۳- کس نمی گوید که یاری داشت حق دوستی ع اشاره به عراق و بیات راجع

حق شناسان را چهحالافتاد، یارانراچه شد؟ ن م .

این بیت در گوشه بیات را جه (راجع) اجرا شده است و اشاره ای اندک به عراق دارد، این لحن شکایت آمیز، هم به لحاظ ملودی آواز و هم به لحاظ معنوی ، شعر ، به تدریج در حال اوج گرفتن است. باز هم همان صدای (آ) در حال بیشتر تکرار شدن است و شنونده را با این حالت شکوه آمیز همراه و هم سو می سازد.

۴- لعلی از کان مروت برنیامد، سال هاست م ردیف آوازی: گوشه عشاق

تابشخورشید و سعی باد و باران را چه شد؟ م .

کان مُروّت: اضافه تشبیهی، مروت به کان پر لعل مانند شده است. قدما معتقد بودند که با تابش خورشید و تأثیرات باد و باران، سنگ در معدن تبدیل به لعل می شود.
گوشه عشاق که اوج این آواز است و یکی از فرازهای مؤثر و آسمانی ردیف آوازی است، شکایت بیداد را هم به اوج معنا می رساند و باز هم به نوعی شکایت از زمانه، قضا و قدر و خورشید و باران و باد. تکرار صدای بلند (آ) در تمامی غزل آواز همان، حکایت غرور و عزت نفس است که تم اصلی آواز بیداد است.

۵- شهر یاران بود و خاک مهربانان این دیار م ردیف آوازی: گوشه عشاق و قرچه م جمله اول رضوی

مهربانی کی سرآمد؟ شهریاران را چه شد؟ ن م .

بیت براساس تکرار کلمۀ «شهریاران» با تسامح دارای صنعت ردالصدر الی العجز و یا تصدیر است و نیز بین شهر یاران و شهریاران جناس مرکب است.
گوشه عشاق برای اینکه پر سوز و گداز شود به قرچۀ شور راه پیدا می کند که شنونده را متوجه این تغییر حالت کند و سوز و گداز ملودی و مضمون را به شنونده بطور مؤثر تفهیم کند و در احساس مستمع تنوعی زیبا و جان سوز بوجود آورد.

۷- گوی توفیق و کرامت در میان افکنده اند م ردیف آوازی: جمله اول شوشتری

کس به میدان در نمی آیدسواران راچه شد؟ ن .

گوی توفیق و کرامت: اضافه تشبیهی، توفیق و کرامت به گوی چوگان بازی مانند شده است.
سواران: چوگان بازان، دلاوران. بین گوی، میدان و سواران تناسب است.
در اینجا لحن شکایت ملایم و موقر می شود لذا با گوشه شوشتری که تم ملایم دارد انطباق بیشتری دارد. آواز همچنان به طرف آرامش و آهستگی میرود، ضمن اینکه شکایت همچنان باقی است، اما با اقتداری توأم با آرامش که نتیجه تجربه و پختگی است.

۶- صدهزارانگلشکفت و بانگ مرغی برنخاست م جمله دوم عشاق فرود به بیداد و شوشتری

تعداد اقامتگاه های عمومی و صرف غذا
در سطح شهرستان ۲۲۲ واحد است که ۸۳ مورد شهری و ۱۳۹ مورد روستایی است. (مأخذ: سالنامه آماری استان گیلان سال ۱۳۹۰ و فرمانداری رضوانشهر ۱۳۹۳)
۲-۸-۱۴-۵) حمل و نقل
شهرستان رضوانشهر فاقد ترمینال مسافربری می باشد و مردم برای سفر به دیگر شهرهای کشور از خودروهای عبوری یا از طریق ترمینال های مسافربری شهرستان های تالش و بندرانزلی اقدام می نمایند. در زمینه حمل و نقل شهری تعداد ۴۶ تاکسی شهری در داخل شهر فعالیت دارند. آن هم تنها در مسیر خیابان اصلی شهر و در سایر خیابان ها و کوچه ها مردم برای عبور و مرور با تاکسی شهری دچار مشکل هستند. اتوبوس شهری وجود ندارد. ۱۲ واحد آژانس کرایه اتومبیل و دو آژانس مخصوص بانوان در داخل شهر فعالیت دارند و ۴۶ دستگاه تاکسی بی سیم در سطح شهر به شهروندان خدمت ارائه می دهند.

