نام هـفت دستـگـاه اصلی عـبارت است از شور، ماهـور، هـمایون، سه گـاه، چـهـارگـاه، نوا و راست پـنجـگـاه؛ نام پـنج آواز بدین شرح است: اصفـهـان، ابوعـطا، بـیات ترک، افـشاری و دشتـی. برای اجرای یک دستگـاه با یک آواز تـرتـیـبی را باید رعـایت کرد که معـمولا این چـنـیـن است: درآمد، آواز، تصنـیف و رنگ. از زمان مرحوم درویش خان و به ابـتکـار وی، پـیش درآمد و چـهار مضراب نیـز ‌به این سلسله مراتـب اضافه شده است(تاریخچه موسیقی، ۱۳۸۹).

ترانه های فـولکوریک ایران

استاد خالقی، در این باره چـنـین می نویـسد: یکی از منابع ذیـقـیمت موسیقی هـر کشور آهـنگ هـا و نغـمات و ترانه هایی است که در نقاط مختـلف آن مملکـت، خاصه در دهـات، قصبات دور از شهـر به وسیله مردم بومی و روستایی خوانده می شود و چون این نوع موسیقی کـمتـر تحـت تاثـیر افـکار مردم شهـر نـشـین واقع شده، طبـیعی تر و به موسیقی حقیقی و اصیل و قدیمی آن کشور نزدیکـتر است؛ جمع‌ آوری آنهـا عـلاوه بر اینکـه باعـث حـفـظ و نگـهـداری آنهـا است، کمکی هـم به تحـقـیق درباره مخـتصات آن مـمـلکـت می کـند، و چـگـونگی و کـیفـیت آن را معـلوم می کند(تاریخچه موسیقی، ۱۳۸۹).

چـون در ایران اقوام مخـتـلفی ساکـنـند که از نظر فرهـنگی و قـومی تـفاوت های بـسیاری با یکـدیگـر دارند، ‌بنابرین‏ موسیقی فولکوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متـنوعی از نظر طرز بـیان و لحـن موسیقی است. مثـلا موسیقی آذربایجـانی، گـیلانی، خراسانی، بـخـتـیاری، کردی، شـیرازی و بلوچی نـه تـنـها ملودی هـا، که در گـویش نـیز با یکـدیگـر بـسیار متـفاوتـند، از نظر فرم موسیقی می توان از دو نوع موسیقی بومی در ایران نام برد:

• • تـرانه های بومی آوازی که به صورت انـفرادی یا دسته جمعـی خوانده می شود.

• رقص های محلی سازی که با سازهـای محلی به اجرا در می‌آید(همان منبع).

ترانه های محلی ایرانی از نظر ملودی بـسیار غـنی و پـر مایه است که از این نـظر یـکی از غـنی ترین، زیـبا ترین و متـنوع ترین تـرانه های فـولکوریک دنـیا هـستـند. این ترانه ها که نشانه طرز فکر و تـمدن و فرهـنگ کـشور هـستـند، سینه به سینه نقـل شده و از نسلی به نسل دیگر می‌رسد و آئینه تمام نمای افکـار و اندیشه‌های مردمی اند که خود خالق و آفـریـنـنده آن بـشمار می رونـد. این تـرانه ها از وضع اجـتماع، طرز فکر، نوع زندگی و طبـیعـت که در سرزمیـن ایران وجود دارد، یکی از غـنی ترین منابع فـرهـنگی ایران به شمار می آیـند. این تـرانه ها نمایانـندهً ملت و گـذشته ایران هـستـند و می توانـند بهـترین الهام بخـش موسیقیدانان در پـدید آمدن آثار موسیقی عـلمی قرار گـیرند. نمونه هایی از موسیقی فـولکوریک ایران عبارتند از:

• • موسیقی بـخـتـیاری، لرستان و فارس

• • موسیقی گـیلان و تالش

• • موسیقی کردستان

• • موسیقی سواحل جنوب ایران

• • موسیقی سیستان و بلوچستان

• • موسیقی خراسان

• • موسیقی ترکمن

• موسیقی آذربایجان (تاریخچه موسیقی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۵ فواید موسیقی

موسیقی فواید زیادی را دارا است. در جامعه شناسی خیلی بدان توجه شده است. اجرای موسیقی سالم(سنتی و یا کلاسیک) در زندان ها، می‌تواند مجرمین را از حالت های جرم و جنایت خارج سازد. موسیقی توأم با اشعار عرفانی همچون اشعار حافظ، مولانا و…. می‌تواند کارکردهای اخلاقی مناسبی را تولید نماید که برای آرامش ذهن و تفکر بسیار حائز اهمیت است. بدن شک آموزش خواندن و نوشتن، قرآن، مذهب و الهیات و موسیقی می‌تواند در کاهش جرائم نقش بسیار محوری داشته باشد(کیانی، ۱۳۸۲).

