به نظر میرسد ویژگیهای ظاهری برای زنان بیشتر اهمیت دارد، چرا که تصور میکنند چهره و بدنهای زیباتر میتواند آنها را در دستیابی به اهداف و ایدهآلهای اقتصادی واجتماعی خود یاری رساند. در واقع زنان با نوعی دید ابزاری به بدنهای خود مینگرند. بدن و چهره مطلوبتر عملاً فرصتهای بیشتری در پیشبرد اهداف خود نظیر موفقیت در ازدواج، احراز یا ترقی در شغل یا حفظ و تداوم توجه همسر و نظایر آن دست یابند(احمدنیا ۱۳۸۵).

دراین پژوهش تلاش بر این است که عوامل اهمیت یافتن اصلاح و مدیریت بدن، در میان زنان شهر تهران پرداخته شود. این رفتار نشان دهندهی تغییرات فرهنگی در زندگی شخصی و اجتماعی افراد در این شهر میباشد و با مطالعه آن میتوان نشانه و پیامهای این تغییرات را کشف و تفسیر کرد. بنابراین سنجش میزان اصلاح بدن از دوجنبه نظری و کاربردی حائز اهمیت است. این تحقیق هم جنبه آگاهی بخشی دارد و موجب شناخت بیشتر این بعد جامعهشناسی خواهد شد و هم کاربردی است و میتوان با شناخت متغیرهای مؤثر بر اصلاح بدن از نتایج آن در سیاست گذاری و برنامهریزیها برای رسانه های ارتباط جمعی و تبلیغاتی که برای این محصولات میشود در جهت بهبود وضع موجود و رفع مشکلات حاضر و آینده استفاده کرد. مسئلهی اصلی با توجه به بحثهای فوق این است که چه عوامل جامعه شناختی بر اقدامات زنان تهرانی نسبت به اصلاح بدن مؤثر است.
۱-۴- اهداف تحقیق
تحقیق حاضر درصدد دستیابی به یک هدف کلی و چند هدف جزیی است. هدف کلی عبارت است از:
بررسی عوامل جامعه شناختی مؤثر بر نگرش نسبت به اصلاح بدن در میان زنان ۲۰ تا ۴۴ سالهی شهر تهران.
در تحقیق حاضر درکنار هدف کلی اهداف جزیی زیر را مورد نظر است:
۱- بررسی رابطه بین مصرف گرایی و اصلاح بدن
۲- بررسی رابطه مصرف رسانه و اصلاح بدن
۳- بررسی رابطه هویت شخصی و اصلاح بدن
۴- بررسی رابطه سرمایه فرهنگی و اصلاح بدن
۵- بررسی رابطه طبقه اجتماعی و اصلاح بدن
۶- بررسی رابطه اشتغال و اصلاح بدن
۷- بررسی رابطه سن و اصلاح بدن
۱-۵- سوالات تحقیق
۱- آیا بین مصرف گرایی و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۲- آیا بین مصرف رسانه و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۳- آیا بین هویت شخصی و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۴- آیا بین سرمایه فرهنگی و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۵- آیا بین طبقه اجتماعی و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۶- آیا بین اشتغال و اصلاح بدن رابطه وجود دارد؟
۷- آیا میزان اصلاح بدن در رده های سنی مختلف متفاوت است؟
۱-۶- فرضیه های تحقیق
۱- به نظر میرسد اصلاح بدن با مصرف گرایی ارتباط معنا داری داشته باشد.
۲- به نظر میرسد اصلاح بدن با مصرف رسانه ارتباط معنا داری داشته باشد.
۳- به نظر میرسد اصلاح بدن با هویت شخصی ارتباط معنا داری داشته باشد.
۴- به نظر میرسد اصلاح بدن با سرمایه فرهنگی ارتباط معنا داری وجود داشته باشد.
۵- به نظر میرسد اصلاح بدن با طبقه اجتماعی ارتباط معنا داری داشته باشد.
۶- به نظر میرسد اصلاح بدن با اشتغال ارتباط معنا داری داشته باشد.
۷- به نظر میرسد اصلاح بدن در سنین مختلف تفاوت معنا داری داشته باشد.
۱-۷- تعریف واژهها
سرمایه فرهنگی: سرمایه فرهنگی از نظر بوردیو یعنی قدرت شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در برگیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته میشود (فکوهی ۱۳۸۱،۳۰۰). بوردیو سرمایه فرهنگی را ابزاری جهت فهم تفاوتهای اجتماعی دانسته و به صورتهای تجسدی، عینت یافته و نهادی شده در نظر میگیرد.
سرمایه فرهنگی همانا مجموعهای از ثروتهای نمادین است که از یک سو به معلومات کسب شدهای بر میگردد که به شکل رغبتهای پایدار ارگانیسم، حالت درونی شده به خود میگیرند (در فلان زمینه دانش داشتن، با فرهنگ بودن، به زبان و نحوه بیان تسلط داشتن، جهان اجتماعی و رمزهای آن را شناختن و خود را در این جهان آشنا دیدن) از سوی دیگر ، به صورت موفقیتهای مادی، سرمایه حالت عینت یافته، میراث فرهنگی به شکل اموال (تابلوها، کتابها، واژهنامهها، ابزارها ، ماشینها) جلوه میکند و سرانجام سرمایه فرهنگی میتواند به صورت نهادینه شده به صورت عناوین، مدارک تحصیلی، موفقیت در مسابقات ورودی و غیره که به استعداد فرد عینت میبخشد باشد (شویده، کریستین و فونتن اولیویه ۱۳۸۵، ۹۷).
