هنگامی که سخن از امنیت به میان می آمد ارائه دهندگان این نظریه «پرز» در عدم استفاده از نیروی نظامی و کاهش هزینه های تسلیحاتی، ثابت قدم نمی ماند.

شیمون پرز از طرفداران جریانی است که امضای پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای توسط اسرائیل را رد می کند. (بخارایی زاده ۱۳۸۶: ۱۲۸)
بنا بر این کارگزاران اسرائیل بر این نکته توجه دارند که شرایط اسرائیل متفاوت با شرایط دگر همسایگان و دولت های منطقۀ خاورمیانه ای است. افرایم سنیه می گوید:
با برقراری صلح در منطقۀ خاورمیانه عدم تعادل اسرائیل با دولت های همسایه و منطقه ای عربی هم چنان به دلایلی باقی خواهد ماند:

1. 1. اسرائیل هیچ وقت نمی تواند همرنگ محیطش شود، اسرائیل به لحاظ ساختار جمعیتی یک دولت یهودی است. و یهودیان جز در اسرائیل در هیچ جای دیگر از دنیا ملت به حساب نمی آیند.

حتی در صورت دست یابی به صلح واقعی و برقراری مناسبات صمیمانه فیما بین و اجرای طرح های مشترک اقتصادی، اختلافات نژادی میان اسرائیل و دیگر کشورها کماکان باقی خواهد ماند.

1. 1. نابرابری جغرافیایی با همسایگانش، در این صورت اسرائیل ۱۱ درصد مساحت سوریه و ۲ درصد مساحت مصر می باشد. اسرائیل بیش از هر کشوری آسیب پذیر و در معرض ضرر و زیان می باشد. زیرا دشت ساحلی نه تنها بیشتر جمعیت را در خود جای داده است. بلکه کلیه مراکز اقتصادی، فناوری، علمی و آموزشی یهود در این ناحیه واقع شده است و روشن است در چنین شرایطی دفع حملات دشمن به ویژه دشمنی که از سلاح های کشتار جمعی استفاده کند دشوار است. (سنیه ۱۳۸۱: ۲۰)

بنا بر این سنیه با توجه به مواردی که ذکر شد بر این عقیده است که: در صورت دست یابی به صلح با اعراب، منطقه خاورمیانه که در آن زندگی می کنیم هرگز روی آرامش را نخواهد دید، زیرا تندروها و رادیکال ها هر آن ممکن است بحران هایی را به وجود بیاورند و امنیت اسرائیل را به مخاطره اندازند. به همین دلیل امنیت اسرائیل باید بیش از هر چیز دیگر بر برتری نظامی و داشتن مرزهای امن و قابل دفاع استوار باشد ما باید روابط دوستانه و مستحکمی با بیشتر کشورهای واقع در محدودۀ استراتژیک خود، همچنین قدرت های مقتدر جهان داشته باشیم (سنیه ۱۳۸۱: ۳)
اسرائیل در منطقه خاورمیانه همواره از بحران مشروعیت از طرف همسایگان برخوردار است. علاوه بر آن دشمنی این رژیم از لحاظ نژادی و مذهبی با اکثریب همسایه های عربی، این رژیم را در تنگنای امنیتی قرار داده است. با دست یابی کشورهای همسایه و کشورهای مخالف رژیم صهیونیستی به سلاح ها و موشک های دور برد محدودۀ استراتژیک اسرائیل نیز گسترش یافته است. به اعتقاد افرایم سنیه: با گسترش سلاح های دوربرد در منطقه، محدودۀ استراتژیک اسرائیل بسیار وسیع تر شده است و این محدوده دیگر به دشمنان هم جوار سنتی یعنی سوریه، لبنان، اردن و مصر محدود نمی شود، باید توجه داشت که هر چه در این محدده می گذرد می تواند امنیت ما (اسرائیل) را به مخاطره اندازد هر کشوری که می تواند در تهاجم به اسرائیل شرکت کند یا کشورهای خط مقدم را از توان موشکی برخوردار سازد یا از آن ها در برابر حملات موشکی اسرائیل محافظت نماید، در محدوده استراتژیک اسرائیل قرار می گیرند. (سنیه ۱۳۸۱: ۱۷)
بنا بر این سؤالی که پیش می آید این است که محدودۀ استراتژیک اسرائیل کجاست؟
سیاستمداران اسرائیلی برای تعیین این مرز همیشه به دو عامل توجه کرده اند:

1. 1. برد موشک هایی که در اختیار کشورهای عربی و اسلامی است، برای مثال هر کشور عربی و اسلامی بتواند منطقه گوش دان اسرائیل را مورد حمله قرار دهد در منطقه استراتژیک اسرائیل قرار دارد. در این مورد می توان به توانایی ایران در ساخت موشک هایی اشاره کرد که می توانند اسرائیل را مورد هدف قرار دهد، بنا بر این ایران در محدودۀ استراتژیک اسرائیل قرار می گیرد.

1. 1. این عامل نیز به همان کشورها مربوط می شود که چنانچه بخواهند دشمنی خود را با اسرائیل در محل نشان دهند می توانند ضربه ای استراتژیک به اسرائیل بزنند. برای مثال یکی از این کشورها می تواند یکی از گذرگاه های دریایی بین الملی را بر روی کشتی های اسرائیلی ببندد، با این حساب محدودۀ استراتژیک اسرائیل می تواند تا دریای سیاه در شمال، خلیج عدن در جنوب، تنگه جبل الطارق در غرب و دریای خزر در شرق امتداد یابد.

سیاست های اسرائیل در منطقه خاورمیانه همواره به دنبال یافتن متحدان جدید در منطقه و گسترش تعاملات با آنها و همچنین بر طرف کردن کاستی های ناشی از شرایط ژئو پولتیکی خود و برقراری تعادل استراتژیک با همسایگان و دولت های منطقه بوده است. بنا بر این در این راستا اسرائیل بر دو عامل تأکید ورزیده است.

1. 1. برتری نظامی، صنعتی و اطلاعاتی نسبت به همسایگان و کشورهایی که در مرزهای استراتژیک آن قرار می گیرند.

1. 1. مرزهای قابل دفاع.

