در کتیبه ی داریوش بزرگ (۴۸۶ تا ۵۲۳ پیش از میلاد) در بیستون، چهار بار از اسب یاد شده است.
در زبان پهلوی نیز واژه‌های barak, stor, asp دیده می‌شود در بسیاری از نام‌های ایرانی، نام اسب حضور دارد که از میان می‌توان به گرشاسب به چم دارنده ی اسب لاغر ، ارجاسب به چم دارنده ی اسب ارجمند یا دارای اسب پر ارج و بها، لهراسب به چم داری اسب تندرو، و پشتاسب یا گشتاسب به چم دارای اسب از کار افتاده، جاماسب پا تهماسب به چم دارای اسب فربه یا زورمند، هوسپا به چم دارای اسب خوب، گشنسب دارای اسب نر و دلیر و بیوراسب از نام‌های اژی دهاک به دارای ده هزار اسب اشاره کرد. (فره وشی: ۱۳۸۱: ۲۰)
در بندهش، دینکرت، زادسپرم، مروج الذهب، روایات داراب هرمزدیار، نام چهارده تن از نیاکان زرتشت که چهاتن از آن میان نامشان با واژه ی اسب پیوند دارد، آمده است.
بسیاری از ایزدان و پهلوانان اساطیر و تاریخ ایران زمین، اسب سوار یا گردونه سوار بودند، مهر یا میترا، ایزد فروغ و پیکار و پیمان، گردونه‌ای چهار اسبه دارد که با آن از خاور تا باختر برای پیکار با دیوان و دروجان می‌نازد . ایزد مهر نمونه و نمادی نیکو از تقدس و نیک دانسته شدن سوار در باورهای ایرانیان است. در مهرپشت و دربندهای ۱۲۴، ۱۲۵، ۱۲۸، تا ۱۳۲ و … او سوار بر گردونه اش، خویشکاری اش را به انجام می‌رساند.

فرشته ی نگهبان چهارپایان سودمند که در اوستا در واسپا ۱۲۳۴ به چم دارای اسب خوب و سالم نامیده می‌شود، نیز سواری با گردونه و اسب است. در درواسها یشت، بند ۱ و ۲ آمده است: « دارنده اسبان زین شده و گردونه‌های گردنده و چرخ‌های خروشنده است»
در میان دیگر ایزدان ، وای ۱۳۲ ایزد هوا، آناهیتا۱۲۳ ایزد آب‌ها و فراوانی نیز خود سوارند.
در اوستا ، در فروردین پشت بند ۱۵ و ۵۲ در آبان پشت بند ۱۳۰ و ۱۳۱، گشتاسب پشت بند ۴۶و۴۸، ارت یشت و بهرام پشت بند ۱ تا ۲۷، دین پشت بند ۱۰ و مهرپشت بند ۱۱ بسیار می‌بینیم که داشتن اسب خوب گرودونه برای سوار آرزو شده است. (دوستخواه:۱۳۷۵: ج۲)
پهلوانان شاهنامه نیز چون رستم، گشتاسب، استفندیار، سهراب، سیاوش، خسرو پرویر، و بسیاری دیگر ، همگی سوارانا بایسته‌ای بوده‌اند و اسبانشان چون رخش و شبدیز یاران جدانشدنی شان بوده‌اند.
۴-۱-۱-۲- نقش اسب در نقش برجسته‌ها ی ساسانی
دریکی از نقش برجسته‌های نقش رستم که مربوط به صحنه تاج گیری اردشیر از اهورا مزدا میباشد.دو اسب دیده میشود که بر روی یکی اردشیر ودیگری اهورا مزدا نشسته‌اند. در محور مرکزی افقی،پیکر نسبتا"تنومند اسب‌ها در حالیکه سرهایشان را به طرف هم وبه سوی زمین خم کرده ویک دستشان را مقابل هم بالا آورده‌اند:احساسی از تکریم را به تماشاگر منتقل می‌کند.سکون وآرامش ص،محسوس است.«اسب‌ها به نیمرخ نشان داده شده‌اند.ودر تناسب با مردان ایستاده‌ای که پایشان بر زمین است، این اسبها بسیا رقوی هستندولی نسبت به‌اندام سوارکاران کوچک می‌نمایند؛ودشمنان منکوب خدا وشاه در زیر سم آنها افتاده‌اند. لیکن آنگونه بازنمایی را باید کاملا"عمدی به شما آورد،چرا که آدم‌ها،که اهمیت بیشتری داشته‌اند،عموما"در تناسبات بزرگتری از جانوران نشان داده شده است.زنجیری از زیرزینپوش و از روی پهلوی اسبها رد شده که درپایین،شیئی گوه شکل«برای قشنگی وزینت»(سامی ۱۵۷:۱۳۳۱)از آن آویزان است.مهره‌هایی روی یراق دور سینه وکپل اسب‌ها نصب شده که فواصل منظم ونقش‌های ویژه‌ای دارند.مهره‌های روی یراق اسب اردشیربه شکل قبه‌هایی است با نقشی از سر شیرهای غران،ومهره‌های یراق اسب مظهر اهورامزدا ،به صورت تخت با طرح کمرنگی از گل نیلوفر (لوتوس) است. به نظر نمی رسد که این نقش‌ها در چنین صحنه‌ای صرفا” جنبه‌ای تزیینی داشته‌اند،شکل(۴-۱).
. ودر نقش برجسته دیگری مربوط به پیروزی اردشیر یکم بر اردوان پنجم میباشد در این نقش برجسته هنر بوسیله مظاهر تبیین مشود هنرمند با چهره ساز ی آشنانیست وبیشتر به تزیینات زین ویراق اسبها برداخته است .در این نقش برجسته اسبان همانطور که در هنر هخامنشی دیده میشود بحالت چهار نعل سریع مصور شده‌اند وعاری از رئالیسم هستند.وهمان حالت عدم تحرک که آثار با عظمت را بیجان کرده است،دیده میشود.
شکل ۴-۱- اسب در نقش برجسته دیهیم بخشی به اردشیر (بختیار،۱۳۸۳: ۲۹)
۴-۱-۱-۳- ویژگیهای کلی تصویرگری نقش اسب در نقش برجسته‌ها
۱-جثه ی سنگین، اسب‌ها همگی بدنی پر و سنگین دارند و وزن آن‌ ها به خوبی نشان داده شده است.
۲-گردن کلفت و کوتاه
۳-

اما در مورد اینک رضایت بر کیفیت خدمات مقدم است یا کیفیت خدمات منجر به رضایت گردد، تحقیقات به نتایج متناقضی دست یافته اند. پاراسورامان و همکارانش استدلال کردند که سطوح بالای کیفیت خدمات ادراک شده منجر به افزایش رضایت مشتری می گردد. در دیدگاه آنان اگر انتظارات مشتری از ادراک وی از خدمات ارائه شده بیشتر باشد موجب نارضایتی وی می گردد، اما اگر ادراک مشتری از عملکرد خدمات بیشتر از انتظارات وی باشد این امر موجب رضایت مشتری خواهد شد. بنابراین به زعم آنان این کیفیت خدمات است که منجر به رضایت مشتری می گردد.