در این جا خواندن کتاب، فعالیتهای هنری، گوش کردن به موسیقی، رفتن به تئاتر و موزه در پنچ سطح همیشه، اغلب، گاهی اوقات، به ندرت و هرگز در نظر گرفته شده است.
پایگاه اقتصادی- اجتماعی: در این جا جایگاه سلسله مراتبی افراد با توجه به قدرت اقتصادی و منزلت اجتماعی آنها مورد نظر میباشد.
در این پژوهش پایگاه اقتصادی- اجتماعی پاسخگویان به کمک شاخصهایی مانند درآمد ماهیانه پاسخگو و همسر، منزل مسکونی، شغل پاسخگو و همسر، سطح تحصیلی و اتومبیل به متغیری شش مقولهای که عبارتند از: مرفه، نیمه مرفه، متوسط بالا، متوسط پایین، محروم و خیلی محروم تبدیل شده است.
سن: سن عبارت از تعداد سالهای کاملی است، که از زمان تولد فرد گذشته است (سایت مرکز آمار ایران). تعداد سالهای عمر فرد پاسخگو مورد نظر میباشد. سن در این جا به صورت یک سوال باز مطرح شده است.
اشتغال: این متغیر برحسب فعالیت در دوسطح شاغل و غیر شاغل تعریف شده است.
مصرف گرایی: استفاده از کالاها به منظور رفع نیازها و امیال. این عمل نه تنها شامل خرید کالاهای مادی بلکه در برگیرنده خدمات نیز میشود. در جوامع نوین مصرف گرایی به یک فعالیت اصلی تبدیل شده که طی آن مقدار زیادی پول، انرژی، وقت، خلاقیت و نوآوری تکنولوژیکی مصرف میشود (فاضلی ۱۳۸۲، ۱۱).
در این تحقیق خرید پوشاک مطابق با مدهای روز، خرید انواع وسایل آرایشی و زینت آلات واستفاده از خدمات بهداشتی آرایشی در این زمینه، در پنج سطح خیلی زیاد، زیاد، تا حدی، کم، وخیلی کم سنجیده میشود.
مصرف رسانه: در این تحقیق منظور از مصرف رسانه وسائل ارتباط جمعی شامل تلویزیون، مطبوعات، رادیوهای خارجی و داخلی، ماهواره و اینترنت میباشد که در پنج سطح همیشه، اغلب، گاهی اوقات، به ندرت و هرگز مورد سنجش واقع میگیرد.
هویت شخصی: گیدنز معتقد است، هویت شخصی همان “خود” است که شخص آن را به عنوان بازتابی از زندگی نامهاش میپذیرد. دراین جا به معنی تداوم فرد در زمان و مکان است و هویت فردی بازتاب تغییری است که شخص از آن به عمل آورده است (گیدنز ۱۳۸۲،۸۲). بنابراین احساس هویت شخصی به واسطه دیالکتیک میان فرد و جامعه صورت میگیرد. هویت معمولاً در نگرش و احساسات افراد نمود نمییابد و بستر شکل گیری آن زندگی جمعی است(تاجیک ۱۳۸۴،۲۲).
در این پژوهش هویت شخصی قدرت انتخاب و نگرش در برخی عملکردها از جمله اصلاح بدن میباشد که در طیف لیکرت از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم را شامل میگردد.
اصلاح بدن: در این جا به معنی مدیریت بدن و به معنای نظارت و دستکاری مستمر ویژگیهای ظاهری و مرئی بدن و متغیر وابسته میباشد.
این مفهوم به کمک معرفهای کنترل وزن (از طریق ورزش و دستگاه های بدن سازی، رژیم غذایی و دارو) و دستکاریهای پزشکی (جراحیها) به یک شاخص تبدیل شدهاست که در سه سطح نظارت پایین، نظارت متوسط و نظارت بالا سنجیده میشود.
فصل دوم:
مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱- پیشینه تحقیق
۲-۱-۱ تحقیقات داخلی
اخلاصی و فاتحی در تحقیقی با عنوان “مدیریت بدن و رابطه آن با پذیرش اجتماعی بدن” نشان دادند که توجه زنان در همه وجوه گوناگون شدت یافته است. بر مبنای این پژوهش بین عوامل مصرف رسانهای، پذیرش اجتماعی بدن و پایگاه اقتصادی- اجتماعی با مدیریت بدن رابطه معناداری وجود دارد و رابطه متغیرهای دینداری و مدیریت بدن معکوس و معنی دار است (اخلاصی و فاتحی ۱۳۸۷، ۷۹).
احمدنیا نیز در تحقیق خویش نتیجه میگیرد فشارهای فرهنگی از جمله مهمترین عواملی است که در گرایش زنان به تناسب اندام تأثیر میگذارد و معتقد است تأثیر فشارهای فرهنگی در سطح بین المللی و از طریق رسانه های جمعی تشدید میشود به طوری که ارزشهای خاص مرتبط با اشکال و اندازه های بدن ایدهآل و مطلوب بر رفتارهای افراد تأثیر میگذارد که نمونهی بارز آن اهمیت باریک اندامی در جوامع غربی است که به جامعه ایران نیز سرایت کرده است (احمدنیا ۱۳۸۵، ۶۶).