از نظر موقعیت ارتباطی شهرستان رضوانشهر در شاهراه ارتباطی مرکز استان به بندر آستارا و همسایگان شمالی قرار دارد. از طرف دیگر از دو مسیر سه راه اسالم به خلخال و راه پونل به خلخال کوتاه ترین مسیر ورودی به استان اردبیل است.از چند مسیر مختلف ضیابر به پیربازار، صومعه سرا به رشت، انزلی به رشت با مرکز استان ارتباط می یابد. جمع راه های شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۹۰، ۹۸/۶۰۰ کیلومتر می باشد. شهرستان فاقد راه آهن است اما در طرح راه آهن قزوین-رشت-آستارا دو ایستگاه راه آهن در شهرستان احداث خواهد شد. (مأخذ: سالنامه آماری استان گیلان ۱۳۹۰ و مشاهدات نگارنده)
۲-۸-۱۴-۶) شبکه ارتباطی شهرستان رضوانشهر
تعداد فرستنده های تلویزیونی شهرستان ۱۴۷ ایستگاه و تعداد ۵۲ فرستنده اصلی وجود دارد که شبکه های اول، دوم، سوم، چهارم، باران و خبر را برای سطح شهرستان پوشش می دهد. در حدود ۹۹ درصد از مناطق شهری و روستایی و کوهستانی شهرستان از خدمات تلفن ثابت بهره مند هستند. ۹۵ درصد از تمامی مناطق شهرستان از مزایای تلفن همراه برخوردارند و ۵ درصد با قیمانده مربوط به کوهستان های صعب العبور می باشد.
در زمینه خدمات اینترنتی تعداد شرکت های خدمات اینترنتی Isp در سطح شهرستان ۶ شرکت است که اولین آنها آشنای اول (مخابرات) است و شرکت های دیگر عبارتند از: ذعا کیش- فن آرا – سبز البرز –اندیشه سبز خزر و دادگستر است که فعالیت تمامی آنها در سطح شهر رضوانشهر است و روستاها تاکنون از خدمات اینترنتی بی بهره بوده اند اما طبق اظهار مسئولین مخابرات تا پاییز ۱۳۹۳ تمامی روستاها نیز به شبکه اینترنتی متصل خواهند شد. در تمامی روستاها نیز دفتر خدمات پست بانک افتتاح شده است. در مورد وجود دستگاه های گیرنده ماهواره اطلاعات درستی در دست نیست اما طبق مشاهدات نگارنده گیرنده های ماهواره حتی در اکثر روستاهای کوهستانی شهرستان نیز به وفور دیده می شود. (مأخذ: مصاحبه با آقای حسنی، مدیر مخابرات رضوانشهر در تاریخ ۷ تیر ماه ۱۳۹۳)
۲-۸-۱۴-۷) جاذبه های گردشگری رضوانشهر
۲-۸-۱۴-۷-۱) مناطق نمونه گردشگری

1. 1. منطقه کوهستانی ارده: این منطقه در ارتفاعات رضوانشهر قرار دارد و دسترسی به این منطقه در فصول بهار و تابستان میسر است و در فصول دیگر به دلیل بارش برف و باران و نبود جاده آسفالته، دسترسی به آن تنها با خودروهای کمک دار میسر است.

1. 1. منطقه کوهستانی دشت دامن: منطقه نمونه گردشگری دشت دامن در ارتفاعات شهرستان رضوانشهر قرار دارد.

1. 1. منطقه ساحلی پره سر: منطقه پره سر به علت دارا بودن شرایط ساحلی و جنگلی توانایی بالایی برای جذب توریست دارد. فاصله بین منطقه ساحلی و جنگلی در حدود ۵ کیلومتر است.

1. 1. منطقه ساحلی تازه آباد: در ۵ کیلومتری شهرستان رضوانشهر قرار دارد و مجتمع آن وابسته به شهرداری رضوانشهر است.