گریوال و براون^[۹۱] در سال ۱۹۹۴ اقدام به بررسی احتمالی موجود میان رضایت مشتری، کیفیت ادراک شده و تمایلات رفتاری حاصل از این ارتباطات نمودند. این دو پژوهشگر برای این که به درکی بهتر از این ارتباطات برسند، با بهره گرفتن از دو مدل این روابط را بررسی کردند؛ در مدل اول کیفیت ادراک شده منجر به رضایت در مشتری می شد و رضایت مشتریان عاملی مؤثر در تمایلات رفتاری در آنها فرض شده بود (شکل ۲-۱۲). در مدل دوم رضایت عملی مؤثر بر کیفیت ادراک شده فرض شده بود و کیفیت بر تمایلات رفتاری در مشتریان تأثیرگذار بود (شکل ۲-۱۳). در این تحقیق ۱۳۱ مشتری که از خدمات بیمارستانی استفاده می کردند، از چهار جنبه رضایت از خدمات، کیفیت خدمات، میزان برآورده شدن انتظاراتشان و نیز تمایلات رفتاری در آنها برای مراجعه مجدد به بیمارستان و توصیه آن به دیگران مورد پرسش قرار گرفتند و برای آزمودن فرضیه ها در هر دو مدل، از “لیزرل” استفاده شد.
نتایج رفتاری
کیفیت ادراک شده
رضایت ادراک شده
نتایج رفتاری
رضایت ادراک شده
کیفیت ادراک شده
شکل۲-۱۲: مدل مفهومی اول تحقیق گریوال و برآن
شکل۲-۱۳: مدل مفهومی دوم تحقیق گرایول و برآن
نتایج بررسی ها نشان داد که مدل اول توصیف بهتر و یکپارچه تری درباره تمایلات رفتاری در مشتریان ارائه می دهد. بعلاوه مدل اول واریانس بیشتری را در این تمایلات نشان داد و یا داده های تحقیق سازگاری بیشتری داشت. (گرایول و براون، ۱۹۹۴).
بولتون و درایو^[۹۲] اظهار داشتند کیفیت خدمات ادراک شده تابعی از ادراک باقی مانده مشتری از کیفیت خدمات ارائه شده در دوره قبل و سطح رضایت یا عدم رضایت وی از عملکرد خدمات است. این نکته نشان می دهد که رضایت مفهوم متفاوتی است که واسطه ادراک دوره قبل از کیفیت خدمات و ادراک فعلی از کیفیت خدمات قرار می گیرد. بولتون و درایو نشان دادند که در فرایند عدم تطابق زمانی که کیفیت ادراک شده مطابق با انتظارات نیستند و خرید مجدد صورت نمی گیرد، انتظارات و عملکرد تأثیر قابل ملاحظه ای بر روی ادراک فعلی مصرف کننده از کیفیت خدمات دارند، آنان اذعان کردند که کیفیت خدمات تابعی از رضایت یا عدم رضایت و عدم تطابق خدمات با انتظارات مشتریان می باشد.
کرانین و بولتون^[۹۳] نیز با بررسی نظریه های مختلف در مورد رابطه میان کیفیت خدمات و رضایت مشتری، تحقیقی تجربی برای بررسی این رابطه و تشریح کیفیت خدمات انجام دادند. تحقیق آنها نشان داد که کیفیت خدمات تأثیر قابل ملاحظه ای بر روی رضایت مشتری دارد و رضایت مشتری تأثیر قابل ملاحظه ای بر روی نیات رفتاری دارد اما کیفیت خدمات تأثیر اندکی بر روی نیات مشتریان برای خرید مجدد دارد. به عقیده آنان برنامه های رضایت مشتری در سازمان باید تنها بر روی کیفیت خدمات تمرکز نمایند.
اسپرینگ و مکوینیز^[۹۴] نشان دادند که این کیفیت خدمات است که منجر به رضایت مشتری می شود(شکل ۲-۱۴). آنها رابطه میان کیفیت خدمات ادراک شده و رضایت را مورد بررسی قرار دادند و مدلی با عنوان کیفیت خدمات ادراک شده و رضایت را ارائه کردند. این مدل تأثیر انتظارات، خواستهای عملکردی ادراک شده، تناسب خواستها و عدم تطابق انتظارات را بر روی کیفیت کلی خدمات و رضایت مشتری نشان می‎دهد.
شکل ۲-۱۴: مدل کیفیت ادرک شده خدمات مکوینیز و رضایت اسپرینگ
برادی و رابرتسون^[۹۵]، مطالعه ای میان فرهنگی به منظور بررسی رابطه میان کیفیت خدمات و رضایت مشتری انجام دادند. آنان خود به دلیل وجود ابهام میان این دو مفهوم در تحقیقات قبلی، با انجام این مطالعه قصد داشتند ابهامات مربوط به رابطه میان این دو مفهوم را رفع نمایند. آنان همچنین قصد داشتند مشخص نمایند که آیا تأثیر دو مفهوم رضایت و کیفیت خدمات بر روی پیامدهای رفتاری مانند وفاداری و تبلیغات شفاهی مثبت در محیطهای خدماتی مختلف، مشابه است یا منطبق با زمینه ارائه خدمات، متفاوت است. آنان مطالعه خویش را در دو جامعه آمریکایی و اکوادوری انجام دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که در هر دو جامعه (اکوادوری و آمریکایی) این کیفیت خدمات است که منجر به رضایت مشتری می گردد و بر آن مقدم است. آنان اظهار داشتند که کیفیت خدمات به صورت جهان شمول و در میان تمامی جوامع بر رضایت مشتری مقدم است. همچنین این تحقیق نشان داد که کیفیت خدمات نسبت به رضایت مشتری تغیر در میان پیامدهای رفتاری را بهتر پیش بینی می کند.
همانطور که ملاحظه شد در مورد رابطه میان کیفیت خدمات دو دیدگاه وجود دارد. اما در این میان رویکرد سومی نیز وجود دارد که استدلال می کند نه رضایت منجر به کیفیت خدمات می شود و نه کیفیت خدمات منجر به رضایت مشتری می گردد. این دیدگاه بیان می کند که این رابطه به موقعیت و زمینه ای که خدمات ارائه می گردد، بستگی دارد. شاید این دیدگاه را بتوان رویکرد اقتضایی برای رابطه میان رضایت مشتری و کیفیت خدمات نامید. بطور مثال «دابهولکر^[۹۶]» تلاش نمود تا تأثیر نوع مشتری را بر رابطه علی معلولی این دو مفهوم مورد بررسی قرار دهد. او به این نتیجه دست یافت که این زمینه شناختی یا عاطفی مشتریان است که رابطه میان کیفیت خدمات و رضایت مشتری را تعیین می کند، طبق این نظریه مشتریانی که شناخت- گرا هستند کیفیت را مقدم بر رضایت مشتری می دانند و مشتریانی که عاطفی و احساسی هستند رضایت مشتری را مقدم بر کیفیت خدمات ارزیابی می کنند، او همچنین استدلال کرد که ویژگیهای درونی مردم تعیین کننده رابطه میان این دو مفهوم است.
در مجموع همانطور که مشاهده شد اتفاق نظری در مورد رابطه میان رضایت مشتری و کیفیت خدمات وجود ندارد اما می توان اظهار داشت که دیدگاه برتر در میان نظریه پردازان این زمینه این است که مفهوم کیفیت خدمات بر مفهوم رضایت مشتری مقدم است و کیفیت خدمات است که منجر به رضایت مشتری می‎گردد.
۲-۵-۱۰٫ مروری بر پژوهش های انجام شده پیرامون ابعاد رضایت مشتری
فرایندهای مختلف شکل گیری رضایت مندی مشتری را می توان در مدل های مختلفی طبقه بندی کرد که این مدل ها ارتباط رضایت مندی مشتری و محرکهای آن را ترسیم می کنند ( ملکی و دارابی، ص ۲۷ ). لکن با بررسی پیشینه موضوع (بی و شانگ^[۹۷]، ۲۰۰۶، ص ۳؛ فان، ۲۰۱۱، صص ۲۹-۲۸؛ ژاکوب، آستروم و گریسون، ۱۹۹۵، صص ۲۷۹-۲۷۷؛ حسنی کاخکی و قلی پور، ۱۳۸۶، صص ۱۲۸-۱۲۷)، منظور از رضایت مشتری در تحقیق حاضر دو بعد آن رضایت عمومی و مورد قبول بودن بر اساس شاخص شش گویه ای مالولس می باشد.
رضایت عمومی: شامل میزان رضایت از شرکت، رسیدگی به شکایات و مشکلات به شیوه ای منصفانه، همچنین توانایی شرکت در جلب رضایت مشتریان در مقایسه با سایر شرکت ها می باشد.
مورد قبول بودن: شامل برقراری ارتباط مثبت کارکنان با مشتری، ارضای نیازهای مشتری از جانب بانک و میزان تجربه مثبت کارکنان از بانک می باشد.
با توجه به مرور ادبیات چهار متغیر کیفیت خدمات، اعتماد، رضایت مشتری و ارزش ادراک شده مشتریان فرضیه‌های دو تا چهار قابل بیان است:
فرضیه ۲:کیفیت خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد.
فرضیه ۳: اعتماد تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد.
فرضیه ۴: ارزش ادراک شده تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد.
۲-۶٫ وفاداری مشتریان
وفاداری یک واژه قدیمی است که درگذشته برای توصیف صمیمیت قلبی نسبت به یک کشور، جنبش یا شخص مورداستفاده قرارگرفته است. در فرهنگ لغت آکسفورد وفاداری حالتی از ثالث قدیم بودن در بیعت تعریف شده است. اخیرا در کتب اقتصادی از این واژه برای بیان تمایل مشتری به ادامه هواداران از یک موسسه در طول زمان استفاده می شود که به صورت خرید و استفاده دائمی و ترجیحاً انحصاری کالاها و خدمات آن موسسه و توصیه داوطلبانه خرید محصولات آن به دوستان و آشنایان بروز می کند. البته باید توجه کرد تکرار خرید مشتریان ناشی از ساختار بازار و عوامل دیگری نظیر عدم دسترسی مناسب به محصول دلخواه، انحصاری بودن تولید و عرضه محصولات تشابه بیش از حد محصولات و. . . نباشد. فرد رایشهد محقق بزرگ این رشته و مولف کتاب اثربخشی وفاداری، در این زمینه می نویسد” شرکت هایی که مشتریان خود را به دیده مقرری سالیانه فرض کنند اندک اند” مشتری وفادار کسی است که درآمد مستمری را برای سازمان فراهم کند و این وفاداری تا وقتی ادامه دارد که مشتری امکان دریافت خدمات با کیفیت تر و مناسب تر را از طرف رقبا نداشته باشد.
تمایل مشتری برای مشتری دائم شدن نسبت به یک ارائه دهنده خدمت را که نخستین انتخاب در میان بدیل‎ها بوده و در پی انجام نتایج رفتاری واقعی که همراه با نگرش و شناخت مساعد و دور از هرگونه اثر موقعیتی و تلاش های بازاریابی برای تغییر می باشد را وفاداری مشتری می نامند. (کارانا، ۲۰۰۲، ص۳۷)
وفاداری مشتری شامل وفاداری رفتاری و وفاداری نگرشی می باشد، وفاداری رفتاری در برگیرنده توالی خرید مشتری و وفاداری نگرشی شامل ترجیحات مشتری نسبت به یک کالا یا خدمت است. (بکمن وکرمیتن، ۱۹۹۱، ص۲۱۶)
وفاداری مشتریان در تجارت الکترونیکی، تنها حضور تعدادی مصرف کننده دائمی محسوب نمی شود بلکه، علاوه بر خریدهای مشتریان در آینده، دفاع از سازمان توسط مشتری نیز وفاداری تعبیر می شود. سازمان با آگاهی از سطح وفاداری مشتریانش، قادر خواهد بود تلاش های لازم را جهت کمک به حفظ سطح سود انجام دهد. دانشمندان بررسی وفاداری مشتریان را به دلیل تأثیر قوی که بر عملکرد شرکت می‎تواند داشته باشد توصیه می کنند. دانشمندانی مانند (ریچهلد و تیل(۱۹۹۶)، راست و دیگران (۲۰۰۰)، لم و دیگران (۲۰۰۴)) معتقدند که مشتریان وفادار جریان ثابتی از درآمد را به وسیله باقی ماندن بر یک برند / تأمین کننده و صرفنظر کردن از پیشنهادات رقبا فراهم می کنند. ( رایرن و میللر^[۹۸]، ۲۰۰۷، ص۲۲)
اگر مشتریان به وسیله خدماتی خاص رضایتمند شوند به احتمال زیاد علاوه بر تکرار خرید، با دیگران درباره تجارب خرید خود صحبت خواهند کرد، در نتیجه تبلیغات دهان به دهان مثبت روی می دهد. در مقابل مشتریان ناراضی احتمالاً ارتباط خود را با شرکت قطع نموده و در تبلیغات دهان به دهان منفی درگیر می شوند. (جمال و ناصر، ۲۰۰۲، ص۱۴۷) در دنیای رقابتی امروز شرکت ها با افزایش انتظارات مشتریان، بالا بردن هزینه جذب یک مشتری جدید نسبت به هزینه حفظ مشتریان قدیمی و راضی و ارائه خدمات مشابه از سوی رقبا مواجه شده اند از این رو سرمایه گذاری در حوزه وفاداری مشتری یک سرمایه گذاری اثربخش و سودمند برای شرکت های خدماتی است. (عبدالوند و محمدنیا، ۱۳۸۶، ص۸)
۵ درصد کاهش در تعداد مشتریان باعث از دست رفتن ۸۵ درصد سود بانک ها می شود و در عین حال ۵ درصد افزایش در میزان نگهداری مشتریان باعث افزایش ۲۵ تا ۱۲۵ درصدی سودآوری بانک ها و۵۰ درصد سود شرکت های بیمه ای و ۷۵ درصدی سودآوری صنایع دیگر می شود. (الیور، ۱۹۹۹، ص۶۳)
تعداد زیادی از محققان معتقدند که تکرار خرید می تواند وفاداری مشتری را از طریق علاقه به برند تسخیر کند. همینطور (شارپ، ۲۰۰۲) نشان می دهد که نگرش یک عامل مناسب تعیین کننده وفاداری به برند نیست. بنابر این ترکیب نگرش و رفتار در وفاداری می تواند در سنجش این عامل مناسب تر باشد. (بندی پادیای و مارتل، ص۳۹)
لارسون و سولانا (۲۰۰۴) معتقدند:
” وفاداری ایجاد تعهد در مشتری برای انجام معامله با سازمان خاص و خرید کالاها و خدمات به طور مکرر است. ” (لارسون و سولانا، ۲۰۰۴)
۲-۶-۱٫ وفاداری به خدمت
وفاداری به خدمت معیار سخت گیرانه تری نسبت به سایر اقسام وفاداری دارد. وفاداری می تواند متوجه خدمت یا ارائه دهنده آن باشد همین امر بر پیچیدگی وفاداری به خدمت می افزاید. (لیلیاناباو^[۹۹] و همکاران، ۲۰۰۲، ص۲۴)
جدول۲-۹: دیدگاه صاحب نظران درباره وفاداری به خدمت