بدون این دو عامل اسرائیل هرگز احساس امنیت نخواهد کرد و چنانچه وضعیتی پیش آید که از توان نظامی آن کاسته شود یا بخشی از مرزها قابل نفوذ شود، در این صورت دشمنان به نقض صلح «حتی به فرض اینکه با کشورهای همسایه صلح برقرار شده باشد.» ترغیب خواهند شد. (سنیه: ۱۳۸۱: ۲۴)
اسرائیل برای رهایی از این معضل استراتژیکی ، در چند دهه ی اخیر به دنبال یافتن متحدان استراتژیکی خود در منطقۀ خاورمیانه بوده تا با برقراری رابطه با آنها توازن قوایی را در برابر کشورهای دشمن عربی یا اسلامی برقرار سازد. سنیه می گوید: با ایجاد روابط مستحکم اقتصادی و امنیتی با این کشورها می توانیم از امینت بیشتر و اقتصادی شکوفاتر برخوردار شویم. بنا براین لازم است در دهه ی آتی با کشورهای واقع در دایره همسایگان جدید، مناسبات خوبی برقرار کنیم. (سنیه ۱۳۸۱: ۱۱۷)
در این راستا اسرائیل برای مقابله با کشورهای دشمن و در محدوده مرزهای استراتژیک سیاست خود را بر پشتیبانی از گروه های مخالف این کشورها در منطقه و همچنین در سطح بین المللی با بهره گرفتن از نفوذ لابی خود در سنای آمریکا در جهت تضعیف این کشورها، اتخاذ نموده است.
بر اساس جمله ی مشهور، دشمنِ دشمن من، دوست من است، اسرائیلی ها در منطقه خاورمیانه برای دست یابی به اهداف اصلی و حیاتی که کسب و حفظ بقاء می باشد در جهت تضعیف و دور زدن دشمنان خود، به حمایت از به قدرت رسیدن گروه های مخالف رژیم های منطقه یا تجهیز گروه های چریکی و طرفداری از اقلیت ها می پردازد. در این راستا می توان به حمایت اسرائیل از کردهای شمال عراق در جهت تفرقۀ داخلی منطقه و همچنین تعضعیف کشورهای دارای اقلیت کرد ساکن دشمن اسرائیل همچون عراق، سوریه و ایران توجه نمود. علاوه بر آن با حمایت های اقتصادی و نظامی از این منطقه (شمال عراق)، در جهت کنترل رقبای خود، از این منطقه می تواند مستقیم یا غیر مستقیم به عنوان پایگاه استفاده نماید.
۵٫۱ نزدیکی اهداف آمریکا و اسرائیل در خاورمیانه
گره خوردن ایالات متحده آمریکا با مسائل اسرائیل به زمان مهاجرت یهودیان به آمریکا بر می گردد. در قرن بیست و در اثر مهاجرت یهودی ها، گروه زیادی از آنان به آمریکا مهاجرت کردند و به تدریج به گروه های تأثیرگذار از لحاظ اقتصادی و سیاسی تبدیل شدند. اولین جلوه حمایت آمریکا از یهودی ها در حمایت ازاعلامیۀ بالفور متجلی شد. با توجه به ساختار دو قطبی و وارد شدن دو ابر قدرت به جنگ سرد و صف آرایی و رقابت آنها با هم ورود، این رقابت ها به منطقۀ حساس خاورمیانه، هر کدام از دو ابر قدرت برای ناکار آمد کردن سیاست های بلوک مخالف به دنبال متحدان و حمایت از آنها در این منطقه بودند. نظام دو قطبی نقش بر جسته ای برای حمایت آمریکا از اسرائیل در منطقه داشت. چون اسرائیل در مقابل اعراب متحد شوروی یا بلوک شرق دارای نقشی استراتژیکی برای سد نفوذ کمونیسم به شمار می رفت. همگرایی آمریکا و اسرائیل در زمان ریاست جمهوری ریگان شکل رسمی به خود کرفت و در زمان جورج ایچ دبلیو بوش به اتحاد نظامی واقعی منجر شد. رابطه آمریکا و اسرائیل در زمینه های مختلفی تعریف شده است. سیاستمداران آمریکا اسرائیل را مطمئن ترین متحد آمریکا در خاورمیانه می دانند. برخی بر این باورند که اسرائیل متحد استراتژیک امریکاست هر چند برخی دیگر از منتقدان اسرائیل را ابزار دست امپریالیسم آمریکا برای تضعیف ناسیونالیسم عرب و سپر بلا علیه تروریسم و بنیاد گرایی اسلامی می دانند. برخی دیگر به نفوذ شدید لابی یهودی در دولت آمریکا و حامیان اسرائیل در رسانه ها، محافل اقتصادی و دولتی یا کسب منافع توسط اسرائیل از طریق اعمال نفوذ اشاره می کنند.
نخبگان آمریکایی به لحاظ ماهیت ارزش های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در بستر آن به رفتار سیاسی آنان در خاورمیانه می انجامد، گردش مطلوب تری به سوی بازیگرانی در منطقه دارند که هم سویی فکری، فلسفی و مادی را با آنان مشترک بیابند (دهشیار ۱۳۸۶: ۳۰۳)
بنا بر این، اسرائیل از آن روی باید حمایت آمریکا را داشته باشد که عملکرد و حضورش نقش مثبت در تسهیل شکل گیری اهداف خاورمیانه ای و تأمین منافع آمریکا دارد. اینان فرای درک منافع ملی اسرائیل به لحاظ تاریخ یهودیان و ارزش های شکل دهنده لیبرالیسم، احساس مسئولیت و شرمساری اسرائیل را بازیگری می یابند که حلقه های عاطفی را نسبت به آن همراه دارند. (دهشیار ۱۳۸۶: ۱۱۲)
اشکال حمایت آمریکا از اسرائیل تحت تأثیر ساختار نظام بین الملل بود. یعنی در دوران نظام دو قطبی شکل و میزان حمایت آمریکا از اسرائیل با دوران نظام تک قطبی با هژمونی ایالات متحده متفاوت بود. بنا بر این در دوران جنگ سرد با توجه به شرایط نظام دو قطبی، حمایت آمریکا از اسرائیل نمی توانست نامحدود باشد. پس آمریکا در این دوره می بایست در خاورمیانه به حوزۀ منافع اتحاد جماهیر شوروی احترام می گذاشت.
چنان که در جنگ ۱۹۴۸ اسرائیل با اعراب، آمریکا به منظور محدود کردن توسعه طلبی اسرائیل این کشور را تبلیغ تبلیغاتی کرد. یا در سال ۱۹۵۶ در جریان حمله به مصر، آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا بر اسرائیل فشار آورد تا از مصر عقب نشینی کند.
در دورۀ رئیس جمهوری بعدی، جان اف کندی، جانسون، نیکسون و فورد، سیاست ایالات متحده نسبت به اسرائیل از یک سو مبتنی بر حمایت از آن و حمایت از کمک های اقتصادی و نظامی به این کشور و از سوی دیگر در جهت محدود کردن رفتارهای اسرائیل در قبال همسایگانش بود. (لوئیس ۱۳۸۲: ۲۲۱)
در تمام جنگ های بین اعراب و اسرائیل در دوران جنگ سرد، استراتژی ایالات متحده در ارتباط با اسرائیل حفظ موازنۀ قوا در منطقه بود.
اما ریگان با نگاهی متفاوت نسبت به همتایان خود، از منظر راهبردی جنگ سرد به اسرائیل می نگریست آمریکا در این دوره اسرائیل را به عنوان متحد و دوستی همراه در مقابل اعراب طرفدار شوروی در منطقه نگاه می کرد. بر این اساس همکاری ها و اتحادهای مابین دو طرف ایجاد شد. چنان چه بعد از ۱۹۸۷ و شروع انتفاضه، عرفات که خواستار تشکیل کنفرانس بین المللی دربارۀ فلسطین بود. ریگان تلاش کرد تا از این امر جلوگیری کند. ایالات متحده نمی خواست تا به مسائل جنبۀ بین المللی بدهد و تمایل نداشت تا اسرائیل را در موقعیتی قرار بدهد که مجبور شود به الزامات و قوانین بین الملل تن در دهد. (دهشیار ۱۳۸۱: ۴۴ الف)

• سزاوار است که تفاخر در عالی بودن اهداف باشد ( غررالحکم ، حدیث ۱۰۹۵۳)

• همانا بزرگان مردم ، صاحبان عقل های ژرف نگر و گسترده و دارندگان اهداف و همت های شریفند ( غررالحکم ، حدیث ۳۹۱۴ )

سوال ۲: دیدگاه های معاصر مدیریت منابع انسانی چگونه است؟

دیدگاه های معاصر مدیریت منابع انسانی
نظریه مدیریت علمی
نظریه y,x
نظریه های معاصر انگیزش
نظریه چستر بارنارد
ایده مدیریت منابع انسانی مبتنی بر شایستگی
نظریه تشکیل سرمایه انسانی

