png” alt="پایان نامه - مقاله - پروژه” width="384″ height="142″ /></a><br />که در آن&nbsp; D&nbsp; نشان دهنده زوجهای مرتب تشکیل شده از دو متغیری که می خواهیم ضریب همبستگی آنها را حساب کنیم و n نشانگر&nbsp; تعدادزوجهای مرتب تشکیل شده می باشد (سبحانی‌فر، ۱۳۹۲)<br />۳-۱۰-خلاصه فصل<br /><strong>در این فصل روش تحقیق مورد استفاده به تفصیل بیان شد. در این رابطه، ضمن بیان روش های و ابزار گردآوری اطلاعات، انواع متغیرهای مورد استفاده در مدل تحقیق، آزمون های مورد نیاز در خصوص داده ها و مبانی آماری مورد نظر برای آزمون فرضیات تشریح گردید</strong><strong>.</strong><br /><strong>فصل چهارم</strong><br /><strong>تجزیه و تحلیل داده ها</strong><br />۴-۱- مقدمه<br /><strong>تجزیه و تحلیل داده های آماری یکی از گام‌های اساسی در تحقیقات می باشند و نتایج تحقیقات به آن بستگی دارد. در این فصل که جهت تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده طراحی گردیده است، در فرایند تجزیه و تحلیل داده ها نخست پرسشنامه های تکمیل شده، جمع آوری و داده های خام مورد نیاز جهت آزمون فرضیه ها به کمک رایانه و نرم افزار ثبت گردیدند. سپس این داده ها از طریق نرم افزار</strong>&nbsp;spss 21&nbsp;<strong>تجزیه و تحلیل شده و در دو مرحله به اطلاعات مورد استفاده در این تحقیق، تبدیل شدند. در مرحله اول که تجزیه و تحلیل توصیفی می باشد، داده های جمع آوری شده به صورت جداول آمارتوصیفی و نمودار هیستوگرام ارائه شده و در مرحله دوم که تجزیه و تحلیل استنباطی می باشد به کمک نرم افزار مذکور آزمون فرضیه های پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.</strong><br />آمار توصیفی<br />۴-۲- توصیف ویژگی‌های جمعیت شناختی<br />۴-۲-۱- جنسیت پاسخگویان<br /><strong>با توجه به شکل و نمودار ارائه شده مشاهده می شود که از ۲۶۳ نمونه انتخاب شده ۹۸ نفر (۳۷٫۳ درصد) زن و ۱۶۱ نفر (۶۱٫۲ درصد) مرد بوده اند. نتایج مربوطه در جدول (۴-۱) و نمودار (۴-۱) ارائه شده است</strong><strong>.</strong><br />جدول ۴-۱-توزیع فراوانی و درصد جنسیت پاسخگویان</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد تجمعی</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد مقادیر معتبر</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>درصد</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>فراوانی</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۳۷٫۳</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۹۸</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>زن</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>داده های معتبر</strong></p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p>&nbsp;</p><p><strong>۱۰۰٫۰</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۶۲٫۲</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۶۱٫۲</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>۱۶۱</strong></p><p>&nbsp;</p><p><strong>مرد</strong></p><p>&nbsp;</p>

۸۲۷٫

تقدیرگرایی در رفتار باروری

۷

۸۶۴٫

اهمیّت مدیریت بدن

۶

۸۰۷٫

خودحفاظتی روانی-عاطفی

۵

۵۹۵٫

توانمندی اجتماعی

۴

۶۰۷٫

کم‌فرزندآوری بازاندیشانه

۵

۶۹۲٫

اهمیّت فرزند در زندگی

۷

۷۶۳٫

فصل پنجم

تجزیه و تحلیل داده‌ها

در این فصل یافته­های پژوهش ارائه خواهد شد. ابتدا، به ترسیم سیمای جمعیّت نمونه
می­پردازیم و با بهره گرفتن از آمار توصیفی از قبیل توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان به بررسی
مشخّصه­های اقتصادی ـ اجتماعی، جمعیّتی و فرهنگی در قالب جدول­های فراوانی و در صورت لزوم در قالب نموادر می­پردازیم. در ادامه، با بهره گرفتن از آماره­ های استنباطی، داده ­ها تجزیه و تحلیل خواهد شد. همچنین، به منظور بررسی روابط بین متغیّرها و آزمون فرضیّه­های تحقیق، از تحلیل­های دومتغیّره و در صورت لزوم، تحلیل­های چندمتغیّره استفاده خواهیم کرد. در نهایت، با بهره گرفتن از تکنیک رگرسیون چندمتغیّره، به بررسی تأثیر مجموع متغیّرهای مستقلّ مورد بررسی بر متغیّر وابسته می­پردازیم.