1. 1. منطقه کوهستانی زندانه: در ارتفاعات شهرستان با ییلاقات زیاد پذیرای گردشگران است.

۲-۸-۱۴-۷-۲) آثار باستانی

1. 1. پل آجری رودخانه شفارود: این پل در جاده مواصلاتی رضوانشهر-تالش بر روی رودخانه شفارود در روستای پونل واقع شده و مصالح آن عمدتاً از آجر است و بنای آ« مربوط به دوره فاجاریه می باشد.

1. 1. گورستان باستانی «مینه رو» و «وسکه»: در مسیر آسفالته رضوانشهر به تالش و در ابتدای تأسیسات صنایع چوکا راه شوسه ای در میان درختان جنگلی و کناره شمال شرقی شفارود وجود دارد که در ۳ کیلومتری مسافت روستای ییلاقی وسکه و مینه رو وجود دارد. در سال های اخیر در آن آبادی ها، گورستان ها باستانی مهمی شناسایی شده، در کاوش های باستان شناسی در این منطقه گورهای مختلف کشف و لایه برداری شده که علاوه بر اسکلت های موجود در گورها، اشیایی چون ظروف سفالی، مهره های تزئینی، النگو، خنجر، ادوات آهنی سر پیکان، تبر و شمشیر که کاملاً اکسیده شده بودند، به دست آمده که به علت رطوبت زیاد متلاشی شده اند. قدمت این گورستان ها به دوران اشکانی می رسد.

1. 1. خرابه های شهر گسکر: با گذر از روستای بهمبر درست غرب جاده پونل در کنار راه جاده شاه عباسی بر دو سمت رودخانه اسکندررود، آثار خرابه های به جا مانده از شهری قدیمی در جنگل انبوه هفت دغنان (به وسعت حدود چهل هکتار) به چشم می خورد. امروزه از بقایای این شهر قدیمی که زمانی شهری آباد و پر رونق بوده، می توان به آثاری همچون حمام، خانه، مغازه، یک پل آجری و کور سیده خروسه اشاره نمود. این شهر زمانی محل حکومت امرای گسکر بوده و قدمت آن به دوره ایلخانی و صفوی بر می گردد.

1. 1. بنای تاریخی ایسپیه مزگت: بنای ایسپیه باقیمانده یک آتشکده قدیمی و بزرگ در دیناچال تالش است. این بنا در دوران پس از اسلام احتمالاً بعد از قرن سوم به مسجد تبدیل شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

۲-۸-۱۴-۷-۳) بناهای زیارتی
آرامگاه پیر شرف شاه و یا سید شرف شاه دولایی، در روستای دارسرا در ۵ کیلومتری شرق رضوانشهر واشع شده، آرامگاه مادرش سید بانو نیز در جوار آن قرار دارد و رودخانه چافرود در حد فاصل آن دو مزار جریان دارد. سید شرف شاه شاعر و عارف گیلانی است که دیوان اشعاری از او به زبان گیلکی-تالشی بر جای مانده و از عرفای سده هشتم می باشد.
از دیگر مکان های مذهبی این شهرستان می توان به سلطان برزکو در ییلاق برزکو اشاره کرد که در قله بسیار مرتفعی واقع شده و در فصل تابستان عده کثیری برای زیارت به این مکان می روند. همچنین در داخل شهرستان نیز می توان از سلطان غریب بنده نام برد که از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) می باشد.
۲-۸-۱۴-۷-۴) جاذبه های فرهنگی گردشگری رضوانشهر

1. 1. بازارهای هفتگی رضوانشهر در روزهای سه شنبه در پره سر و چهارشنبه در رضوانشهر

1. 1. آیین استقبال از نوروز

1. 1. جشنواره بازی های بومی و محلی زندانه و برن

1. 1. جشنواره خرمن

1. 1. جشنواره کوچ

1. 1. مراسم تاسوعای سید شرف شاه

1. 1. اجرای تعزیه در اربعین در بقاع غریب بنده و سید شرف شاه

۲-۸-۱۴-۷-۵) مراکز اقامتی و پذیرایی رضوانشهر

1. 1. هتل حوریان گیسوم

1. 1. اردوگاه شهید رجایی

1. 1. طرح ساحلی تازه آباد

1. 1. مجتمع آستانه حضرت معصومه رودکنار

1. 1. رستوران ارکیده

1. 1. رستوران طلایی شمال

1. 1. استراحتگاه فرهنگیان پونل

1. 1. خانه معلم رضوانشهر (مأخذ: نشریه جاذبه های گردشگری رضوانشهر، ستاد خدمات سفر فرمانداری رضوانشهر، تابستان ۱۳۹۳)