شکل ۴-۲ مدل مفهومی دیدگاه های معاصر مدیریت منابع انسانی

۱- نظریه مدیریت علمی فردریک تیلور: از لحاظ این نظریه، سازمان ، اساساً ، ساخت و کار یا ماشینی برای تهیه و تجهیز نیروی جسمی افراد انسان برای ایفای موثر وظایف تلقی می شود. فردریک تیلور بانی مکتب مدیریت علمی با ملاحظاتی درباره کارائی تولید و محدودیت توانائی جسمی افراد انسان، پیشنهادهایی برای اثر بخش سازی سازمانها ارائه داد. تیلور چاره عدم کارائی سازمانها را اعمال مدیریت علمی( روش منظم) می دانست نه استفاده از ادمهای خارق العاده از این رو وی در صدد بر آمد که مسائل تولید و عملیات سازمانها را با توسل به روش های منظم علمی حل کند.( علاقه بند، ۱۳۷۱)

تیلور جوانب عمده نگرش خود را به شرح زیر مورد تأکید قرار می دهد:
اولاً، طراحی دقیق شغل و وظیفه را تنها راه افزایش کارائی دانسته پیشنهاد می کند که وظایف و فعالیت های سازمانی به شیوه ای منظم طراحی شوند سپس بر مبنای این اصل، می افزاید که کارکنان به دقت برگزیده، و برای انجام وظایف خود تربیت شوند و در عین حال ابزارها و رویه های انجام کار بر اساس مطالعات دقیق استاندارد گردند. ثانیاً به انگیزش کارکنان و شیوه بیشینه سازی آن در قلمرو کار توجه کرده انگیزه کار را ناشی از شوق به درآمد می داند. بنابراین افزایش تولید را به پاداش ها و مشوق های پولی وابسته دانسته و سیستمی برای پرداخت دستمزد پیشنهاد می کند که در آن مزد مستقیماً با کمیت تولید پیوند دارد( علاقه بند ، ۱۳۷۱).
به عقیده تیلور اصول علمی می تواند فعالیت های گوناگون و عوامل تولید را تحت نظم در آورد و کارائی را افزایش دهد. وی مسئولیت کاربرد این اصول را بر عهده مدیر می داند، تا بر اساس آنها کارکنانی را تربیت کند که به موثرترین روش انجام وظیفه کنند و در حل مسائل خود سرانه عمل نکنند به علاوه گزینش کارکنان نیز نباید تصادفی باشد بلکه تحت نظم و قاعده صورت پذیرد بطوری که آنها به وظایفی گمارده شوند که مهارتها و قابلیت های ایفای ان وظایف را دارند.
بالاخره مدیریت علمی با اعمال اصل تخصص در حوزه مدیریت مبتنی بر وظیفه را بوجود اورد. این امر هر چند نیاز به سرپرستی و نظارت چندگانه را ایجاب می کند ولی به زعم تیلور، کارایی را افزایش داده و عملکرد کارکنان را بهبود می بخشد.
۲-نظریه y,x مک گریگور:
طبق این نظریه مدیران با دو دیدگاه متفاوت x یا y مدیریت می کنند. مدیران طرفدار دیدگاه x نگرش منفی به کارکنان دارند و بر این اساس معتقدند که رفتار آنها را باید به طور مرتب نظارت و کنترل کرد و تنها راه ایجاد انگیزه و تشویق آنها به کار بیشتر و بهتر پاداش اقتصادی و مادی است. در مقابل مدیران طرفدار دیدگاه y نگرش مثبت به کارکنان دارند و بر این اساس رفتاری مسالمت آمیز و رابطه مدارانه با کارکنان خود دارند و کمتر آنها را نظارت و کنترل می کنند.

این راهبرد انگیزشی به فرضیه های مدیران درباره طبیعت انسانی مربوط می شود. در این نظریه دو دسته فرضیه وضع شده است: نظریه x که شامل فرضیه های منفی درباره انسان است و اعتقاد بر این است که مدیران غالبا از این فرضیه ها به عنوان اساس رفتار خود با افراد استفاده می کنند، نظریه Y فرضیه های مثبتی را معرفی می کند که مدیران باید تلاش کنند آنها را به کار بندند اعتقاد بر این است که مدیرانی که از فرضیه های نظریه x استفاده می کنند بدند و آنان که فرضیه های نظریه y را به کار می بندند خوب اند این فرضیه ها در نظریه های ابتدایی انگیزشی – الگوی منابع انسانی مطرح شده اند( فیضی، ۱۳۸۳).
فهرست فرض های نظریه x و نظریه y در جدول ۴-۱ ملاحظه می شود:

جدول ۴-۲ فهرست فرض های نظریه X و نظریه Y (فیضی، ۱۳۸۳)

نظریه x

نظریه y

۱- برای اغلب مردم کار ذاتاً نامطلوب است.
۲- اغلب مردم جاه طلب نیستند و تمایل اندکی به پذیرش مسئولیت دارند و ترجیح می دهند هدایت شوند.
۳- اغلب مردم قابلیت اندکی برای خلاقیت در حل مشکلات سازمانی دارند.
۴- انگیزش فقط در سطوح فیزیولوژیکی و تأمین ایجاد می شود.
۵- اغلب مردم باید تحت کنترل و غالبا اجبار قرار گیرند تا هدفهای سازمانی را تحقق بخشند.

۱- اگر شرایط مطلوب باشد کار مثل بازی طبیعی است.
۲- برای نیل به هدفهای سازمانی کنترل به وسیله خویشتن غالبا ضروری است.

در این پژوهش از آمار توصیفی برای خلاصه کردن و طبقه بندی ویژگی های جمعیت شناختی مدیران بصورت توزیع درصدی و ترسیم جداول و نمودارها استفاده شد و از آمار استنباطی در تجزیه و تحلیل داده ها برای تحلیل همبستگی بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون و برای تحلیل رگرسیونی داده ها از تحلیل رگرسیونی خطی از نوع چندگانه استفاده شد.

۳-۷-روش گردآوری اطلاعات و داده ها

ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه می باشد. برای محاسبه امتیاز بهره وری سازمانی از نظر مدیران، پرسشنامه بهره وری سازمانی و برای تعیین میزان بکارگیری مدیریت تجربه مشتری توسط مدیران از پرسشنامه مدیریت تجربه مشتری استفاده شده است. همچنین برای گرد آوری اطلاعات شخصی مدیران(سن، جنس، سطح تحصیلات، سابقه خدمت، مربیگری و درجه مربیگری) از پرسشنامه ای که توسط محقق و با مشاوره اساتید تهیه و تنظیم گردیده، استفاده شده است.

۳-۷-۱-پرسشنامه بهره وری سازمانی

این پرسشنامه توسط اسدی(۱۳۸۰) برای بررسی بهره وری مدیران طراحی و ساخته شده است. پرسشنامه بهره وری سازمانی مشتمل بر ۲۲ سوال بوده است که به منظور سنجش بهره وری مدیران که شامل دو مولفه کارایی و اثربخشی است، طراحی شده است.
پاسخ های این پرسشنامه در طیف لیکرت ۵ درجه ای( خیلی زیاد، زیاد، نظری ندارم، کم و خیلی کم) به ترتیب (۱، ۲، ۳، ۴، ۵) امتیاز دهی شده اند.آزمودنی ها هر یک از سوالات را مطابق با طیف هایی که برای سازمان مناسب می دانند امتیاز گذاری کرده و علامت می زنند. در این طیف هر قدر از مقادیر کم حرکت می کنیم، نشان دهنده میزان مطلوبیت بهره وری سازمانی است. برای امتیاز گذاری نمرات سوالات تمام آزمودنی ها با هم جمع شده و سپس میانگین امتیاز کلی بهره وری سازمانی به دست می آید. برای هرکدام از مولفه های بهره وری نیز به همین صورت عمل شده است.

