دیگران چون معصوم نیستند از خطا و اشتباه هم در امان نخواهند بود. ما نیز از این مسأله بری نیستیم. اما کاستی‌ها و ایرادات، نباید مشکلی در زندگی مشترک به وجود بیاورند. با مدارا کردن و انعطاف در برابر مشکلات، انسان می‌تواند بهترین لذت را از زندگی خود داشته باشد.
پیامبر (ص) درباره اهمیت بالای مدارای با مردم این گونه می فرماید: (امرنی ربی بمداراه الناس کما امرنی باداء الفرائض). « پروردگارم، همان گونه که مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا کردن با مردم نیز فرمان داده است.»[۱۲۱]هم چنین پیامبر در این باره می فرماید: (مداراه الناس نصف الایمان ، و الرفق بهم نصف العیش). «مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و نرمی و مهربانی کردن با آنان نصف زندگی است.»[۱۲۲]
انسان اگر اهل مدارا و انعطاف نباشد و نتواند خود را با شرایط خاص و ویژه همسر خود سازگار کند، به زودی دلشکسته می‌شود و این مسأله باعث سرخوردگی و افسردگی در او می‌شود.[۱۲۳]
۲-۱-۴-مدیریت استرس
۲-۱-۴-۱-تعریف مدیریت استرس:
مجموعه اقداماتی که افراد در جهت ارتقاء سازگاری روانی و اجتماعی،افزایش عزت نفس،ارتباطات اجتماعی،رشد توانایی های فردی در رفع تنش ها و مشکلات،همچنین افزایش تحمل ناکامی ها جهت پیشگیری از آسیب هایی نظیر اعتیاد، خود کشی و …. انجام می دهد، تحت عنوان کنترل احساسات و هیجانات و مدیریت استرس قابل مطالعه و بررسی هستند. ترس ها،اضطراب ها،عصبانیت ها، خجالت ها، غم ها، اندوه ها، فقدان ها، ناکامی ها و کلا عدم تعادل ها، چنان چه به درستی با آن ها برخورد نشود، مشکلات متعدد و پیچیده ای را به همراه می آورند. تکرار هیجانات منفی، سبب می شود سازگاری و تعادل روانی فرد بهشدت به هم خورده و با رها کردن فعالیت های اصلی، بسیاری از موفقیت ها و پیشرفت ها را از دست داده و خود را با مسائل حل نشده فراوانی تنها احساس کند. هر چه شدت ابراز هیجانات بیشتر باشد، افراد از موقعیت های سالم بیشتر دور شده و نهایتا اعتماد به نفس خود را از دست داده و در مقابله با مسائل، کمتر موفق می شوند. آگاهی از این مهارت و تمرین آن انسان ها را در مقابله با هیجانات و احساسات هدایت و حمایت کرده تا به سطح بهتری از عزت نفس رسیده و نهایتا با سازگاری بهتر با محیط پیرامون خود سلامت خویش را تعیین و تثبیت نماید .[۱۲۴]
هوش هیجانی ارتباط تنگاتنگی با مدیریت بحران دارد. هر فردی که تمایل داشته باشد که خود را در برابر مشکلات و بحران های احتمالی بیمه نماید باید علاوه بر بهره هوشی به هوش هیجانی و راه های افزایش آن نیز توجه نماید.
۲-۱-۴-۱-۱-مدیریت استرس در قرآن و روایات و روانشناسی :
استرس چیست؟ حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «آگاه باشید که فقر نوعی بلاست. وسخت تر از تنگدستی بیماری تن وسخت تر از بیماری تن ،بیماری قلب است. آگاه باشید که همانا عامل تندرستی تن، تقوای دل است.»[۱۲۵]
«استرس یافشارعصبی عبارت است ازحالت اضطراب وفشاردرونی که انسان برای مواجه شدن با خطر یا مشکلات جدی با ترشح هورمون هایی خودرا برای مقابله آماده می کندکه البته تااین حد خوب وبرای روند زندگی لازم است. ولی هرگاه درفردی فشارعصبی توسعه پیداکرد و این حالت در طول روز وبدون علت منطقی مشاهده شد می گوییم فرد دچار استرس بیش ازحداست.»[۱۲۶]
۲-۱-۴-۱-۲-انواع محرک های تنش زا:
حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «کسی که ازدنیا اندوهناک می باشد از قضاءالهی خشمناک است. وآن کس که از مصیبت وارد شده شکوه کند ازخدا شکایت کرده وکسی که نزد توانگری رفته وبه خاطر سرمایه اش برابر اوفروتنی کند دوسوم دین خودراازدست داده است.»[۱۲۷] و آن کس که قرآن بخواند و وارد جهنم شود حتماً از کسانی است که آیات الهی را بازیچه قرارداده است.وآن کس که قلب او با دنیا پرستی پیوند خورد همواره جانش گرفتار سه مشکل است: اندوهی رها نشدنی، حرصی جدانشدنی وآرزویی دست نایافتنی.»[۱۲۸]
به طور کلی با توجه به فحوای آیات قرآنی وروایات اسلامی سه دسته عوامل درانسان ایجاد اضطراب و استرس می نمایندکه همین عوامل درنتایج تحقیقات وبررسی های دانشمندان و روانشناسان صاحب نام جهانی هم مشاهده می گردندکه عبارتند از:
۲-۱-۴-۱-۲-۱-عوامل طبیعی ومافوق قدرت بشری:
مثل زلزله، سیل، رزق وروزی، مرگ، بیماری های مختلف، طوفان وبلا ومصیبت …..