ث ـ عدم اعتیاد به مواد مخدر.
ج ـ انجام خدمت وظیفه عمومی یا معافیت دایم.
چ ـ دارا بودن حداقل مدرک کاردانی مورد تأیید وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
ح ـ ارائه ضمانت معتبر.
خ ـ داشتن سابقه کار حداقل سه سال متوالی یا پنج سال متناوب مورد تأیید مرکز میانی در بخشهای مرتبط با فناوری اطلاعات.
تبصره۱ـ نوع و میزان ضمانت معتبر بر اساس دستورالعمل دفاتر صدور گواهی الکترونیکی میانی پیش بینی می‌شود.
تبصره۲ـ شعب بانکها به عنوان دفاتر ثبت نام مراکز میانی تحت نظارت مرکز ریشه نظام بانکی از شمول این ماده و ماده (۱۴) مستثنی هستند.
تبصره۳ـ اشخاصی که مبادرت به اخذ مجوز راه‌اندازی دفتر ثبت نام با ملاحظه شرایط این ماده می‌نمایند مکلفند ظرف چهار ماه از تاریخ صدور مجوز نسبت به تأسیس دفتر اقدام نمایند. در غیر این صورت مجوز مذکور لغو شده تلقی می‌گردد.
تبصره۴ـ متقاضی تأسیس دفتر ثبت نام موظف به تأمین مکان فیزیکی مناسب مطابق دستورالعمل گواهی میانی طرف قرارداد و تهیه و نصب تابلو با درج شماره مجوز دریافتی از مرکز یا مراکز میانی طرف قرارداد می‌باشد.»
در تکمیل ماده فوق، ماده ۱۴ آیین نامه بیان میدارد:
«مجوز دفاتر ثبت نام حداکثر برای سه سال صادر می‌شود. این مجوز مطابق با دستورالعمل گواهی میانی و با لحاظ شرایط و تحولات فناوریهای نوین پس از احراز صلاحیت متقاضیان توسط مراکز میانی قابل تمدید خواهد بود».

وظایف این دفتر طی مواد ۱۳ و ۱۵ آیین نامه بیان شده است. لازم به ذکر است که از این دفاتر در سند سیاست های گواهی نامی برده نشده است و این درحالی است که این سند، دفتر ثبت نام ریشه و کمیته نظارتی شورا را که در آیین نامه موجودیت آنها پیش بینی نشده است را مورد بررسی قرار داده است. براساس ماده ۱۳ وظایف دفتر ثبت نام عبارت است از :
«الف ـ انجام عملیات مطابق با دستورالعمل گواهی مرکز میانی مربوط.
ب ـ احراز هویت و تصدیق مدارک ارائه شده متقاضی دریافت خدمات گواهی.
پ ـ ارسال درخواست متقاضی همراه با مدارک مربوطه به مرکز میانی مربوط.
ت ـ دریافت گواهی صادر شده از مرکز میانی مربوطه و تحویل به متقاضی»
از بررسی مجموع وظایف این دفاتر می توان استنباط کرد، وظیفه این دفاتر این است که در کنار مراکز میانی فعالیت کرده تقاضاهای افراد را در خصوص صدور گواهی دریافت و پس از احراز هویت ایشان و تکمیل پرونده مربوطه، تقاضا را به مراکز میانی ارسال کنند. سپس گواهی صادر شده را از مرکز میانی دریافت نموده و به متقاضی تحویل دهد.
مهمترین وظیفه این مرکز مساله احراز هویت و تصدیق مدارک ارائه شده است که به نظر می رسد لازمه آن، حضور یک فرد با تجربه و آشنا با قوانین و مقررات است، اما سرپرستی این دفاتر بر عهده یک متخصص رایانه با مدرک کاردانی است که خود جای نقد و بررسی دارد.
۳-۲-۲ آنسیترال
در مقررات آنسیترال، ماده ۹ مقررات قانون نمونه امضای الکترونیکی آنسیترال (۲۰۰۱) ^[۱۸۱] صرفا به بیان یک قاعده کلی در مورد این دفاتر پرداخته و بیان جزئیات مربوط به تشکیلات و نحوه اداره مراکز را به قوانین کشورها واگذار کرده است. این ماده در تبیین عملکرد ارائه دهنده خدمات صدور گواهی الکترونیکی مقرر می دارد:
«۱- وقتی مرجع ارائه دهنده خدمات گواهی، خدماتی را در پشتیبانی از امضای الکترونیکی که به عنوان امضاء و به منظور داشتن آثار حقوقی مورد استفاده قرار می گیرد، ارائه می دهد مرجع ارائه دهنده خدمات باید:
الف- مطابق با اظهاراتی که درباره سیاست ها و خط مشی های انجام کارش بیان نموده است عمل کند.
ب- احتیاط متعارفی را در تحصیل اطمینان از صحت و تمامیت همه اظهارات اساسی که مرتبط با گواهی در طول مدت اعتبارش یا اظهاراتی که در گواهی مندرج است اعمال کند.
ج – وسایل در دسترس و منقولی فراهم آورد که طرف اعتماد کننده را قادر سازد تا موارد زیر را از گواهی احراز کند:
الف- هویت ارائه دهنده خدمات صدور گواهی
ب- امضا کننده ای که در گواهی تعیین هویت شده است بر داده تولید امضا در زمانی که گواهی صادر شده کنترل داشته است.
ج- داده های تولید امضا در زمانی که گواهی صادر شده یا پیش از آن، معتبر بوده است
د- وسایل در دسترس و متعارفی فراهم آورد که طرف اعتماد کننده، عندالاقتضاء بتواند از گواهی یا به طرق دیگر احراز و تعیین کند:

1. 1. شیوه ای را که برای امضا کننده به کار می رود.