۳-۷-۲-پایایی و روایی پرسشنامه بهره وری سازمانی

با توجه به اینکه این پرسشنامه توسط اسدی(۱۳۸۰) در تحقیقی تحت عنوان« رابطه فرهنگ سازمانی با بهره وری مدیران ادارات تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران» مورد استفاده قرار گرفته و ضریب پایایی آن مورد تایید قرار گرفته است و سید عامری در تحقیق خود با عنوان« رابطه فرهنگ سازمانی با بهره وری مدیران ادارات تربیت بدنی استان های آذربایجان شرقی و غربی» از پرسشنامه فوق الذکر استفاده نموده و ضریب پایایی پرسشنامه بهره وری را ۸۲/= a بدست آورده است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ ۸۶/ بدست آمد، جهت تعیین روایی پرسشنامه از نظر اساتید و صاحبنظران رشته بهره گرفته شد و روایی آن از طرف اساتید مورد تایید قرار گرفت.

۳-۷-۳-پرسشنامه مدیریت تجربه مشتری

پرسشنامه مورد استفاده برای سنجش میزان بکارگیری مدیریت تجربه مشتری مدیران و مولفه های آن در این
پژوهش، پرسشنامه ای متشکل از ۴۰ سوال است که پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ ۸۲/ بدست آمد و روایی آن توسط اساتید مدیریت ورزشی مورد تایید قرار گرفته است و پاسخ های آن بر اساس مقیاس پنج ارزشی لیکرت ارزش گذاری شده اند. این پرسشنامه همچنین چهار مولفه مدیریت تجربه مشتری را مورد سنجش قرار می دهد که عبارتند از: رضایت مشتری، وفاداری مشتری، کیفیت خدمات و مارک.
در رابطه با هر یک از مولفه های مدیریت تجربه مشتری به ترتیب:

1. 1. رضایت مشتری: شامل ۶ سوال از ۱ الی ۶

1. 1. وفاداری مشتری: شامل ۱۳ سوال از ۷ الی ۱۹

1. 1. کیفیت خدمات: شامل ۱۲سوال از ۲۰ الی ۳۱

1. 1. مارک: شامل ۹ سوال از ۳۲ الی ۴۰

بوده اند که در مقابل آنها یک مقیاس پنج ارزشی قرار گرفته است. آزمودنی ها هر یک از سوالات را با توجه به طیفی که مناسب سازمان خود بدانند امتیاز گذاری کرده و علامت می زنند.
معنی اعداد در طیف مطرح شده بصورت زیر می باشد:
کاملا موافقم=۱ موافقم=۲ نظری ندارم=۳ مخالفم=۴ کاملا مخالفم=۵
برای امتیاز گذاری نمرات سوالات آزمودنی ها با هم جمع شده و امتیاز مربوط به هر یک از مولفه ها مشخص و در انتها میانگین کل مدیریت تجربه مشتری بدست می آید.

۳-۷-۴- پایایی و روایی پرسشنامه مدیریت تجربه مشتری

با توجه به اینکه این پرسشنامه توسط محمدی(۱۳۸۹) در تحقیقی تحت عنوان« رابطه مدیریت تحربه مشتری با بهره وری سازمانی در باشگاههای شهرستان ارومیه » مورد استفاده قرار گرفته و ضریب پایایی را a=/86 بدست آورده است. در این پژوهش ضریب پایایی از طریق آلفای کرونباخ a=/82 بدست آمد و روایی آن نیز مورد تایید اساتید قرار گرفت.

۳-۷-۵-فرم مشخصات فردی

در این پژوهش از فرمی استفاده شد که در آن مشخصات فردی از جمله جنس، سن، سطح تحصیلات، سابقه خدمت، مربیگری و درجه مربیگری ذکر شده بود. در قسمت بالای این فرم ضمن آگاهی دادن به آزمودنی ها درباره جنبه تحقیقاتی داشتن پرسشنامه ها، به آنان اطمینان داده شد که داده های حاصل از پرسشنامه آنان کاملا بی نام و محرمانه باقی خواهد ماند.

۳-۸-روش تجزیه و تحلیل داده ها

در این پژوهش از آمار توصیفی برای خلاصه کردن و طبقه بندی داده های خام و محاسبه فراوانی، رسم نمودارها و جداول استفاده شد و در تجزیه و تحلیل داده ها، برای بررسی همبستگی بین مدیریت تجربه مشتری و بهره وری سازمانی و همبستگی بین مولفه های مدیریت تجربه مشتری و بهره وری سازمانی و همچنین همبستگی بین مدیریت تجربه مشتری و مولفه های بهره وری سازمانی( کارایی، اثربخشی) از آزمون همبستگی پیرسون و به منظور پیش بینی سهم هریک از مولفه های مدیریت تجربه مشتری در بهره وری سازمانی از تحلیل رگرسیون خطی از نوع چندگانه استفاده شد.
برای تمام این محاسبات و تجزیه تحلیل ها از نرم افزارهای Excel وSpss16 استفاده شده است.

۳-۹-تحلیل همبستگی

در این بخش برای تعیین رابطه بین مدیریت تجربه مشتری و بهره وری سازمانی دراستخرهای سرپوشیده استان آذربایجان غربی به تبع نرمال بودن توزیع داده ها که از طریق آزمون کالموگراف-اسمیرنف بدست آمد از آزمون آماری پارامتریک همبستگی پیرسون استفاده شد همانگونه که در جدول ۴-۶ مشاهده می شود میزان ضریب همبستگی بین مدیریت تجربه مشتری و بهره وری سازمانی از طریق آزمون ضریب همبستگی پیرسون برابر ۷۲۱٫ محاسبه شده است و نتایج بدست آمده از جدول ۴-۷ نشان می دهد که بین مولفه رضایت مشتری با بهره وری سازمانی همبستگی پیرسون برابر با۶۸۶٫ محاسبه شده است. جدول ۴-۸ نشان می دهد ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شده بین مولفه وفاداری مشتری و بهره وری سازمانی برابر با ۶۲۴٫ می باشد همچنین نتایج جدول ۴-۹ نشان می دهد ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شده بین مولفه مارک و علائم تجاری و بهره وری سازمانی برابر با ۶۱۹٫ می باشد. و نیز در جدول ۴-۱۰ مشاهده می شود میزان ضریب همبستگی بین مولفه کیفیت و بهره وری سازمانی از طریق آزمون ضریب همبستگی پیرسون برابر ۷۱۸٫ محاسبه شده و با توجه به نتایج جدول ۴-۱۱، برای بررسی ارتباط بین مدیریت تجربه مشتری و کارایی ضریب همبستگی پیرسون بدست آمده برابر با ۶۷۷٫ می باشد. و در نهایت نتایج جدول ۴-۱۲ نشان می دهد ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شده برابر با ۶۵۰٫ می باشد و این نشان می دهد که رابطه مثبت و معنی داری بین متغیرهای مستقل(مدیریت تجربه مشتری، رضایت مشتری، وفاداری مشتری، مارک و علائم تجاری، کیفیت خدمات) در جامعه تحت بررسی با متغیرهای وابسته (بهره وری سازمانی، کارایی سازمانی، اثر بخشی سازمانی) وجود دارد با ارتقای متغیرهای مستقل، متغیر های وابسته نیز افزایش می یابد و بالعکس (p < 0.01).

۳-۱۱-محدودیت های تحقیق

الف: محدودیت هایی که در این پژوهش توسط محقق کنترل شده است شامل:
۱-محدودیت مکانی: این تحقیق در حوزه مدیران استخرهای سرپوشیده استان آذربایجان غربی انجام گرفته است.
۲-محدودیت زمانی: با توجه به دوره زمانی مشخص در اجرای این پایان نامه این پژوهش در دوره یکساله ۱۳۹۲-۱۳۹۳ صورت گرفته است.
ب: محدودیت هایی که در این تحقیق برای محقق قابل کنترل نبودند شامل:
۱- عدم همکاری برخی از مدیران در تکمیل و پاسخگویی به پرسشنامه ها.
۲- با وجود آنکه در این پژوهش به هیچ عنوان نام افراد یا استخرها ذکر نگردیده است و توضیح داده شده که جهت انجام پایان نامه است، اما امکان دارد پاره ای از ملاحظات در پاسخگویی مدیران تاثیر گذاشته باشد.
۳- امکان دارد مدیران در پاسخگویی به پرسشنامه، اولین واکنش طبیعی خود را منعکس نکرده باشند.