اصولا یکی از کارکردهای هنر اصیل کاهش بزهکاری، افزایش روحیه غیرت و شجاعت و نیز القای هنجارهای اخلاقی و دینی است. در حقیقت، هنر نقش بسیار مهمی در سازندگی و اعتلای روح انسان دارد و در آن بایستی از عناصر سازنده و مفید به حال شادابی، سرزندگی و اعتلای جامعه استفاده نمود(دهقانی زاده و همکاران، ۱۳۸۲).

۲-۳-۶ بررسی موسیقی سنتی و بومی ایران

موسیقی سنتی و ملی ایران یکی از بی آلایش ترین و ساده ترین انواع موسیقی از حیث زیبائی است و دارای دستگاه‌ها و ردیف های روائی مختلفی است. این موسیقی حسی از سرزندگی و احساس شجاعت و غرور را به همراه می آورد که بسیار دلنشین و توأم با لحنی آرام است. موسیقی ایرانی در افزایش حس غرور و همبستگی ملی تأثیر بسزائی می‌تواند داشته باشد. به سادگی از طریق اینکه فرد چه نوع موسیقی را گوش می کند می توان به شخصیت، اخلاقیات و هنجارهای موردپذیرش فرد پی برد. معمولا افرادی که در موسیقی ایرانی فعالیت می‌کنند شخصیتی آرام و معتدل دارند(دهقانی زاده و همکاران، ۱۳۸۲).

موسیقی بومی ایران

موسیقی بومی یا موسیقی فولکلور یا موسیقی مردمی به نوعی از موسیقی سنتی و یا به طور کلی تر موسیقی روستائی گفته می شود که در اصل توسط خانواده ها یا دیگر ‌گروه‌های کوچک اجتماعی به نسل های بعدی منتقل می شود(تاریخچه موسیقی، ۱۳۸۹). نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که بسیاری از گوشه ها و نغمات موسیقی سنتی ایران از موسیقی بومی بدانجا راه یافته اند.

موسیقی محلی در قلمرو شاخه یا گونه ای از فرهنگ و هنر قرار می‌گیرد که آن را فرهنگ عامه می‌گویند. از ویژگی های موسیقی بومی سادگی و بی پیرایگی آن است. در موسیقی بومی یا محلی ایران از یک سو نقش هنرهای اولیه، باورها، احساسات و به طورکلی زندگی گذشتگان را می توان بازیافت و از سوی دیگر جلوه های طبیعت را. جزء اصلی موسیقی محلی ایران را ترانه ها تشکیل می‌دهند. در بسیاری از این ترانه ها یادی از افسانه ها و داستان های آشنای محلی شده است. سازهای بومی و محلی به دلیل باقی ماندن ساختار اولیه و اصیل آن ها و یا لااقل مقدار زیادی از آن ویژگی ها در حد خود به شناخت سازی و در نتیجه تاریخ موسیقی ایران کمک می‌کنند(فرهادی، ۱۳۸۸).

این نوع از موسیقی همانند ادبیات عامه یا فولکلور، بیشتر به جای نواختن از روی نت های نوشته شده، سینه به سینه و با گوش سپردن منتقل می شود و بیشتر محبوب روستائیان فرهنگ ای گوناگون بوده و قالب استانداردی ندارد(تاریخچه موسیقی، ۱۳۸۹).

مولانا ‌در مورد موسیقی می‌گوید(به نقل از لاهوتی، ۱۳۹۰):

این علم موسیقی بر من چون شهادت است چون مومنم، شهادت و ایمانم آرزوست

بارتوک یکی از پیشقراولان انتوموزیکولوژی و استفاده کنندگان موسیقی محلی در ساخته های خود است. وی می‌گوید : برای من نزدیک شدن به موسیقی محلی به مراتب دشوارتر و پر مسئولیت تر از آن است که خود نغمه ای بسازم(درویشی، ۱۳۸۰).