1. 1. هر نوع محدودیت در خصوص هدف یا ارزشی که برای آن، داده های تولید امضاء یا گواهی، مورد استفاده قرار می گیرد.

1. 1. داده های تولید امضاء معتبر است و فاقد اعتبار نشده است.

1. 1. هر نوع محدودیت در خصوص قلمرو یا میزان مسئولیت که به وسیله ارائه دهنده خدمات صدور گواهی مقرر شده است.

1. 1. آیا وسایلی برای امضا کننده وجود دارد تا مطابق بند (ب) ماده ۸ این قانون اعلام اخطار کند.

1. 1. آیا خدمات ابطال (گواهی) به موقع ارائه شده است.

ه- در جایی که خدماتی به موجب بند فرعی (د) (۵) ارائه می گردد، طرق یا وسایلی برای امضا کننده فراهم آورد تا مطابق ماده ۸ بند ۱ (ب) این قانون، اعلام اخطار نماید و وقتی خدماتی به موجب بند (د) (۶) ارائه می شود، قابل دسترس بودن خدمات ابطال به موقع گواهی را تضمین نماید.
ی- از سامانه، رویه و نیروی انسانی مطمئن در ارائه خدماتش استفاده کند.

1. 1. ارائه دهنده خدمات گواهی،
      متحمل عواقب حقوقی مسئولیت ناشی از خودداری از تحقق الزامات بند ۱ خواهد شد».

۳-۲-۳ ایالات متحده آمریکا
در آمریکا، مرجع صدور گواهی نهادی است که گواهی های الکترونیکی را برای متقاضیان آنها صادر می کند. این گواهی ها شامل کلید عمومی متقاض و مشخصات متقاضی و مرکز صادر کننده گواهی است. در واقع این گواهی هویت دارنده آن را با کلید عمومی مزبور پیوند می زند. این مرکز به صورت مستمر بر گواهی های صادر شده نظارت دارد و به محض خدشه دار شدن هویت دارنده آنها با انقضای مدت گواهی مزبور، برای لغو اعتبار آنها اقدام کرده و آنها را در فهرست گواهی های باطل^[۱۸۲] شده قرار می دهد.^[۱۸۳]
مراجع گواهی دارای سلسله مراتبی هستند که در راس آن مرکز گواهی ریشه قرار دارد. این مرکز وظیفه تصدیق مراجع گواهی فرعی تر و پایین تر از خود و صدور گواهی برای مراکز صدور گواهی میانی را بر عهده دارد.
در آمریکا هر ایالت دارای یک مرکز ریشه فعال است. با وجود این، به دلیل ایجاد اعتماد ملی، این مراکز به یکدیگر مرتبط و با یک قانون و نظارت ملی رهبری می شوند. پس از مراکز گواهی ریشه، مراکز صدور گواهی میانی قرار دارند، وظیفه این مراکز، صدور گواهی برای متقاضیانی است که هویت آنها مورد تایید دفاتر ثبت نام قرار گرفته است. به عبارت دیگر آنها به تایید این می پردازند که دارنده کلید عمومی همان دارنده کلید خصوصی است و تحریف یا تغییری در آن رخ نداده است.
این سلسله مراتب به طرف های اعتماد کننده، این اطمینان را می دهد که تصدیق گواهی توسط مرحع معتبری صورت گرفته و به این ترتیب مانع از تشکیل مراجعی می شود که به راحتی و به نحو غیر قانونی خود را به عنوان مراجع مجاز معرفی کرده و اعتماد میان طرفین را مخدوش می کنند.^[۱۸۴]
مراجع گواهی که با درخواست مشتریان مواجه می شوند، از هویت آنها آگاه نیستند و نیازمند شخص مطمئنی هستند که هویت آنها را تایید کند و به عنوان رابطی میان مرجع گواهی و مشتریان عمل کند. این وظیفه ای که دفتر ثبت نام برعهده دارد. به این ترتیب، دفتر ثبت نام، اطلاعات لازم را در اختیار مرجع گواهی قرار می دهد تا آن مرجع بتواند خدمات خود را به مشتریان ارائه دهد.

در این دستگاه GC و Mass از هم جدا نمی­ باشند و وارد کردن نمونه به دستگاه Mass از طریق GC می­ باشد. در این روش، اجزاء مختلف اسانس یا نمونه­ های فرار با نقطه­ی جوش پایین جداسازی می­ شوند. طیف­ سنجی جرمی به عنوان آشکارساز امکان شناسایی پیک­ های کروماتوگرام گازی را میسر می­ سازد. از مقایسه ­ی الگوهای شکست پیوندها و طیف جرمی اسانس با طیف جرمی موجود در کتابخانه­ ی دستگاه، ساختار ترکیب مجهول را می­ توان تعیین نمود.
۱-۷-مبحث آللوپاتی
علفهای هرز گیاهان خودرویی هستند که در محلهای نامناسب روییده و رقیبی برای گیاهان کشت شده می باشند و از لحاظ قدرت زندگی و مقاومت در شرایط نامساعد بر گیاهان اصلاح شده زراعی برتری دارند] سپاسگذاریان، ۱۳۵۷ [. علفهای هرز از طریق راه های مختلف، رشد گیاهان اصلی کشت را تحت تأثیر قرار می دهند و به طور کلی از تمام عواملی که در رشد و مقدار محصول گیاهان زراعی مؤثر است استفاده کرده و عرصه را برای رشد و نمو و تولید محصولات گیاهان زراعی تنگ می کنند ] عصاره و همکاران، ۱۳۸۶[. استفاده از علف کشهایی که منشأ بیولوژیک دارند به دلیل نداشتن اثرات آلوده کننده برای محیط زیست از اهمیت خاصی برخوردارند. امروزه پژوهش های گسترده ای در رابطه با بهره گرفتن از مواد شیمیایی مختلف سنتز شده توسط گیاهان، جهت کنترل علفهای هرز در جریان است.