امروزه با پیدایش و توسعه تکنیک نشانگرهای مولکولی بر پایه DNA، مطالعه تنوع بر روی گیاهان آسان‌ترشده است. این نشانگرها ابزار قدرتمندی برای تشخیص ژنوتیپ‏ها و تخمین تنوع ژنتیکی آن ها محسوب می‏شوند(مورف^[۱۳] و همکاران،۱۹۹۴ و پاندیان^[۱۴] و همکاران،۲۰۰۰).

۲-۹ انواع نشانگر
نشانگرهای مولکولی در واقع نشانه‌های روی کروموزم‌ها هستند که در هنگام ایجاد یک نقشه ژنتیکی، به عنوان نقاط مرجع برای شناسایی مکان سایر ژن‌های مورد نظر به کار می‌روند. نشانگرهای ژنتیکی را می‌توان هم در سطح مورفولوژیکی و هم در سطح مولکولی یا سلولی به دو گروه عمومی طبقه‌بندی کرد. نشانگرهای مورفولوژیکی، به عنوان اثر متقابل ژن‌ها و محیط در بیرون از موجود زنده قابل تشخیص هستند. از طرف دیگر، نشانگرهای مولکولی در سطح کوچک‌تر از سلول، شناسایی می‌شوند و می‌توان آن‌ ها را در جریان چرخه زندگی یک موجود و قبل از رسیدن به بلوغ سنجید. نشانگرهای مولکولی را باید ضرورا با روش‌های شمیایی اندازه‌گیری کرد. این نشانگر‌ها به دو نوع نشانگرهای پروتئینی و نشانگرهای DNA تقسیم می‌شوند(آکوا، ۱۳۸۹). هر چه تکرارپذیری یک نشانگر کمتر باشد تشخیص تنوع ژنتیکی حقیقی با بهره گرفتن از آن نشانگر کمتر خواهد بود. نشانگرهای مورفولوژیک بدلیل اینکه تحت تأثیر شرایط محیطی قرار می‌گیرد و همچنین به دلیل کم بودن تعداد آنها قادر به بررسی تنوع ژنتیکی حقیقی به طور معنی‌دار نخواهند بود. در مقابل نشانگرهای مولکولی تحت ثأثیر شرایط محیطی قرار نمی‌گیرند و پوشش ژنومی مناسبی را ایجاد می‌کنند. بنابراین این نشانگرها قادرند نقاط چند شکلی را با اطمینان بالاتری در اختیار قرار دهند و به عبارت دیگر تنوع حقیقی بیشتری را نشان خواهند داد(نقوی و قره‌ریاضی، ۱۳۸۸ ).
مورفولوژیکی آیزوزایم‌ها
بیوشیمیایی
نشانگر پروتئین‌ها
RFLP
مولکولی غیر مبتنی برPCR Minisatellite (مبتنی بر هیبریداسیون) RLGS
دی‌ان‌ای RAPD
نشانگر تصادفی DAF
(Arbitrarilyb primed PCR) AP-PCR
مبتنی بر PCR
نشانگر اختصاصی یا نشانمند از توالیISSR
Sequence tagged Sites SSR
AFP
SSCP
S-SAP
AFLP
SNP
SAMPL
شکل۲-۱ انواع نشانگر(نقوی و قره‌ریاضی،۱۳۸۸)
۲-۲-۹ نشانگرهای ریخت‌شناسی^[۱۵]
نشانگرهای ریخت‌شناسی اولین نشانگرهایی بودند که برای ارزیابی تنوع ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفتند این نشانگرها در واقع نتیجه جهش‌های قابل رویت در ریخت ظاهری موجود هستند. ودر صورتی می‌توانند به عنوان نشانگر ژنتیکی مورد استفاده قرار گیرند که بیان آنها در طیف وسیعی از محیط‌های مختلف تکرارپذیر باشد. اگه چه تنوع ریخت‌شانسی به راحتی قابل مشاهده بوده و کمک زیادی به تحقیقات پایه‌ای می‌کند، ولی به دلیل کم بودن تعداد آنها، وابسته بودن آنها به سن و مرحله رشدی گیاه و وابسته بودن آنها به محیط، استفاده از آنها با محدودیت زیادی همراه است. همچنین عواملی نظیر اثرات غالبیت، اپیستازی و پلیوتروپی بروز این تنوع را تحت تاثیر قرار می‌دهند و استفاده از آن را مشکل می‌سازد. به همین خاطر دستیابی به نشانگرهای کاراتر توجه بیشتر محققین را به خود جلب کرده است(نقوی و قره‌ریاضی،۱۳۸۸). امروزه به خوبی مشخص شده است که استفاده از نشانگرهای تکمیلی مانند نشانگرهای مولکولی و سیتوژنتیکی در کنار نشانگرهای ریخت‌شناسی ارزیابی بسیار جامع‌تر و دقیق‌تری از تنوع گیاهی را به دست می‌دهد(کومار و هیروچیکا، ۲۰۰۱).
۲-۲-۹ نشانگرهای مولکولی
نشانگرهای مولکولی از ابزارهای بسیار مهمی برای مدیریت نمونه‌های ژرم‌پلاسم در بانک ژن، ارزیابی روابط خویشاوندی ژنتیکی، انتخاب گیاهان برتر و بررسی شباهت یا تفاوت بین نمونه‌های مختلف می‌باشد، که برای دستیابی به این اهداف از نشانگرهای مولکولی متعددی استفاده می‌شود(پورساربانی و همکاران، ۱۳۸۴). نشانگرهای مولکولی دارای مزایای متعددی است. این مزایا شامل، صرفه جویی در زمان، استفاده از فضایی آزمایشگاه و قابلیت اطمینان بیشتر به نتایج حاصله می‌باشد(چوکان و واربورتون^[۱۶]، ۲۰۰۶). استفاده از اطلاعات مولکولی در مقایسه با خصوصیات مورفولوژیکی برای بررسی روابط فلیوژنی، از چندین مزیت برخوردار است. به عنوان مثال الف) هیچ گونه ارزیابی شخص در تعیین وضعیت صفات دخیل نیست. ب) به دلیل اینکه ساختمان DNA در تمام موجودات زنده از چهار باز نوکلئوتید تشکیل شده است. بنابراین امکان مطالعه مستقیم متنوع‌ترین اشکال حیات وجود دارد. ج) میزان اطلاعات حاصله بسیار زیاده بوده و بدست آوردن این اطلاعات برای گونه‌های مورد نظر در آزمایشگاه، نسبتا ساده است(کومار و هیروچیکا، ۲۰۰۱). نشانگرهای مولکولی به طور فزاینده در تجزیه و تحلیل ژنتیکی گیاه استفاده می‌شود، با توجه به مزایای آشکار خود بر نشانگرهای مورفولوژیک به عنوان مثال چتدشکلی بالا، تعداد باند بیشتر، با ثبات بودن در سرتاسر مراحل رشد گیاه، و حداقل تأثیر محیط بر آنها به عنوان فاکتور موثر برای بررسی تنوع ژنتیکی استفاده می‌شوند(ویجاتان،^[۱۷] ۲۰۰۵). این نشانگرها مبتنی بر PCR بوده و تنها به مقادیر کمی DNA نیاز دارند و سنجش آنها نسبتا سریع است. تکنیک‌های مولکولی امکان بررسی ژنتیکی دقیق و بررسی عوامل محیطی تنوع را امکان پذیر می‌سازد و سبب دقت بیشتر در اندازه‌گیری و ارزیابی تنوع ژنتیکی می‌گردد(رضوی‌زاده و احسان‌پور، ۱۳۹۱). علاوه بر این قدرت تبعیض عالی در میان ژنوتیپ‌های مشابه و توانایی گروه‌بندی، گروه‌های هتروتیک^[۱۸] بر اساس فاصله ژنتیکی دلیلی دیگر برای استفاده از نشانگرهای مولکولی می‌باشد علاوه بر این تکنولوژی نشانگر مولکولی نقش حیاتی در زیست شناسی گیاهی، از جمله انگشت نگاری DNA، نقشه برداری ژنتیکی، روابط فیلوژنتیک و اصلاح مولکولی دارد( بایر^[۱۹]، ۲۰۰۵ و چوکان و واربورتون، ۲۰۰۶). نشانگرهای مولکولی را به دو دسته نشانگرهای پروتئینی و نشانگرهای حاصل از DNA تقسم‌بندی می‌کنند(عبدمیشانی و شاه‌نجات بوشهری،۱۳۸۶).
۲-۹-۲-۱ نشانگرهای پروتئینی
مطالعه اولیه مولکولی با اهدف طبقه‌بندی با بهره گرفتن از نشانگرهای پروتئینی انجام می‌شد. نشانگرهای پروتئینی فرآورده نهایی ژن‌های ساختاری بوده که در واقع بیانگر تنوع موجود در سطح توالی نوکلئوتیدی ژنوم هستند اما از آنجا که محصولات ژن از روی قسمتی از توالی‌های DNA ساخته می‌شوند در برگیرنده همه تغییرات موجود در سطح DNA نیستند و نمی‌توانند نمایند کل‌ ژنوم باشد. یکی از نشانگرهای پروتئینی معمول نشانگرهای آیزوزایمی هستند که چندین دهه است از ‌آنها استفاده می‌شود. آیزوزایم‌های شکل‌های مختلف یک آنزیم‌اند که اغلب تحریک الکتروفورزی متفاوتی دارند که با بسترهای نشاسته‌ای یا پلی‌اکریلامیدی از یکدیگر جدا می‌شوند(چاولا^[۲۰]، ۲۰۰۲).
۲-۹-۲-۲ نشانگرهای مولکولیDNA
تاکنون انواع مختلف نشانگرهای DNA با تفاوت‌های زیاد از نظر تکنیکی و روش تولید، نحوه کابرد، امیتازبندی، تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج به سرعت ابداع و معرفی گردیده‌اند. بدون ترید ابداع و معرفی واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز یا PCR، بیشترین نقش را در توسعه و تکامل نشانگرهای DNA داشته است(گوپتا و همکاران ۱۹۹۹). نشانگرهای مولکولی DNA را در سه گروه، مبتنی بر دورگ‌گیری، مبتی بر PCR و مبتنی بر توالی‌یابی تقسیم‌بندی کرده‌اند. تکنولوژی‌های متعدد نشانگری مبتنی بر DNA برای شناسایی چندشکلی‌ها و سنجش زیر مجموعه‌ای از مقدار کل DNA ژنومی توسعه یافته است(کومار و هیروچیا، ۲۰۰۱).
۲-۹-۲-۲-۱ نشانگرهای DNA مبتنی بر دورگ‌گیری
در این گروه انگشت‌نگاری الیگونوکئوتیدی،RFLP، RLGS، VNTRS، Minisatellite قرار می‌گیرد.
۲-۹-۲-۲-۲ نشانگرهای مبتنی بر توالی‌یابی
در این گروه نشانگرهایی مانندEST و SNPقرار می‌گیرد.
۲-۹-۲-۲-۳ نشانگرهای DNA مبتنی بر واکنش زنجیره‌ای پلیمراز
واکنش زنجیره‌ای پلیمراز از زمان شروع، در بسیاری از روش‌های استاندار زیست‌شناسی مولکولی و بیوتکنولوژی انقلاب ایجاد کرده و باعث تولید نشانگرهای مختلفی شده، این نشانگرها که مبتنی بر واکنشPCR^[21] هستند، شامل:ISSR^[22] ، RAPD^[23]، SSR^[24]، ,SNP^[25]،AFLP^[26]، ^[۲۷]RFLP و غیره می‌باشند(بایر و همکاران۲۰۰۵، چوکان و واربرتون، ۲۰۰۶ و نقوی و قره‌ریاضی، ۱۳۸۸).
از نظر کاربردی نشانگرهای بارز برای استفاده در مطالعات تنوع‌ژنتیکی، همسانه‌سازی مکانی و اشباع سریع نقشه‌های ژنتیکی مناسب‌اند و در مقابل، نشانگرهای هم‌بارز جهت تهیه و افزایش دقت نقشه‌های عمومی برای یک گونه، نقشه‌یابی مقایسه‌ای بین گونه‌ها، نقشه‌یابی جایگاه‌های صفات کمی(QTLS)، تهیه نقشه‌های ژنی و مطالعه ژنتیک جمعیت کاربرد بیشتری دارند(وین^[۲۸]،۲۰۰۳). هر کدام از انواع نشانگر‌هایDNA مجموعه‌ای از مزایا و معایب را در وراثت، تکرارپذیری، میزان اطلاعات بدست‌ آمده، میزان پیچیدگی روش و همچنین جنبه‌های اقتصادی از قبیل هزینه و زمان مورد نیاز تا حصول نتیجه‌ نهایی را دارا هستند(روکاسزی و بولیبوک^[۲۹]، ۲۰۰۴). از آن رو لازم است که قبل از کاربرد هر کدام سودمندی و کارایی نشانگر سنجیده و ارزیابی شود(کومار و هیروچیکا، ۲۰۰۱). یک نشانگر مناسب بایستی قابل دسترس بوده و تفسیر نتایج آسانی داشته، از تکرارپذیری بالایی برخوردار بوده و به فراوانی مناسب در ژنوم باشد(وین، ۲۰۰۳).

