بنابرین، در برخی دعاوی خواهان می‌تواند شخصاً در جلسه دادرسی حاضر و یا لایحهارسال نماید و در برخی دیگر، وکیل خواهان در این جلسه حاضر و به دفاع از دعوا می پردازد. ماده ۹۵ قانون آیین دادرسی در امور مدنی مقرر داشته است:«عدم حضور هریک از اصحابدعوا یا وکیل آنان در جلسه دادرسی مانع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نیست.در موردی که دادگاه به اخذ توضیح از خواهان نیاز داشته باشد و نامبرده در جلسه تعیینشده، حاضر نشود و با اخذ توضیح از خوانده هم دادگاه نتواند رأی بدهد، همچنین درصورتی که با دعوت قبلیهیچیک از اصحاب دعوا حاضر نشوند و دادگاه نتواند در ماهیت دعوا بدون اخذ توضیح، رأی صادر کند، دادخواست ابطال خواهد شد»
اگرچه در ماده مذکور، جلسه دادرسی،اطلاق دارد و ممکن است گفته شود شامل همهجلسات رسیدگی می گردد ولی به نظر می‌رسد که ضمانت اجرای مذکور در این ماده(صدور قرار ابطال دادخواست)، مربوط به اولین جلسه دادرسی می باشد زیرا:اولاّ:مواد ۹۵-۹۳ مذکور،اولین مواد فصل چهارم قانون آیین دادرسی تحت عنوان جلسه دادرسی می باشند که این فصل نیز ادامه فصل سوّم قانون مذبور تحتعنوان”جریان دادخواست تا جلسه دادرسی”می باشد. به عبارت دیگر، قانونگذار در ادامه مواد مربوط به تقدیم و جریان دادخواست و ابلاغ آن به خوانده، مقرراتی را درباره جلسه دادرسی وضع کرده‌است و از جمله اینکه، اصحابدعوا می توانند در جلسه دادرسی حضور یافته یا لایحه ارسال نمایند و در مواد بعدی مقرر شده است که خواهان و خوانده باید در اولین جلسه دادرسی، اصول اسناد خود را حاضر نمایند(ماده ۹۶)و خواهان می‌تواند در اولین جلسه، خواسته خود را افزایش داده یا خواسته یا درخواست یا نحوه دعوا را تغییر دهد(ماده ۹۸).ازاینرو منطقیتر آن است که ماده ۹۵ را نیز که قبل از مواد ۹۶ و ۹۸ وضع شده، مربوط به جلسه اول دادرسی بدانیم. ثانیاًً:چنانچه خواهاندر جلسه اول دادرسی حاضر شده و پیرامون خواسته و دعوای خود توضیح داده باشد، دیگر اخذ توضیح از نامبرده در جلسات بعدی، لزومی ندارد، بهویژه اگر در نظر بگیریم که تجدید جلسه رسیدگی، امری استثنایی است و نیاز به وجود جهت یا جهات قانون دارد
(ماده ۱۰۴)
وانگهی، در ماده ۱۶۵ قانون آیین دادرسی مدنی سابق نیز حکمی مشابه حکم مذکور در ماده ۹۵ کنونی مقرر شده بود: «عدم حضور هریک از طرفین در جلسه دادرسی مانع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نیست. در موردی که دادگاه محتاج به توضیح از مدعی باشد و مدعی در جلسه که برای توضیح معین شده، حاضر نشود و با اخذ توضیح از مدعی علیه هم دادگاهنتواند رأی بدهد، دادخواست مدعی ابطال می شود..». ملاحظه می شود که در ماده مذکور تصریح شده بود که برای اخذ توضیح، باید جلسهای تعیین گردد و اگر خواهان در جلسه تعیینشده برای اخذ توضیح، حاضر نگردید،دادخواست وی ابطال می شود.لیکن در ماده ۹۵کنونی،به ”جلسه که برای توضیح تعیین شده”،اشارهای نشده است و این ماده مقرر میدارد که در موردی که دادگاه به اخذ توضیح از خواهان نیاز داشته باشد و نامبرده در جلسه تعیینشده حاضر نشود..دادخواست ابطال خواهد شد. ممکن است در جلسه اول دادرسی،نیاز بهاخذ توضیح از خواهان باشد و وی در این جلسه حاضر نگردد و با اخذ توضیح از خوانده نیز دادگاه نتواند رأی بدهد،در این صورت، به استناد قسمت اخیر ماده ۹۵، دادگاه مبادرت بهصدور قرار ابطال دادخواست خواهد کرد. بهعنوان مثال، زوجه دادخواستی به خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش به طرفیت زوج تقدیم کند و در دادخواست تقدیمی به استناد شروط ضمن عقد نکاح،تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش نماید.[۵۸]
حال، فرض کنیم زوجه دادخواستی به خواسته فوق به جهت تخلف زوج از شروط ضمن عقد، تقدیم کرده و در جلسه اول دادرسی نیز حاضر نشده است و معلوم نمیباشد که زوج از کدامیک از شروط ضمن عقد تخلف کرده و با اخذ توضیح از خوانده نیز دادگاه نتواند رأیبدهد، در این صورت دادگاه مبادرت به صدور قرار ابطال دادخواست خواهد کرد. اگر در ایندعوا، خواهان در جلسه اول حاضر شده و خواسته خود را صدور گواهی عدم امکان سازش بهجهت ازدواج مجدد زوج اعلام کند، در جلسات بعدی اخذ توضیح پیرامون خواسته از خواهان ضرورتی ندارد و درصورت ارائه دلایل کافی از سوی خواهان(زوجه)،دادگاه گواهیعدم امکان سازش صادر خواهد کرد و در غیر این صورت،حکم بطلان دعوا صادر خواهد شد.