«قرآن کریم می فرماید: والبته شما را به سختی ها چون ترس وگرسنگی و نقصان در اموال و نفوس و آفات زراعت بیازماییم و مژده آسایش از آن صابران است.[۱۲۹]
«امام صادق (علیه السلام): بچسب به دعا، زیرا دعا درمان هردردی است.» [۱۳۰]
حضرت علی (علیه السلام)می فرماید: تقدیرالهی چنان بر محاسبات ما چیره شودکه تدبیر، سبب آفت زدگی باشد.»[۱۳۱]
۲-۱-۴-۱-۲-۲-عوامل اجتماعی:
مثل ارتباط با دیگران، تفاوت های اجتماعی، اشتغال، ازدواج، منازعات و درگیری ها ، جنگ، شایعات و…
«قرآن کریم: وخدائیست که شمارا جانشین گذشتگان اهل زمین مقرر داشت ورتبه بعضی را از بعضی بالاتر قرار داد تا شما را دراین تفاوت رتبه ها بیازماید که همانا خدا سخت زود کیفر و بسیار بخشنده ومهربان است.» [۱۳۲]
۲-۱-۴-۱-۲-۳-عوامل فردی یا درونی
مثل: حسد، بخل، کینه، غرور و تکبر، خودخواهی، حب نفس، طمع و حرص خشم وترس و دروغ و…
حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: (به رگ های درونی انسان پاره گوشتی آویخته که شگرف ترین اعضای درونی اوست. وآن قلب است.که چیزهایی ازحکمت وچیزهایی متفاوت با آن در اووجود دارد. پس اگر دردل امیدی پدید آید، طمع آن را خوار گرداند. واگر طمع برآن هجوم آورد حرص آن را تباه سازد.واگر نومیدی برآن چیره شود، تأسف خوردن آن را از پای درآورد،اگر خشمناک شود کینه توزی آن فزونی یابد و آرام نگیرد، اگر به خشنودی دست یابد، خویشتن داری رااز یاد برد واگر ترس آن را فراگیرد پرهیز کردن آن را مشغول سازد. واگر به گشایشی برسد، دچار غفلت زدگی شود. واگر مالی به دست آورد بی نیازی آن را به سرکشی کشاند، اگر مصیبت ناگواری به آن رسد، بی صبری رسوایش کند و اگر به تهیدستی مبتلا گردد، بلاها او را مشغول سازد، واگر گرسنگی بی تابش کند ناتوانی آن را از پای درآورد واگر زیادی سیر شود، سیری آن را زیان رساند، پس هرگونه کندروی برای آن زیانبار و هرگونه تندروی برای آن فساد آفرین است.)[۱۳۳]
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: (بخیل را آسایش نیست،حسودرا خوشی ولذت نیست ….)[۱۳۴]
حضرت علی (علیه السلام): (بپرهیزیدازدروغ؛ زیرا هر امیدواری درجستجواست و هر ترسانی گریزان است.)[۱۳۵]
۲-۱-۴-۱-۳-شخصیت های مستعد استرس:
قرآن کریم درسوره بقره آیه ۱۱۲ می فرماید: «آری کسی که ازهرجهت تسلیم حکم خداگردید ونیکوکارگشت مسلم اجرش نزد خدا بزرگ خواهد بود. اورا هیچ حزن و اندوهی دردنیا و آخرت نخواهد بود.»
به هر حال شخصیت افراد آستانه تحمل متفاوتی دارندکه درمقابله و مواجهه با استرس نقش اساسی بازی می کند. از نظر قرآن انسانها دارای شخصیت های متفاوتی هستند. آن چه شخصیت انسان را از نظر قرآن تشکیل می دهد میزان عقل، خرد، ایمان و تلاش اوست.[۱۳۶]
۲-۱-۴-۱-۴-شخصیت های مقاوم در برابر استرس
خداوند مهربان می فرماید: «همانا آنان که اهل ایمان و نیکوکارند و نماز به پا دارند و زکات بدهند، آنان را نزد پروردگار پاداش نیکو خواهد بود و هرگز ترس از آینده و اندوه از گذشته نخواهند داشت.» [۱۳۷]
ازنظر قرآن انسان هایی که دارای ایمان قوی اعتماد، به نفس بالا واراده مستحکمی می باشند دربرابر انواع و اقسام ناملایمات زندگی با متانت و بردباری برخورد کرده و هرگز دربرابر مشکلات زندگی غم واندوه به خود راه نمی دهند. آن ها باقدرت توکل برخدا و با اراده ای الهی و پولادین برمشکلات غلبه پیدا کرده و درحل مشکلات خویش همواره از خدا استعانت می طلبند.