نشانگر RAPD: در این روش از یک آغازگر به طول تقریبی ۱۰ نوکلئوتید برای مطالعات ژنتیکی استفاده می‌شود. این روش معمولا برای برآورد تنوع ژنتیکی بین اعضاء جمعیت‌ها یا گونه‌های بسیار نزدیک به هم استفاده می‌شود. چندشکلی در RAPD بر این اصل استوار است که اگر جایگاه اتصال و هیبرید شدن یک آغازگر در یک ژنوم، حتی یک نوکلئوتید تفاوت داشته یاشد، این تغییر می‌تواند منجر به حذف یک باند و ایجاد چندشکلی شود باندهای بدست آمده به عنوان صفات مستقل و البته با ارزش یکسان در نظر گرفته می‌شود. چندشکلی باندها را می‌توان در قالب سیستم جفتی نمره‌دهی کرد. تکرارپذیر بودن یا نبودن نکته مهم استفاده از این روش است ولی با این وجود RAPD به طور گسترده برای تفکیک گونه‌های نزدیک به هم استفاده شده است(ویلیلمز و همکاران، ۱۹۹۰).
نشانگر:AFLP این تکنیک یکی از محبوب‌ترین و سودمندترین روش‌های انگشت‌نگاری ژنتیکی است. AFLP نیز یک روش تکثیر تصادفی می‌باشد. و نیازی به داشتن اطلاعات از توالی موجود مورد بررسی ندارد. AFLP تعداد باندهای بیشتری نسبت به RAPD تولید می‌کند. این روش شیوه‌ای مطمئن و قوی می‌باشد که چندان تحت تاثیرمتغیرهای موجود در واکنش PCR قرار ندارد اما در عین حال روشی پرهزینه است. تکنیک AFLP باعث پیشترفت زیادی در انگشت‌نگاری DNA شده است(فارسی و ذوالعلی، ۱۳۸۴).