در سال ۱۹۹۸جامعه آللوپاتیک هر گونه فرآیندی که از طریق تولید متابولیتهای ثانویه تولید شده توسط گیاه، جلبک، باکتری و ویروس بر رشد و نمو سیستم های بیولوژیک و کشاورزی تأثیر بگذارد را دگرآسیبی (آللوپاتی) خواند. در نتیجه این تعریف مکانیسم های در برگیرنده گیاه-گیاه، گیاه-میکروارگانیزم، گیاه-ویروس، گیاه-حشره و بر هم کنش گیاه-خاک-گیاه را نیز شامل می شود[Gniazowska, 2005 ].
اگر چه تعریف دگرآسیبی هم جنبه های مثبت و هم منفی عمل ترکیبات شیمیایی را در بر می گیرد اما بیشتر مشاهدات جنبه منفی این ترکیبات را تأیید می کند[Gniazowska, [2005.
ترکیبات آللوشیمیایی تقریبا در تمامی قسمت های گیاه از جمله برگ ها، گل، میوه، ساقه، ریزوم و دانه وجود دارد[ Dulce, 1985 ].
تحقیقات نشان داده است که اسانس های روغنی و عصاره های استخراج شده از اندام های مختلف گیاهان دارای اثر آللوپاتیک می باشند[Duke, 1985 ].
مواد آللوشیمیایی می توانند به روش های مختلفی نظیر تراوش از ریشه، نشت کردن و تجزیه بقایای گیاه از بافت های گیاهی آزاد شوند.[Duke, 1985 ] همچنین مواد شیمیایی متنوعی می تواند از بخش های هوایی گیاه به وسیله باران یا قطرات شبنم نشت کنند[Cook, 1921].
از میان این ترکیبات می توان اسیدهای آلی، قندها، اسیدهای آمینه، ترکیبات پکتیک، اسیدجیبرلیک، ترپنوئیدها و ترکیبات فنلی را نام برد[ Dulce, 1985 ].
طیف وسیعی از مواد آللوشیمیایی قادرند با تغییر در مقدار کلروفیل در فرایند فتوسنتز گیاهان تحت تیمار، اثر بگذارند. کاهش در مقدار کلروفیل می تواند در اثر افزایش فرایندهای متابولیسمی مربوط به سنتز رنگدانه های فتوسنتزی جدید باشد. علاوه بر این، علت کاهش کلروفیل ممکن است مربوط به آسیب هایی باشد که به سیستم های فتوسنتزی وارد آمده است.
در بیشتر گزارش های مربوط به دگر آسیبی، مهار رشد با کاهش کلروفیل همراه است که ممکن است نسبت به خسارت های دیگر سلولی یک اثر ثانویه ناشی از عملکرد مواد آللوشیمیایی ویژه-ای باشد.
یکی از توضیحات پیشنهادی در مورد توقف رشد و نمو دانه رستها طی تنش آللوپاتیک تغییر نرخ تنفس میتوکندریایی است که باعث کاهش تولیدATP می شود. دیده شده است که کوماریل موجود در عصاره اکالیپتوس نرخ تنفس میتوکندریایی را در پیاز کاهش داده است .
کاهش تولید ATP می تواند باعث تغییر در سایر فرآیندهای سلولی از جمله جذب یونها و رشد که مراحل پر مصرفی از نظر انرژی هستند، شود. کاهش رشد گیاه در حضور ترکیبات آللوپاتیک با توقف شدید میتوز در سلولهای مریستمی ریشه چه و ساقه چه همراه می شود و در نتیجه طول ریشه چه و ساقه چه کاهش می یابد.
طبق گزارش Pandy و همکارانش افزایش غلظت عصاره اکالیپتوس نرخ تنفس، فعالیت آنزیم های کاتالاز و آمیلاز را کاهش می دهد. آنها نتیجه گرفتند که این امر باعث تغییر در ماکرومولکولها، پروتئینها و نوکلئیک ها اسید می شود.
افزایش محتوای رنگدانه های کاروتنوئیدی و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان می تواند از واکنشهای گیاه برای غلبه بر تنش های آللوپاتیکی باشد.
در نهایت می توان نتیجه گرفت که متابولیت های ثانویه گیاهی به عنوان آللوکمیکال ها، فقط بر یک عمل فیزیولوژیکی مؤثر نبوده و بر اعمال متعددی از جمله جوانه زنی دانه، تقسیم سلولی، طویل شدن سلولی، نفوذپذیری غشاء، جذب یون و فعالیت سیستم های آنتی اکسیدان اثرگذار می باشند.
۱-۸-خصوصیات کلی تیره برگ بو
گیاهان این تیره به صور مختلف درخت یا درختچه ای (به ندرت علفی) همیشه سبز و ناخزان می باشند. گیاهان تیره برگ بو دارای سلول های اسانس دار (غده های تک سلولی)، پراکنده در بخش های مختلف و سلول های موسیلاژدار، مخصوصاً در ناحیه پوست می باشند. از مشخصات آنها این است که عموما برگهایی متناوب یا متقابل، ساده، بدون استیپول و غالباً چرمی دارند. همچنین گلهایی منظم و مجتمع بصورت خوشه یا گرزن متراکم دارند. پوشش گل آنها شامل دو ردیف ۳ تایی و نافه گل آنها مرکب از ۴ردیف ۳ تایی از پرچم هاست. داخلی ترین ردیف پرچم-ها نیز حالت غیر زایا (استامینود) دارد. مادگی گلهای آنها مرکب از یک برچه و میوه آنها شفت و محتوی دانه بدون آلبومین ولی با جنین حجیم و لپه های روغن دار است] زرگری، ۱۳۶۹[.
۱-۹-خصوصیات گیاه شناسی گیاه برگ بو
برگ بو با نام علمی Laurus nobilis و نام های عمومی انگلیسیlaurel tree, sweet bay گیاهی از تیرهLauraceae است. این تیره دارای ۱۰۰۰ نوع گیاه است که در متجاوز از ۴۰ جنس جای دارند. از جنس های مهم آن Cinnamomum (دارای ۱۰۰ گونه)، Nectandra (۱۰۰ گونه)، Persea (۱۰ گونه) و Laurus (۲ گونه) می باشد] زرگری، ۱۳۶۹[.
این درختِ دو پایه یا پلی گام، برگهای معطر، منفرد، کامل ولی با کناره موجدار، دندانه دار، نوک تیز، بطول ۸ تا ۱۴ و به عرض ۵/۲ تا ۵/۴ سانتیمتر، به رنگ سبز تیره، شفاف در سطح فوقانی پهنک ولی کمرنگتر در سطح تحتانی، بی کرک و چرمی دارد. بوی معطر برگهای آن نیز بر اثر مالش دادن، قوی تر می شود. طعم آنها کمی تلخ ولی بسیار معطر است. برگ بو، گلهایی به صورت دستجات چهارتایی، محصور در یک انولوکر دارد.
میوه اش بصورت سته، بیضوی، به رنگ مایل به آبی و محتوی یک دانه با لپه های گوشت دار و روغنی است. سطح خارجی میوه آن پس از رسیدن به رنگ بنفش در می آید و پس از خشک شدن نیز ظاهر چین دار پیدا می کند. در اینحالت، میوه ها به سهولت به صورت گَرد در می آید. از گَرد میوه های خشک شده آن، تحت اثر بخار آب و فشارهای متوالی، روغنی به رنگ سبز و بسیار معطر تهیه میگردد که به Huile de Laurier موسوم می باشد. قسمت مورد استفاده این درخت، برگ و میوه آنست.
برگ این درخت دارای تانن، یک ماده تلخ، مواد رزینی، پکتینی و اسانسی با رنگ زرد مایل به سبز با بوی مطبوعی می باشد] زرگری، ۱۳۶۹[.
۱-۱۰-خصوصیات اکولوژیکی گیاه برگ بو
گیاهان این تیره مخصوص نواحی حاره کره زمین می باشند. گیاه برگ بو، بومی نواحی مختلف اروپای جنوبی و منطقه مدیترانه است. به علت برگ های بادوام و ظاهر زیبایی که دارد، پرورش آن در ایران معمول گشته بطوری که امروزه در منطقه وسیعی از نواحی شمالی ایران و اماکن دیگر یافت می شود ]زرگری، ۱۳۶۹[.
۱-۱۱-خواص درمانی گیاه برگ بو
اسانس سلولهای این تیره نیز با توجه به گونه مورد نظر دارای بوی معطر و یا نامطبوع می باشد. از نظر درمانی، خواص عده ای از این گیاهان مربوط به وجود همین اسانس ها در بخش های مختلف گیاه می باشد. بطور مثال اسانس برگِ گیاه برگ بو در پیچ خوردگی مفاصل، بواسیر و دردهای روماتیسمی، به صورت مالش دادن بر روی عضو استفاده می شود.
از برگ و میوه برگ بو سابقاً نوعی پماد به نام روغن لوریه (P.de Laurier) تهیه می کردند که برای دامپزشکی کاربرد دارد] زرگری، ۱۳۶۹[.
از روغن میوه برگ بو برای انواع ناراحتی های مفاصل، اعصاب، معده، شکم، رحم، انواعی از تشنجهای عضلانی، گرفتگی عضلات یا سیخ شدن عضلات، انواع دردها، بی حسی در هر نقطه از بدن به صورت سنتی استفاده می شده است ]میر حیدر، ۱۳۷۲؛ [ Martindale, 1996.
از اسانس برگ بو برای درمان بیماری سرخک نیز استفاده می شود، ضد شوره سر.
برگ بو جزء گیاهان معطر و دارویی می باشد و اسانس موجود در برگهای آن دارای خواص ضدمیکروبی و ضدباکتریایی می باشد Kivcak et al., 2001 ] ؛. له شده تازه برگ بو برای درمان بواسیر و زخم معده استفاده می شود .