بنابرین، به نظر می‌رسد که باید ماده ۹۵ قانون آیین دادرسی در امور مدنی مبنیبر لزومحضور خواهان جهت ادای توضیح و صدور قرار ابطال دادخواست درصورت عدم حضور او را مربوط به جلسه اول دادرسی دانست.
برخی حقوقدانان معتقدند درصورتی که خواهان در جلسه دادرسی حاضر نباشد و نیاز بهاخذ توضیح از وی باشد، دادگاه باید جلسه را تجدید کند و خواهان را برای ادای توضیحدعوت نماید[۵۹].
این موضوع در نشست قضایی اسفند ۱۳۷۹ دادگستری استان مازندران، مطرح گردیده و در پاسخ به این سؤال که با توجه به ماده ۹۵، درصورت نیاز به توضیح از خواهان، دادگاه به چه صورت عمل می کند؟قضات حاضر در جلسه اظهار داشتهاند:«دادگاه باید جلسه رسیدگی تعیین و طرفین را دعوت و در اخطاریه خواهان قید کند که در جلسه جهت اخذ توضیح حاضر شود و یا اینکه نیازی به تعیین جلسه رسیدگی نیست و دادگاه می‌تواند خواهان را ظرف ۵ روز یا یکهفته جهت اخذ توضیح دعوت نماید.» صرفنظر از اینکه تعیین جلسه رسیدگی و دعوت از طرفین با دعوت از خواهان ظرف ۵ روز یا یکهفته برای اخذ توضیح در تعارض می باشد،دعوت از خواهان ظرف ۵ روز یا یکهفتهفاقد جایگاه قانونی است.
ازاینرو، کمیسیون تخصصی معاونت آموزشی قوه قضاییه که این سؤالات و پاسخها را مورد بررسی قرار می دهد، در پاسخ به سؤال مذکور اظهار داشته است:«کاربرد جملات”دعوت قبلی”و”جلسه تعیینشده”در ماده ۹۵ بازگشت به این دارد که هرگاه ضرورت اخذ توضیح از خواهان پیش آید مورد، نیاز به تعیین جلسه رسیدگی دارد تا طرفین دعوا در جریانچگونگی ضرورت توضیح قرار گیرند و از آثار عدم حضور نیز مطلع باشند.» [۶۰]
به همه این ها، همانطور که گفته شد بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی سابق، تعیین جلسهرسیدگی برای اخذ توضیح، الزامی بود زیرا در ماده ۱۶۵ آن قانون مقرر شده بود، در موردیکه دادگاه محتاج به توضیح از مدعی باشد و مدعی در جلسه که برای توضیح معین شده، حاضر نشود. دادخواست مدعی ابطال می گردد. در این ماده، صراحتاً یک جلسه برای توضیحپیش بینی شده بود ولی در ماده ۹۵ کنونی، با حذف”برای توضیح”، مقرر شده است که در موردی که دادگاه به اخذ توضیح از خواهان نیاز داشته باشد و نامبرده در جلسه تعیین شدهحاضر نشود، دادخواست ابطال خواهد شد. با توضیحات فوق، میتوان گفت که اگر خواهاندر جلسه اول دادرسی که از سوی دادگاه برای رسیدگی به دادخواست تعیین شده است، حضور نیابد و دادگاه نیاز به اخذ توضیح از وی داشته باشد، دادخواست وی ابطال می گردد.[۶۱]
گفتار اول: صدور قرار ابطال دادخواست بدون نیاز به اخطار مجدد و تجدید جلسه