۱-۱- کلیات و اهمیت موضوع

گیاهان دانه روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل میدهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدچرب، حاوی پروتئین نیز میباشند [۲۶]. دانه های روغنی به دلیل تولید روغنهای با کیفیت بالا و درصد زیادی از اسیدهای چرب و مرغوب از اهمیت شایانی در تغذیه انسان برخوردارند [۲۸، ۷۷]. در حال حاضر، مصرف سرانه روغن خوراکی کشور بیش از ۱۶ کیلوگرم برآورد شده است. لذا با توجه به جمعیت کشور، نیاز به حدود یک میلیون و دویست هزار تن روغن در سال میباشد که بیش از ۹۰ درصد آن از طریق واردات تامین میشود [۱۵]. به این لحاظ لزوم برنامه ریزی بلند مدت و منسجم با هدف نیل به خودکفائی در تولید روغن خوراکی غیر قابل انکار خواهد بود.
lt="تحقیق - متن کامل - پایان نامه” width="390″ height="390″ />
کلزا(Brassica napus L.) به عنوان یکی از مهمترین گیاهان روغنی برای کشت در شرایط آب و هوایی کشور مورد توجه قرار گرفته است. تولید جهانی روغن کلزا در مقایسه با دیگر روغنهای گیاهی در مقام سوم بعد از روغن سویا و نخل روغنی قرار دارد [۸۵]. همچنین پس از استحصال روغن، کنجاله باقی مانده سرشار از پروتئین بوده و برای تغذیه دام مناسب است [۲۸]. با توجه به اینکه در حال حاضر میزان روغن تولیدی در کشور ناچیز بوده و عمدتاً با کشت گیاهان سویا، آفتابگردان، پنبهدانه، بادامزمینی، زیتون و کنجد تامین میشود و همچنین با عنایت به اینکه همهساله مقدار قابل توجهی از زمینهای آبی و دیم کشور به منظور تقویت بنیه خاک، بدون کشت باقی میماند، لذا کلزا به ویژه نوع پاییزه آن با داشتن بیش از ۴۰-۴۵ درصد روغن در دانه و در حدود ۲۵-۳۵ درصد پروتئین در کنجاله، از لحاظ زراعی میتواند در تناوب با غلات که زراعت عمده کشور میباشد قرار گیرد و سهم قابل توجهی را در رفع کمبود روغن گیاهی مورد نیاز کشور ایفا کند [۱۴، ۱۷].
کلزا به سرما، کمآبی و شوری نسبتا متحمل است و به دلیل هزینه کمتر تولید و سهولت عملیات زراعی و عملکرد بیشتر روغن در واحد سطح نسبت به سایر دانه های روغنی مورد توجه میباشد [۱۲۴، ۱۵۰].
اصلاح عملکرد روغن کلزا هدف اصلی در اصلاح این گیاه محسوب میشود. برای این منظور، مرحله اول یک برنامه اصلاحی، بررسی تنوع ژنتیکی و ارزیابی صفات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی و زراعی به عنوان شاخص انتخاب در برنامههای بهبود عملکرد میباشد. روغن کلزا به طور عمده توسط عوامل ژنتیکی تعیین میشود ولی به مقدار قابل توجهی نیز تحت تاثیر شرایط محیطی قرار میگیرد [۹۱].
القاء جهش، روشی مؤثر برای بهبود و توسعه تنوع ژنتیکی مورد نیاز اصلاحگران به ویژه برای صفاتی که تنوع ژنتیکی محدودی دارند، میباشد [۵۲]. به طور کلی هدف از القاء جهش مصنوعی افزایش تنوع ژنتیکی، تغییر یک یا چند ژن و شکستن پیوستگی بین ژنهای مطلوب و نامطلوب میباشد. تاکنون، تعداد زیادی ارقام اصلاح شده به کمک برنامههای اصلاحی جهشزایی در گیاهان زراعی روغنی در سطح جهان آزاد شده است [۶۴]. در همین ارتباط اصلاح به کمک جهشزایی در کلزا برای مقاومت به علفکش [۹۳]، مقاومت به بیماریها [۱۲۳،۵۴]، به محتوای گلوکوزینولات کمتر [۶۳،۱۰۸]، بهبود کیفیت و محتوای روغن [۱۵۰] بکار رفته است.
در تایید سودمندی تنوع ژنتیکی القاء شده با جهشزایی در اصلاح گیاهان می توان به آمار بانک اطلاعات ارقام موتانت (Mutant Varieties Database) استناد نمود که تا سال ۲۰۱۱، تعداد ۳۰۸۸ رقم موتانت متعلق به ۱۷۰۰ گیاه زراعی به ثبت رسیده است [۸۸]. شاید جهش بیشترین نقش را در اصلاح کلزا و آفتابگردان ایفا کرده باشند که در آنها جهشهای خودبخودی و القایی در ترکیب با روش های اصلاح متداول برای تغییر ترکیب روغن و افزایش عملکرد به کار رفته است [۵۳].
با توجه به اهمیت تنوع ژنتیکی در برنامه اصلاح نباتات، وجود معضلات ریزش دانه و حساسیت به آفات نظیر شته و کمبود تنوع گیاه کلزا برای صفات مزبور، مطالعه حاضر به تولید و ارزیابی لاینهای جهش یافته با هدف شناسایی موتانتهای مفید از لحاظ صفات زراعی اهتمام ورزیده است.

فصل دوم بررسی منابع

۲-۱- تاریخچه

کلزای روغنی مهمترین گونه زراعی جنس براسیکا میباشد وبه احتمال قوی رویش نوع وحشی آن به اروپا و آفریقای شمالی محدود میشود [۱۷]. مورد توجه قرار گرفتن کلزا تنها در سالهای اخیر نبوده بلکه ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در نوشته های دوران قدیم از آن یاد شده است. در نوشته های باستانی که به زبان سانسکریت بوده، دانه روغنی کلزا سارسون نامیده شده است [۳۲]. در آثار به جا مانده از دوران نوسنگی در مصر، در نوشته های هندوها که از سالهای ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ قبل از میلاد به دست آمده و بویژه در کتیبههای یونانی، رومی و چینی باقی مانده از سالهای ۲۰۰۰ تا ۵۰۰ قبل از میلاد به گیاهان روغنی جنس براسیکا و ارزش دارویی آنها اشاره شده است. کشت تجاری کلزا از سال ۱۹۴۲در قسمت شمالی آمریکا یعنی کشور کانادا آغاز گردیده وامکان استفاده از روغن کلزا برای مصرف خوراکی در سال ۱۹۴۸مورد توجه قرار گرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی از کلزا در سالهای ۱۹۵۶ تا ۱۹۵۷ گردید [۳۰].کلزا نخستین بار در کانادا در سال ۱۹۴۳ به منظور روغنکاری ماشین بخار کشت شد [۳۶]. در سال ۱۹۵۷، در کشور کانادا اولین کلزای روغنی با مقدار کم اسید اروسیک در روغن اصلاح شد. با تولید روز افزون کلزا طی سال ۱۹۵۶ هزاران هکتار از اراضی کانادا به کشت این گیاه اختصاص یافت [۲۱]. اپلیکویست (۱۹۷۲) اظهار داشته است که Brassica. napus اولین بار در هلند و در قرن ۱۷ به عنوان یک گیاه روغنی کشف شده است و سپس کشت آن به سایر بخشهای اروپا گسترده شده است. با کشف ویژگیهای غذایی مفید روغن کلزا وضعیت آن در سالهای اخیر بهبود یافته است [۳۶]. در سال ۱۹۷۴، رقم تاور به عنوان اولین رقم دو صفر کلزا که هم میزان اسید اروسیک روغن و هم میزان گلوکوزینولات کنجاله آن پایین بود، معرفی شد.
در سال ۱۹۸۱، تولید رقمهای کلزا با میزان گلوکوزینولات بالا در کنجاله تقریبا متوقف گردید. هماکنون کشورهای چین، کانادا، هند، فرانسه، آلمان، استرلیا، انگلیس و لهستان مهمترین تولید کنندگان کلزا در جهان به شمار میروند [۸۸، ۱۵۷]. در ایران در سه دهه گذشته، آزمایشهای بهزراعی و بهنژادی متعدد و متنوعی در بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بر روی گیاه کلزا صورت گرفته و منجر به معرفی چهار رقم کلزای اصلاح شده با نامهای زرگل، طلاییه، استقلال و ساریگل شده است [۳۰]. متعاقباً ارقام اصلاح شده دوصفر از جمله کالورت، اوکاپی به صورت زمستانه و ساریگل، آپشن و هایولا ۴۰۱ به صورت بهاره آزاد شده و مورد کشت قرار گرفته است [۲].