۱-۱۲-سایرکاربردهای گیاه برگ بو
چوب بعضی از گونه های این تیره در صنعت اهمیت فراوان دارد و در نجاری و منبت کاری مورد توجه قرار می گیرد] زرگری، ۱۳۶۹[.
از اسانس برگِ گیاه برگ بو در صنایع غذایی، ادویه، چاشنی، صنایع آرایشی و عطر استفاده می-شود.
از برگ بو در قدیم به عنوان چاشنی غذا و ماده معطر استفاده می شد ولی در حال حاضر در صنعت داروسازی و فرمولاسیون دارو مورد استفاده قرار می گیرد[ Santos et al., 2004 ].
برگ بو در صنعت صابون سازی برای معطر کردن صابون ها و خواص ضد شوره سر و ضد جوش-های پوستی استفاده می شود[ Hafizoglu & Reunanen, 1993 ].
فصل دوم
مروری بر پژوهش های پیشین
۲-۱-پژوهش های انجام شده در زمینه ی اندازه گیری فعالیت آنتی اکسیدانی گیاهان
در پژوهشی با بهره گرفتن از عصاره هیدروالکلی اندازه گیری ظرفیت آنتی اکسیدانی برگهای گیاه برگ بو ) ( Laurus nobilis L.در شهرستان گرگان با بهره گرفتن از روش DPPH ^[۷]، صورت گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که درصد مهار رادیکالهای آزاد DPPH در بازه زمانی مشخص شده در غلظت μg/ml 100 حدود ۹/۸۶ % و مقدار IC₅₀ در حدود μg/ml 5/29 بوده است. این پژوهش نشان داد که از برگهای گیاه برگ بو می توان به عنوان منبعی غنی از آنتی اکسیدان های طبیعی در صنعت داروسازی استفاده کرد] پهلوانی و همکاران، ۱۳۹۰ [.
فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های Laurus nobilis (bay leaves), Rosimarinus officinalis (rosemary), Salvia officinalis (sage), Origanum marjorana (marjoram), Origanum valgare (oregano), Cinnamonum zeylanicum (cinnamon), Petroselium crispum (parsley), Ocium basilicum (sweet basil), Mentha peperita (mint) با بهره گرفتن از تعدادی از روش های تحلیلی از قبیل روش خاصیت جاروب کنندگی رادیکال پایدار دی فنیل پیکریل هیدرازیل مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل از ظرفیت جاروب کنندگی رادیکال DPPH بین ۵/۴۷ % تا ۹۲ % متغیر بوده است.
بالاترین مقدار TAC DPPH ^[۸] برای عصاره cinnamon و کمترین مقدار برای عصاره parsley بوده است. در این بین ظرفیت آنتی اکسیدانی کل برای عصاره Laurus nobilis ، ۱/۹۱ % گزارش شد [Muchuweti et al., 2007 [.
­فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های Petroselinum crispum ، Ocimum basilicum، Laurus nobilis ،Zingiber officinalis ،Elettaria cardamomum ، Juniperus communis، Carum carvi ،Faeniculum vulgare ،Pimpinella anisum با بهره گرفتن از آزمایشات احیا آهن (Ш)^[۹] ، ممانعت از پراکسیداسیون لینولئیک اسید^[۱۰] ، کیلات آهن (П)^[۱۱] ، پتانسیل جاروب کنندگی رادیکال DPPH مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر طبق این پژوهش عصاره های Laurus nobilis و Ocimum basilicum دارای بالاترین فعالیت آنتی اکسیدانی به استثنای کیلات کردن آهن بوده اند و عصاره Petroselinum crispum بهترین عملکرد را در آزمایش کیلات کردن آهن نشان داده، اما در کند کردن پراکسیداسیون لینولئیک اسید به میزان کمتری موثر بوده است[ Hinneburg et al., 2006].
در پژوهشی دیگر ظرفیت آنتی اکسیدانی کل عصاره های آبی ۳۰ گیاه دارویی با بهره گرفتن از روش- های DPPH ، SOD ^[۱۲] ، ORAC ^[۱۳] و ABTS ^[۱۴] مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه ظرفیت جاروب کنندگی رادیکال برای عصاره آبی برگ گیاه Laurus nobilis در آزمون DPPH به میزان ۲۰/۱ ± ۹۳/۱۸ % ، در آزمون SOD به میزان ۰۲۳/۰ ± ۸۸/۱۷ % ، در آزمون ORAC به میزان μmol trolox/g dw 35 ± ۲۹۶۳ و در آزمون ABTS به میزان ۴۴/۰ ± ۶۱/۱۸ % گزارش شد.
۲-۲-پژوهش های انجام شده در زمینه ی اندازه ­گیری میزان ترکیبات فنلی گیاهان
طی تحقیقی محتوی ترکیبات فنلی کل^[۱۵] و محتوی فلاونوئیدی کل^[۱۶] عصاره هیدروالکلی برگهای گیاه برگ بوL. ) ( Laurus nobilisدر شهرستان گرگان مورد بررسی قرار گرفت. میزان ترکیبات فنلی کل با بهره گرفتن از معرفFolin-Ciocalteu در حدود ۴۸/۰ ± ۳۷/۵ میلی گرم گالیک اسید بر گرم نمونه خشک (dry sample GAE/g mg ) و میزان فلاونوئیدهای کل عصاره هیدروالکلی برگهای این گیاه با بهره گرفتن از معرف کلرید آلومینیم در حدود ۰۷/۱ ± ۷/۲۷ میلی گرم کوئرستین بر گرم نمونه خشک ( QE/g dry sample mg) گزارش شد] پهلوانی و همکاران، ۱۳۹۰ [.
بررسی میزان ترکیبات فنلی کل عصاره های Laurus nobilis (bay leaves), Rosimarinus officinalis (rosemary), Salvia officinalis (sage), Origanum marjorana (marjoram), Origanum valgare (oregano), Cinnamonum zeylanicum (cinnamon), Petroselium crispum (parsley), Ocium basilicum (sweet basil), Mentha peperita (mint) با بهره گرفتن از روش Folin-Ciocalteu نشان داد که مقدار کل ترکیبات فنلی این گیاهان از ( mg GAE g^-1 Extract 90/6 ) تا ( mg GAE g^-1 Extract 83/15 ) متغیر بوده است. نتایج بدست آمده به صورت Oregano > cinnamon > sweet basil > bay leaves > mint > sago > rosemary > parsley > marjoram گزارش شد. طی این تحقیق مقدار کل ترکیبات فنلی برای عصاره Laurus nobilis ، mg GAE g^-1 Extract 12 بررسی شد [Muchuweti et al., 2007 ].
ترکیبات فنلی می توانند مسئول فعالیت آنتی اکسیدانی گیاهان باشند. در پژوهشی مقدار کل ترکیبات فنلی عصاره های Petroselinum crispum ، Ocimum basilicum، Laurus nobilis ،Zingiber officinalis ،Elettaria cardamomum ، Juniperus communis، Carum carvi ،Faeniculum vulgare ،Pimpinella anisum توسط روش Folin-Ciocalteu بررسی شده است. مقدار ترکیبات فنلی کل به صورت میلی گرم گالیک اسید بر گرم عصاره بیان شده و نتایج بدست آمده به صورت Laurus nobilis > Carum carvi > Foeniculum vulgare> Ocimum basilicum است. Juniperus communi دارای پایین ترین مقدار کل ترکیباتی بوده است. ترکیبات فنلی ارتباط خوبی با اکثر سنجش های فعالیت آنتی اکسیدانی از قبیل احیاء آهن، ممانعت از پراکسیداسیون لیپید نشان داده است[ Hinneburg et al., 2006].
در پژوهشی دیگر ترکیبات فنلی کل عصاره های آبی ۳۰ گیاه دارویی با بهره گرفتن از روش Folin-Ciocalteu نشان داد که مقدار کل ترکیبات فنلی این گیاهان از ( mg GAE g^-1 Extract 11/0 ± ۸۶/۶ ) تا ( mg GAE g^-1 Extract 05/0 ± ۰۳/۳۹۷ ) متغیر بوده است. طی این پژوهش میزان ترکیبات فنلی کل برای عصاره آبی برگ گیاه Laurus nobilis به میزان mg GAE g^-1 Extract 23/0 ± ۸۵/۵۹ تعیین شد.
۲-۳-پژوهش های انجام شده در زمینه ی شناسایی ترکیبات موجود در اسانس گیاهان
در پژوهشی اسانس برگ گیاه برگ بو در فرانسه به روش تقطیر با آب استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است. بازده اسانس پس از ۲ ساعت اسانس گیری ۵۷/۰ % (W/W) و درصد برخی از عمده ترین ترکیب های آن همچون ۱,۸-Cineole ، α-Terpinyl acetate و Sabinene به ترتیب برابر ۱/۳۹%، ۲/۱۸ % و ۴/۴ % گزارش شده استFiorini et al., 1997 ] [.
در تحقیقی دیگر، برگ های گیاه برگ بو از مناطق مختلف در ترکیه جمع آوری شده و ترکیب-های موجود در اسانس آن مورد بررسی قرار گرفته است. طبق نتایج حاصل از این پژوهش ترکیبات ۱,۸-Cineole ، α-Terpinyl acetate و Sabinene بیشترین حجم کل اسانس را به خود اختصاص داده بودند.