۲-۱-۴-۱-۵-مهم ترین عوامل ایجاد کننده استرس:
۲-۱-۴-۱-۵-۱-عدم ارتباط با خدا:
﴿وَ مَنْ أعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا ﴾ (کسی که از یاد من روی برگرداند، همانا در زندگی سخت و اضطراب بسر می برد)[۱۳۸]
۲-۱-۴-۱-۵-۲ -خودبینی و ظلم به خویشتن
۲-۱-۴-۱-۵-۳-ترس و اضطراب:
عوامل ترس و اضطراب در جهان بسیارند از جمله این عوامل می توان به یک سری عوامل از دید تعالیم دینی اشاره کرد:
کفر و بی ایمانی - فراموشی یاد خدا - خود فراموشی - حرص و طمع - دلبستگی شدید به امکانات فردی و اجتماعی - بی توجهی به نماز - آرزوهای طولانی - نداشتن خوف خدا - عدم پیروی از امام زمان خود - دنیا طلبی و دلبستگی به آن - گناه، شرک، کفران نعمت - تحریف حقایق - نگرانی از مرگ - درشت نمائی حوادث - شتابزدگی - سطحی نگری - همجنس گرائی - شراب و قمار.
افکار و باورهای نادرست انسان درباره ی وقایع ورویدادهای مختلف زندگی-بحران معنویت-پوچ گرایی -بی معنا دانستن زندگی فقدان یک جهان بینی سالم نگاه بد بینانه ومنفی درباره ی جهان،انسان و زندگی و موقعیت های سخت و دشوار زندگی-ترس از شکست-نگرانی از آینده ی شغلی و رشته ی تحصیلی-زیر پا نهادن فرمان وجدان اخلاقی-عدم رضایت به قضا و قدر الهی –اختلاف های خانوادگی و بگو مگوهای والدین در نزد فرزندان.[۱۳۹]
۲-۱-۴-۱-۶-راهکارها:
آئین های آسمانی و خصوصاً اسلام رهنمودها و تعالیم خود را برای راهنمائی و نجات انسان در قالب آیات متبرکه ارائه نموده است. مراجعه به این تعالیم و عمل به این رهنمودها و آدمی را در جهت یافتن عواملی که موجبات استرس وی را فراهم می سازند و آشنائی با راهکارهای مقابله با آن یاری می نمایند. واضح است که پیش شرط اساسی در اثربخشی این راهبردها، همان عامل محوری دین یعنی معرفت و ایمان به خدا و التزام عملی به بندگی اوست، بنابراین می توان آن ها را روش ها و کوشش های مؤمنین در مواجهه و مقابله با استرس نیز نامید.
قرآن انسان مؤمنی را که در سایه تعالیم انسان ساز اسلام پرورش یافته، در برابر استرسهای گوناگون زندگی مصون می داند. انسانی که واقعیت های جهان را درک کرده و در آثار الهی بیاندیشد، از بسیاری از آن چه که دیگران می هراسند نخواهد ترسید و حقایق را چنانکه هست خواهد دید و خواهد پذیرفت و انسانی که به مبدأ قدرت مطلقه وابسته بوده و هیچ نیروئی را به جز او مؤثر نمی داند از هیچ عاملی نمی هراسد.[۱۴۰]
«آری کسی که در برابر خدای متعال تسلیم محض است و نیکوکار نیزهست، پاداش او نزد پروردگارش خواهد بود و این گونه افراد نه ترسی دارند و نه غمگین و اندوهناک خواهند شد.»[۱۴۱]
استفاده از باورهای مذهبی در تلاش برای فائق آمدن بر ترس تأثیر بسزائی خواهد داشت. بسیاری از مردم بر این باورند که در قرآن کریم روش های مقابله با استرس عموماً در داخل سه مجموعه قرار می گیرند که عبارتنداز:
۲-۱-۴-۱-۶-۱- روش های شناختی
۲-۱-۴-۱-۶-۲- روش های عاطفی – معنوی
۲-۱-۴-۱-۶-۳- روش های رفتاری
- روش های شناختی:
۱- ایمان به خدا- بینش فرد نسبت به وقوع مشکلات و سختی ها:۳- توکل به خدا۴- اعتقاد به مقدّرات الهی۵- اعتقاد به رزاقیت الهی:۶- اعتقاد به عدالت الهی:
-روش های عاطفی - معنوی:
۱- یاد خدا:۲- دعا:۳- نماز:۴- قرآن:۵- توبه و استغفار۶- حج:۷- روزه۸- زکات
۹- امید۱۰- شب زنده داری۱۱- تقوا
روش های رفتاری
۱- صبر یا خویشتن داری۲-ازدواج و روابط خانوادگی۳- حمایت مالی و اجتماعی۴- روابط خویشاوندی۵- روابط اجتماعی با مردم.[۱۴۲]
۲-۱-۵- خلق عمومی
هوش هیجانی و مولفه های آن از نگاه قرآن و روایات- قسمت ۱۰