۲-۲- کلیاتی درباره کلزا

کلزا با نام علمی Brassica napus L. گیاهی از تیره چلیپائیان یا شب بو Brassicaceae (Cruciferea) با کمتر از ۲% اسید اروسیک در روغن و کمتر از ۳۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم وزن خشک کنجاله، نوع خاصی از کلزای روغنی میباشد که به کانولا معروف است. این دو خصوصیت دانه، روغن کلزا را برای تغذیه انسان وکنجاله را به عنوان منبعی با پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب کرده است [۲۱]. B. napus کلزای معمولی است که عموما در اروپا و کانادا کشت میشود و در کانادا به کلزای آرژانتینی معروف است [۳۶]. کلزا دارای ارقام بهاره و پائیزه با عدد کروموزومی برابر با ۳۸ بوده و مهمترین گونه زراعی جنس براسیکا محسوب میشود. ارقام بهاره وزمستانه این گونه به عنوان منبع روغن گیاهی کشت میگردند، ولی ارقام زمستانه آن در شرایط آب و هوایی معتدل، خنک و رطوبتی حداکثر عملکرد دانه را تولید می کند [۱۶۰].
گیاهان جنس براسیکا بر حسب میزان اسید اروسیک ( اسید چربی که برای انسان و دام مضر است) به دو گروه عمده تقسیم میشوند. دسته اول که با علامت اختصاری HEAR مشخص میگردند، روغن آنها دارای بیش از ۵ درصد اسید اروسیک بوده و در صنعت لاستیک و پلاستیکسازی، صنایع شیمیایی، صنایع رنگ، صابون سازی و همچنین به عنوان روان کننده در دستگاه های صنعتی و موتور جت (به دلیل تحمل حرارت بالا) کاربرد دارند و مصرف خوراکی ندارند. دسته دوم که با علامت اختصاری LEAR نامگذاری می شوند، روغن آنها با کمتر از ۵ درصد اسید اروسیک، مصرف خوراکی دارند [۳۰]. اصطلاح کانولا دانه هایی از این گیاه اطلاق میشود که حاوی کمتر از ۲% اسید اروسیک در روغن خود و حاوی کمتر از ۳۰ میکرومول بر گرم گلوکوزینولاتهای آلیفاتیک در کنجاله خود باشند [۳۶]. روغن کانولا یکی از مناسبترین روغنهای خوراکی برای تامین سلامتی انسان میباشد. پائین بودن میزان
کلسترول این نوع روغن به دلیل پائین بودن درصد اسیدهای چرب اشباع شده در ترکیب آن مزیت فوق العادهای برای این روغن نسبت به سایر روغنهای نباتی محسوب میشود.
تحقیقات نشان میدهد روغن کلزا، کلسترول خون را در افراد معمولی و افرادی که کلسترول خون آن ها بالاست، کاهش میدهد [۳، ۱۲۵].

۲-۳-سیتوژنتیک کلزا

روابط گیاهشناختی بین گونه های کلزای روغنی در دهه ی ۱۹۳۰ مشخص گردید [۵]. مطالعات زیربنایی سیتولوژیکی موریناگا حاکی از وجود سه گونه دیپلویید، شامل کلم (B. olerace n=9, C) شلغم روغنی ( (B. compestris n=18, Aو خردل سیاه (B. nigra n=8 , B) و همچنین سه گونه آمفیدیپلویید از جمله کلزای معمولی (B. napus n=19, AC)، خردل هندی (B. juncea n=18, AB) و خردل حبشی (B. corinata n=17, BC) میباشد که از تلاقی گونه های دیپلویید فوق الذکر حاصل گشتهاند [۱۲۷].
درک روابط گونه های جنس براسیکا، متخصصین اصلاحنباتات را قادر خواهد ساخت که با بهره گرفتن از گونه های دیپلوئید، آمفیدیپلوئید های مصنوعی تولید نمایند و همچنین ژنهای کنترل کننده خصوصیات مورد نظر را از طریق تلاقی بینگونهای انتقال دهند [۵]. یو [۱۵۹] با تولید آمفیدیپلوییدهای نامبرده به صورت مصنوعی روابط بین دیپلوییدها و آمفیپلوییدهای مذکور را اثبات نمود که این روابط به صورت شماتیک در مثلث U که در شکل ۲-۱ آمده نشان داده شده است.

شکل ۲-۱ روابط ژنومی گونه های مختلف جنس Brassica بر اساس مثلث U
شکل ۲- ۱- : تکامل اصلاح کلزا

۲-۴- تکامل اصلاح کلزا

تکامل اصلاح کلزا از کلزای سنتی تا ارقام اصلاح شده به صورت زیر میباشد [۳۳].
الف- کلزای سنتی: حاوی ۲۲ تا ۶۰ % اسید اروسیک در روغن و ۱۰۰ تا ۲۰۵ میکرومول گلوگوزینولات در هر گرم کنجاله است.
ب- ارقام یکصفر: حاوی کمتر از ۵% اسید اروسیک در روغن و ۱۰۰ تا ۲۰۵ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله است.
ج- ارقام دو صفر: نوع تکامل یافته ارقام یک صفر حاوی کمتراز ۲% اسید اروسیک و ۱۸ تا ۳۰ میکرومول گلوکوزینولات در هر گرم کنجاله است.
د- ارقام سهصفر: نوع اصلاح شده ارقام شلغم روغنی بوده و اصطلاحاً Candle نامیده میشود که دارای حداقل میزان اسید اروسیک، گلوگوزینولات و فیبر در کنجاله میباشند.
در سال ۱۹۷۹ نام عمومی کانولا (canola) در کانادا برای کلیهی رقمهای دوصفر منظور گردید. روغن کلزا در مقایسه با روغنهای حاصل از دانه های آفتابگردان، ذرت وسویا به دلیل حضور اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول از کیفیت تغذیهای بالایی برخوردار است. مهمترین اسیدهای چرب بذر کلزا شامل لینولئیک، اولئیک، استئاریک و پالمتیکاسید میباشد [۱۲۰]. یکی از مهمترین خصوصیات روغن کلزا، وجود اسید اروسیک میباشد. این اسید چرب عمدتاً در گیاهان جنس براسیکا وجود دارد و مقادیر کم اسید اورسیک در روغن مطلوب است. از طرف دیگر مقادیر بالای این اسید چرب در روغنهای صنعتی مورد توجه است [۵۰، ۸۶]. کنجاله کلزا با دارا بودن ۵/۴۶ درصد پروتئین ۵/۳ درصد چربی و ۵/۲ درصد فسفر قابل جذب نسبت به کنجاله سویا برتری نشان میدهد [۴، ۱۱۲]. مقایسه اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع در انواع روغنهای خوراکی در جدول (۲-۱) درج گردیده است [۳].