نمودار شماره ۶؛ مدل استراتژیک دیوید هانگر؛ منبع . (هانگر & ویلن, ۱۳۸۱)
۲-۶-۷ مدل شماره ۷؛ بومن و اش
“کلینیف بومن”و “دیوید اَش” در مدل فرایند برنامه ریزی استراتژیک خود که در سال ۱۹۸۷ ارائه نمودند به این نکته اشاره داشتند که در ابتدا اهداف فعلی در وضعیت موجود باید در نظر گرفته شوند. پس از مرحله کنکاش محیطی که به ارزیابی محیط درونی و بیرونی سازمان مربوط است گزینه های استراتژی استخراج شده و عوامل اجتماعی، روانی و روابط قدرت مورد توجه قرار می گیرند. در گام بعدی استراتژی برتر انتخاب گردیده در راستای پیاده سازی آن گام برداشته می گردد. اقدامات اصلاحی نیز از طریق بازخورد منتقل شده در گام کنترلی صورت می پذیرند.
نمودار شماره ۷؛ مدل استراتژیک بومن و اش؛ منبع (Bowman & Asch, 1989)
۲-۶-۸ مدل شماره ۸؛ هرینگتون برایس

یکی از معدود مدل هایی که برای سازمان های غیر تجاری اعم از سازمان های مربوط و فعال در بخش عمومی و یا در بخش های غیرانتفاعی وجود دارد در سال ۲۰۰۰ توسط “هرینگتون برایس”ارائه گردید. این مدل در مرحله کنکاش مفهومی با بررسی رسالت موسسه و نیازهای تعریف شده گام اول ود را برداشته و با بررسی وضع موجود در اهداف و وضع مطلوب در اهداف فاصله این دو نقطه با هم را ارزیابی می نماید. سپس به بررسی نقاط قوت و ضعف داخلی و تهدیدات و فرصت های محیط خارجی پرداخته و از این طریق شناخت لازم را از جایگاه و شرایط خود به دست می آورد. پس از این شناخت سازمان اقدام به تعیین اهداف و استراتژی های خویش پرداخته و با بودجه بندی و برنامه های عملیاتی در مسیر پیاده سازی استراتژی گام برمی دارد. ارزیابی و بازنگری آخرین مرحله این مدل درنظرگرفته شده است.
نمودار شماره ۸ مدل استراتژیک هرینگتون برایس. منبع (Herrington, 2000)
۲-۶-۹ مدل شماره ۹؛ هیل و جونز
فرایند برنامه ریزی استراتژیک از منظر “هیل”و “جونز”با تعیین رسالت ها و ماموریت ها آغاز گردیده و بعد از ارزیابی محیط های درونی و بیرونی به انتخاب استراتژی می رسد. تدوین استراتژی های سطح وظیفه ای، کسب و کار، جهانی و سطح موسسه گام بعدی در این مدل می باشد.اجرای استراتژی منوط به طراحی ساختار ، طراحی نظام های کنترلی موثر و هماهنگ کردن این دو با استراتژی است. راهبری تغییر استراتژی به عنوان هدایت گر و کنترل کننده سیستم با بازخور مناسب آخرین گام این مدل محسوب می گردد.
نمودار شماره ۹؛ مدل استراتژیک هیل و جونز؛ منبع (Hill & Jones, 1998)
۲-۶-۱۰ مدل شماره ۱۰؛ سیرتو و پیتر
“ساموئل سیرتو”و “پاول پیتر”چهارچوبی پنج مرحله ای برای استراتژی و تحلیل آن ارائه می دهند که در گام اول تجزیه و تحلیل محیطی و درگام دوم رسالت ها و اهداف در قالب جهت گیری های سازمانی مورد توجه قرار گرفته است. گام سوم در این مدل فرموله کردن استراتژی است و سپس استراتژی فرموله شده پیاده سازی می شود. گام نهایی نیز کنترل استراتژی است که بازخور آن به مراحل قبلی منتقل می گردد. اما نکته ای که حائز اهمیت است این نکته است که برخی موارد قابل توجه مانند عملیات بین المللی ، مسئولیت های اجتماعی، امور مالی و… در تمام فرایند تدوین استراتژی بر کل کار اثرگذار است.
نمودار شماره ۱۰؛ مدل استراتژیک سیرتو و پیتر منبع (سیرتو & پیتر, ۱۳۸۰)
۲-۶-۱۱ مدل شماره ۱۱؛ ال بیرس
“ال.لوید.ال.بیرس”در الگوی ارائه داده شده خود برای برنامه ریزی استراتژیک به این نکته اشاره می نماید که گام ابتدایی در این فرایند تعیین رسالت و ماموریت و چشم انداز برای سازمان است. تحلیل محیط های درونی و رقابتی بیرونی به تعیین دقیق تر اهداف بلندمدت-میان مدت و کوتاه مدت کمک شایانی می نماید. تشخیص راهبردها و راهکار های استراتژیک پیش رو گام بعدی برای پیمودن است. آنگاه از میان این راهکار ها استراتژی مناسب انتخاب گردیده و برای پیاده سازی منتخب می گردد. کنترل و ارزیابی استراتژیک مانند سایر مدل های بررسی شده گام نهایی این مدل محسوب می گردد.
نمودار شماره ۱۱مدل استراتژیک لوید ال بیرس؛ منبع (Byres, 1991)
۲-۶-۱۲ مدل شماره ۱۲؛ تامپسون
“جان تامپسون”پژوهشگر حوزه برنامه ریزی استراتژیک در سال ۱۹۹۲ مدل فرایندی برنامه ریزی استراتژیک خود را ارائه داد. این مدل که از چهار مقطع اساسی برخوردار است گام ابتدایی خود را با کنکاش در مفاهیم و محیط خود آغاز مینماید. تعیین اهداف، بازنگری پیشرفت در دستیابی به اهداف، ارزیابی محیط داخلی و خارجی سازمان همه جزو اولین مقطع در این مدل محسوب می گردد. مقطع دوم انتخاب استراتژی است که در آن پس از تولید گزینه های راهبردی، به ارزیابی آن ها پرداخته و از میان آن ها مناسب ترین گزینه را انتخاب می نمایند. مقطع سوم که تحت عنوان مقطع پیاده سازی نام گذاری گردیده است به بررسی ساختار سازمان، سیاست های مالی و سیستم های اطلاعاتی و پرسنلی سازمان پرداخته و هماهنگی این موارد را با استراتژی انتخاب شده ضروری می داند. مقطع چهارم در این مدل نیز نظارت ، ارزیابی، بازخورد و کنترل است.
نمودار شماره ۱۲مدل استراتژیک جان تامپسون؛ منبع (Thompson, 1992)
۲-۶-۱۳ مدل شماره ۱۳ ؛ دیسون و اوبرین
“آر.جی.دیسون و اف.ای.اوبرین”در کتاب خود تحت عنوان “روش ها و مدل های توسعه استراتژی” به ارائه مدلی برای برنامه استراتژیک پرداخته اند. این دو معتقدند در مرحله ابتدایی بایستی اهداف و رسالت سازمان مشخص گردیده و فاصله میان عملکرد و مقاصد سازمان اندازه گیری شود. پس از این مرحله می توان استراتژی اولیه را توسعه بخشید. گام بعدی به پیاده سازی یک مدل سیستمی ارزشیابی برای ارزیابی استراتژی تعلق دارد که از طریق آن بتوان در گام بعدی استراتژی را ارزیابی نموده و آن را بهبود بخشید.
نمودار شماره ۱۳مدل استراتژیک دیسون و اوبرین؛ منبع (Dyson & O’brien, 2007)

مدل شماره ۱۴؛ برایسون
شاید بتوان ادعا کرد که جامع ترین و شناخته شده ترین مدل موجود برای برنامه ریزی استراتژیک در سازمان های غیر انتفاعی و عمومی توسط “جان.ام.برایسون”ارائه گردیده است. مدل برایسون تاکنون مبنای برنامه ریزی ها و بحث های بسیاری در محیط های اجرایی و آکادمیک بوده است. وی معتقد است فرایند برنامه ریزی استراتژیک از زمان تصمیم برای برنامه ریزی آغاز می گردد. تکلیف ها و دستورهای پر اهمیت هم زمان با درک فلسفه وجودی و ارزش های سازمان توسط افراد ذی مدخل صورت می پذیرد. محیط های داخلی و خارجی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و مسائل استراتژیک شناسایی می گردد. سناریو های متفاوت با توجه به قوت ها و ضعفها، و فرصت ها و تهدید ها تدوین می گردد. پیشنهادات اصلی و اقدامات عملی مناسب در دستور کار قرار گرفته و چشم انداز موفقیت سازمان توصیف می گردد و در راستای آن اقدام ها صورت پذیرفته و نتایج ارزیابی می شود.
نمودار شماره ۱۴مدل استراتژیک جان ام برایسون؛ منبع (برایسون, ۱۳۸۶)
۲-۶-۱۵ مدل شماره ۱۵؛ گلوییک
روند برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک در مدل “گلوییک”با شناسایی استراتژیست های سازمان آغاز می گردد. اهداف سازمان تعیین گردیده و فرصت ها و تهدیدات محیطی شناسایی می شوند. نقاط قوت و ضعف سازمان ارزیبای گردیده و راه حل های متفاوت برای رویارویی با آن ها بررسی می گردند. مطلوبترین استراتژی از لابلای گزینه های متفاوت انتخاب شده و طرح نظام استراتژی شکل می گیرد. گام بعدی پیاده سازی استراتژی است ارزیابی و کنترل استراتژی نیز به عنوان گام نهایی با برگراندن بازخور نتایج به مراحل اولیه امکان اقدامات اصلاحی را فراهم می نماید.
نمودار شماره ۱۵مدل استراتژیک گلوییک؛ منبع (گلوییک & جاچ, ۱۳۹۰)
۲-۶-۱۶ مدل شماره ۱۶؛ MIM
مدل ام.آی.ام یا “مدل تلفیقی میسوری^[۳۵]“ یکی از مدل های مطرح در زمینه برنامه ریزی استراتژیک محسوب می گردد. طبق این مدل گام اولیه در تدوین برنامه راهبردی شکل دهی به ماموریت شرکت است. ارزیابی و تجزیه و تحلیل محیط های بیرونی و درونی یک سازمان شناخت مناسبی از وضعیت موجود، وضعیت مطلوب و وضعیت ممکن را ارائه می دهد. گام بعدی در این مدل تحلیل و انتخاب استراتژیک است که شامل تدوین استراتژی اصلی، اهداف درازمدت، خط مشی ها، استراتژی های عملیاتی و اهداف سالیانه می گردد. سپس نوبت به اجرای استراتژی و در آخر کنترل و ارزیابی استراتژی می رسد. بازخورد منتقل شده از این مرحله بر مراحل اولیه اثرگذار است.
نمودار شماره ۱۶؛ مدل استراتژیک MIM؛ منبع (Jenson, 2008)
۲-۶-۱۷ مدل شماره ۱۷؛ APO
مدل APO گام اول خود را با ارزیابی عملکرد فعلی سازمان برمی دارد بدین معنا که عملکرد گذشته سازمان را با رسالت های فعلی آن می سنجد. گام دوم تجزیه و تحلیل محیطی است. در این مرحله فرصت ها و تهدیدات محیطی شناسایی شده و موارد دیگری مانند دوره عمر صنعت، شاخص های اجتماعی و شرایط رقابتی مورد توجه قرار می گیرد. در تجزیه و تحلیل درونی سازمان نیز به نقاط وت و ضعف سازمانف منابع و امکانات سازمان و مدیریت و نظامهای سازمان توجه می شود.پس از این مرحله رسالت ها، اهداف کمی و کیفی تعیین گردیده و خط مشی ها با توجه به مقتضیات زمانی تنظیم می گردند. گام بعدی در این مدل ارزیابی فاصله فعلی با اهداف تعیین شده است که این امر به تنظیم استراتژی های سازمان می انجامد. استراتژی های محصول و بازار، استراتژی های بازاریابی و توزیع، استراتژی های تولید و استراتژی های مالی تدوین گردیده و درگام بعد سازمان دهی و پیاده سازی می شوند.
نمودار شماره ۱۷؛ مدل استراتژیک APO؛ منبع (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, ۱۳۸۵)
۲-۶-۱۸ مدل شماره ۱۸؛ فرد آر دیوید
الگوی جامع مدیریت استراتژیک ارائه شده توسط فرد.آر. دیوید یکی دیگر از مطرح ترین مدل های برنامه ریزی استراتژیک در محیط های آکادمیک و اجرایی محسوب می گردد. نقطه قوت اصلی این مدل سادگی و جامعیت مدل است هرچند گام های مطرح شده در این مدل تفاوت چندانی با سایر مدل های بررسی شده ندارد. این مدل در گام اول تعیین ماموریت سازمان را لازم دانسته و پس از آن با توجه به ارزیابی های محیط داخلی و خارجی به تعیین اهداف بلندمدت می پردازد. تدوین، ارزیابی و انتخاب استراتژی گام بعدی در الگوی جامع مدیریت استراتژیک محسوب می گردد. تعیین اداف سالیانه و سیاست ها به عنوان رده پایین تر اهداف و تخصیص منابع برای اجرای استراتژی ها گام های بعدی در این مدل را تشکیل می دهند و در نهایت ارزیابی و محاسبه عملکرد، بازخور مناسب را برای انجام اقدامات اصلاحی (درصورت نیاز) در اختیار برنامه ریزان قرار می دهد.
نمودار شماره ۱۸مدل استراتژیک فرد آر دیوید؛ منبع (دیوید, ۱۳۹۰)
۲-۶-۱۹ مدل شماره ۱۹؛ ریچارد ال دفت
مدل فرایندی ارائه شده توسط ریچارد.ال .دفت گام ابتدایی خود را با ارزیابی وضعیت فعلی سازمان، چشم انداز، ماموریت، اهداف و استراتژی های فعلی شرکت آغاز می نماید. پس از بررسی ها و ارزیابی ها از محیط های داخلی و خارجی سازمان و شناسایی نقاط ضعف و قوت، تهدیدها و فرصت ها، چشم انداز، ماموریت، اهداف و استراتژی های سازمان اصلاح و بازتعریف می شوند. استراتژی های سازمان و استراتژی های عملیاتی تدوین گردیده و جهت اجرا توصیه می گردند. پیاده سازی استراتژی های جدید از طریق راهبری فرهنگی، مدیریت منابع انسانی سازمان، اصلاح ساختار سازمانی و برقراری سیستم های اطلاعاتی و کنترلی مناسب صورت می پذیرد. همچون سایر مدل ها، کنترل استراتژی گام نهایی این مدل محسوب می گردد.
نمودار شماره ۱۹مدل استراتژیک دفت؛ منبع (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, ۱۳۸۵)