۵-۱)آمار توصیفی

طبق تعاریف فوق در این قسمت محقق به دنبال کشف الگوها و فرایندهای حاکم بر پاسخ­های افراد مورد مطالعه می­باشد، قبل از اینکه محقق به سراغ تجزیه و تحلیل­های آماری نظیر رگرسیون، مقایسه میانگین­ها و… برود مفیدتر آن است که توصیف جامعی از ویژگی­های جمعیت مورد مطالعه نظیر سن، میزان تحصیلات، درآمد، شغل و… را ارائه دهد و از یک سری آماره­ های توصیفی نظیر توزیع فراوانی، انحراف معیار، میانگین برای این کار استفاده گردد. در حقیقت توزیع فراوانی داده ­های کمی، خلاصه انبوه بزرگی از مشاهدات است (­میلر^[۴۶] ، ۹۳:۱۳۸۰).

در قسمت توصیفی این تحقیق، به کمک جداولی که در برگیرنده فراوانی، میانگین برخی صفات است سعی بر آن شده است که تا حد امکان بتوانیم توصیفی عمیق­تر، روشن­تر و قابل فهم­تر از تمامی متغیرهای تحقیق به عمل آوریم، برای این کار با توجه به نوع متغیرها (اسمی، ترتیبی، فاصله­ای، نسبی) از آماره­ های متفاوتی استفاده شده است.

۵-۲) سیمای جمعیّت نمونه

۵-۲-۱) مشخّصه­های جمعیّتی پاسخگویان

۵-۲-۱-۱) توزیع زنان در گروه ­های سنّی تولید مثل

ویژگی­های جمعیّتی پاسخگویان یکی از عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای مرتبط با باروری زنان است. طول دوره­ تولید ­مثل محدود و معمولاً بین ۱۵ تا ۴۹ سال است. بی­تردید، در شرایط ازدواج زودرس و عمومیّت بالای ازدواج، زن زودتر وارد دوره­ فرزندآوری می­ شود. از طرفی، بالا بودن سنّ ازدواج سبب می­ شود که طول مدّت دوران زناشویی محدودتر شود. بنابراین، این شرایط سنّی سبب می­ شود زنانی که در سنّ پایینی ازدواج می­ کنند بیش­تر در معرض حاملگی قرار ­گیرند و در نتیجه، رفتارهای باروری شان متفاوت از زنانی باشد که دیرتر وارد چرخه­ی تولید مثل می­شوند. نتایج جدول ۵-۱ نشان می­دهد که، میانگین سنّی زنان در هنگام بررسی ۳۱ و همسران آنها ۵/۳۵ و همانگونه که مشاهده می­ شود، میانگین سن مردان به هنگام بررسی بیشتر از زنان است. توزیع زنان و مردان در گروه های سنّی تولید مثل حاکی از آن است که نسبت بیشتری از جمعیت نمونه زنان و همسران آنها به ترتیب در گروه های سنّی ۲۹-۲۵ و ۳۴-۳۰ سال و کمترین نسبت برای زنان در گروه سنّی ۴۹-۴۵ سال و برای همسران آنها در سنین ۲۳-۱۹ سال می‌باشد.
جدول ۵-۱) توزیع فراوانی و فراوانی نسبی پاسخگویان و همسران آنها بر حسب گروه ­های سنّی

۵-۲-۱-۲) سن به هنگام ازدواج

نتایج جدول حاکی از آن است که در هنگام بررسی، توزیع زنان و مردان در گروه های سنّی زیر حاکی از آن است که نسبت بیشتری از جمعیت نمونه زنان و همسران آنها هر دو در گروه های سنّی ۲۴-۲۰ سال می‌باشد. اما باید این نکته را مد نظر قرار که میانگین سنّ ازدواج زنان و همسران آنها به ترتیب برای زنان ۲۶/۲۰ و برای مردان هم ۶۴/۲۴ سال است که میانگین سن به هنگام ازدواج زنان را ۴ سال زودتر از همسران آنها نشان می‌دهد.
جدول ۵-۲) توزیع فراوانی و فراوانی نسبی پاسخگویان و همسران آنها