مدل شماره۲۰ ؛ پیرس و رابینسون
مدل تلفیقی پیرس و رابینسون ارائه شده در کتاب مدیریت استراتژیک نوشته شده توسط این دو صاحب نظر در بخش کنکاش مفاهیم با در نظر گرفتن رسالت موسسه و تجزیه و تحلیل محیط های داخلی و خارجی سازمان درصدد پاسخ به این سوال است که چه می خواهیم بکنیم؟! برای یافتن پاسخ این سوال به تجزیه و تحلیل و ارزیابی و انتخاب استراتژی نظر دارد. استراتژی های اصلی، وظیفه ای، اهداف سالیانه، خط مشی ها و… تدوین می گردند و در راستای اجرای استراتژی نهادینه سازی راهبرد صورت می پذیرد. کنترل و ارزیابی به عنوان گام نهایی این فرایند در نظر گرفته شده است.
نمودار شماره ۲۰مدل استراتژیک پیرس و رابینسون؛ منبع (پیرس & رابینسون, ۱۳۹۳)
۲-۶-۲۱ مدل شماره ۲۱؛ هاکس
هاکس یکی از ساده ترین مدل ها را برای برنامه ریزی و اجرای استراتژی پیشنهاد داده است. مدل وی در گام نخست با تعیین رسالت و اهداف سازمان آغاز شده و پس از تحلیل محیط های درونی و بیرونی استراتژی سازمان را تدوین می نماید. برنامه اجرای استراتژی ریخته شده و بودجه ریزی صورت می پذیرد. سپس استراتژی به مرحله اجرا در خواهد آمد. کنترل و ارزیابی گام نهایی است.
نمودار شماره ۲۱مدل استراتژیک هاکس؛ منبع (Haxx & Wilde, 2006)
۲-۶-۲۲ مدل شماره ۲۲ ؛ جی آر جنتی
“جی.ار.جنتی” فرایند برنامه ریزی استراتژیک را دارای ۵ گام اساسی می داند. گام ابتدایی هدف گذاری نام دارد. در این گام اهداف سازمان تعیین، چشم انداز سازمان ترسیم و سلسله مراتبی از نتایج حاصله از اهداف فعلی مشخص می گردد. گام دوم تحلیل فاصله نامگذاری می شود. این گام عملکرد آتی را با توجه به استراتژی فعلی پیشبینی نموده و فاصله بین پیش بینی و اهداف مشخص می گردد. گام سوم ارزیابی محیط های داخلی و خارجی سازمان را در بر می گیرد. در این گام سازمان به شناسایی مزیت های رابتی خویش می پردازد. گام چهارم فرموله کردن استراتژی است.اهداف مورد بازنگری قرار گرفته و گزینه های استراتژیک انتخاب می گردند. استراتژی ها در مواجهه با اهداف جدید، محیط های داخلی و خارجی مورد ارزیابی قرار گرفته و بهترین استراتژی انتخاب می گردد. گام پنجم در این مدل تدوین برنامه های عملیاتی، بودجه بندی، اجرا و کنترل می باشد.
نمودار شماره ۲۲؛ مدل استراتژیک جنتی, منبع (علی احمدی, فتح الله, & تاج الدین, ۱۳۸۵)
۲-۷ سابقه پژوهش
پژوهشگرین در سرتاسر جهان به مطالعه فرایند تهیه طرح های جامع، راهبردی، بلند مدت راهبردی و ساختاری و اساسا هرگونه طرح بلند مدتی که ملاک عمل های آتی یک سازمان، یک ارگان، یک موسسه، یک شهر و یا حتی یک کشور می باشد پرداخته اند. کشور عزیز ما نیز از این کوشش مستثنی نبوده است و پژوهشگرین ایرانی نیز در این راه قدم هایی برداشته اند.
“ماجدی” در مقاله خود با عنوان “ نظریه طرح های راهبردی ساختاری (ناحیه ای و محله ای)” با بررسى نظام برنامه ریزى و تهیه طرح هاى توسعه شهرى در ایران به تحولات نظام شهرسازى کشور در چارچوب نظریه تهیه “طرح هاى ساختارى- راهبردى” پرداخته و فرایند پیشنهادى براى تهیه طرح هاى ساختارى- راهبردى را مورد تحلیل قرار داده است.
وی در این مقاله می نویسد:”فرایند تهیه طرح هاى جامع شهرى به صورت خطى و در سه مرحله شناخت، تحلیل و ارائه پیشنهادات صورت مى گیرد و این فرایند جدا از فرایند اجرا و شرایط تحقق پیشنهادات انجام مى پذیرد. هر چند در شرح خدمات تهیه طرح توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ و طرح تفصیلى فرایند چرخه اى مد نظر قرار گرفته مى شود که از یک نقطه شروع و پس از انجام مراحل مختلف از قبیل شناخت، تعیین اهداف، ارائه گزینه هاى مختلف، انتخاب گزینه برتر، اجرا و پس خوراند به نقطه آغازین برگشته و با توجه به شرایط جدید، مجدداً آن مراحل طى مى گردد، ولیکن در عمل این موضوع تحقق نیافته و طرح هاى توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ و طرح هاى تفصیلى همچون گذشته و با فرآیندى خطى مشابه طرح هاى جامع تهیه مى گردد و تا کنون تهیه نقشه جزئیات شهرسازى و برنامه هاى ۵ ساله و سالیانه عمرانى شهر بر اساس پیشنهادات طرح تفصیلى توسط مهندسین مشاور به عهده تعویق افتاده است. فرایند تهیه طرح هاى ساختارى- راهبردى به گونه اى کاملاً متفاوت با فرایند تهیه طرح هاى مذکور و به صورت حلزونى پیشنهاد شده است. (ماجدی, ۱۳۹۱)
وی سپس به تشریح مدل حلزونی و نحوه تدوین برنامه های شهری در قالب سه چرخه می پردازد.