۲-۸-۱۵) چالش ها و مشکلات رضوانشهر

* در دور سوم ۲ نفر از شرکت کنندگان همکاری خود را متوقف کردند و تعداد پرسشنامه های جمع آوری شده به ۲۸ عدد کاهش یافت.
سوالات توصیفی این امکان را فراهم می کرد که شرکت کنندگان انتقادات و نظرات خود را راحت تر بیان کنند. پس از جمع آوری نظرات و پاسخ های دور اول، خلاصه ای از نظرات، انتقادات و پیشنهادات در قالب سندی تهیه شد و از آن در جهت اصلاح و بهبود چارچوب اولیه استفاده شد.
پس از اجرای مرحله اول، ۳ نوع بازبینی به چارچوب پیشنهادی اعمال شد:

• بازبینی های اساسی و ریشه ای

• بازبینی های اضافه و یا حذف کردن ابعاد چارچوب

• بازبینی های شفاف سازی و افزایش قابلیت درک

بازبینی های اساسی محدود بودند و شامل توسعه مفاهیم جدید حاصل از نظرات و پیشنهادات شرکت کنندگان، شرح بیشتر و شفاف سازی مفاهیم موجود در چارچوب اولیه و همچنین توجیه بیشتر عناصر و قسمت های چارچوب می شد. بازبینی های افزودنی به معرفی عناصر جدید، تشریح مفهوم هریک و رابطه آن با دیگر عناصر می پرداخت. نهایتا بازبینی های شفاف سازی زمانی مورد استفاده قرار گرفت که از نظر خبرگان، لازم بود مفاهیم موجود با جزئیات و تشریح بیشتری بیان شده و یا تاکید بیشتری بر روی آنها اعمال شود.
دور اول اجرای روش دلفی در فاز ۱ ارزیابی
همانطور که قبلا هم ذکر شد در دور اول، مفاهیم اولیه، مرور ادبیات، کارهای پیشین انجام گرفته و تشریح جزئیات آنها در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت. اهداف چارچوب و کار تحقیقی انجام گرفته شده نیز جهت ارزیابی چارچوب تهیه شده در اختیار ایشان قرار گرفت. پرسشنامه بدون ساختار(توصیفی) که در پیوست ۱ نشان داده شده است (پرسشنامه شماره ۱) به هر یک از شرکت کنندگان ارائه شد که هدف آن خلق ایده های جدید و انجام طوفان مغزی بود. از هر یک از شرکت کنندگان درخواست شد که نظرات خود را آزادانه، به طور مستقل و جداگانه بیان کنند. پس از جمع آوری پرسشنامه ها، پاسخ ها سازماندهی، نظرات مشابه ترکیب و گروه بندی شدند و موضوعات تکراری و حاشیه ای حذف شد و همچنین پاسخ ها تا حد امکان خلاصه شدند.
دور دوم اجرای روش دلفی در فاز ۱ ارزیابی
پس از اصلاح و بهبود چارچوب با الهام از نتایج و پاسخ های پرسشنامه دور اول، از طریق پست الکترونیکی از شرکت کنندگان دور اول، جهت شرکت در دور دوم دعوت به عمل آمد و به هریک از آنها ایمیلی ارسال شد که شامل موارد ذیل بود:

• دعوت نامه شرکت در دور دوم

• یک نسخه از چارچوب پیشنهادی

• توضیحات تکمیلی چارچوب

• ۶ پرسشنامه به ازای هر مرحله از چرخه حیات سیستم

• نظرات و پاسخ های افراد در دور اول با حفظ گمنامی افراد

• سند تحلیل پاسخ ها و اظهارنظرها در دور اول

در دور دوم به شرکت کنندگان فرصت داده شد تا نظرات و جواب های دور اول خود و دیگر شرکت کنندگان را مطالعه و تحلیل کرده (با حفظ گمنامی افراد) و نظرات و پاسخ های خود را بازبینی کرده و در صورت لزوم اصلاح کنند. بر اساس مباحث مطرح شده در دور اول، پرسشنامه های ساختارمندی به ازای هر مرحله از چرخه حیات سیستم سازمانی به هریک از شرکت کنندگان ارائه شد. نمونه این پرسشنامه ها در پیوست ۱ در قالب پرسشنامه شماره ۲ و پرسشنامه شماره ۳ نشان داده شده اند. پرسشنامه های مشابهی نیز برای مراحل انطباق، پذیرش، عادی سازی و به روز رسانی تهیه شد که به علت تکراری بودن از ذکر آنها خودداری کرده ایم. پرسشنامه های دور دوم به محض آماده شدن در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفت و این پرسشنامه ها بعد از کامل شدن جهت تحلیل برگردانده شدند.

نتایج کمی به دست آمده در دور دوم فاز ۱ ارزیابی
نتایج پرسشنامه های دور دوم به شرح ذیل می باشد. همانطور که در شکل ۳-۱ مشاهده می شود موارد ذکر شده در سلول های چارچوب پیشنهادی با درصد بالایی توسط خبرگان شرکت کننده در روش دلفی انتخاب شده اند. مثلا عدد ۶۰ نشان داده شده در سطر ۲ و ستون ۲ نشان دهنده این موضوع است که ۶۰ درصد شرکت کنندگان در دور دوم گزینه عدم تعهد مدیریت ارشد را به عنوان مهمترین مانع اجرای مؤثر فرایند مدیریت دانش در مرحله آغاز از چرخه حیات سیستم های سازمانی انتخاب کرده اند.
انواع دانش
فعالیت های مدیریت دانش
کنشگران
چرخه حیات سیستم سازمانی
مهارت های لازم
موانع مدیریت مؤثر دانش
دانش خاص سازمان
انتقال دانش
مدیران ارشد
مهارت های مدیریتی
عدم تعهد مدیریت ارشد
آغاز
۶۰%
۵۶%
۴۵%
۴۳%
۴۹%
دانش کسب و کار
اشتراک دانش
مدیران میانی و فروشندگان
مهارت های تجاری
رتبه و جایگاه سازمانی
انتخاب
۵۳%
۳۹%

قوم گفتندش که کسب از ضعف قلـب لقـمه تـزویــر دان بـر قــدر حــلـق
نیسـت کــسبی از توکــل خــوبتـر نیست از تسلــیم خــود محـبـوب تـر
پس گــریـزنـد از بــلا ســوی بـلا بس جــهنـد از مـار ســـوی اژدهــا
حیله کرد انسان و حیلــه اش دام بـود آنک جـان پنداشـت خـون آشـام بـود
در ببست و دشمن انــدر خــانه بـود حــیلـه فرعـــون زیــن افـسانه بـود
صد هزاران طفل کشت آن کیــنه کش وآنک او مـی جـسـت انـدر خانـه اش
دیده ما چون بسی عــلّـت دروســت رو فـنا کـن دیدِ خـود در دیدِ دوسـت
دیــدِ ما را دیــدِ او نــعم العــوض یابـی انـــدر دیــد او کــلّ غــرض
طفــل تا گیــرا و تا پــویــا نبــود مـرکــبـش جــز گــردن بابا نبـــود
چون فضولی گشت و دست و پا نمود در عـنا افــتاد و در کــور و کـــبود
جان های خلـق پیش از دســت و پا مـی پریـدنــد از وفــا انـدر صــفـا
چون به امــر اهبــطوا بندی شــدند حبس خشم و حرص و خرسندی شدند
ما عیال حضــرتــیم و شیــرخــواه گــفـت الخــلــق عیــالٌ لــلالــه
آنــک او از آســمــان باران دهــد هــم تــواند کــو ز رحمت نان دهد
(مولوی،۱۳۸۳ ، دفتر اول : ابیات ۹۲۸-۹۱۵)
نخچیران رها کردن توکل و رفتن پی کسب و کار را ، ناشی از ضعف ایمان می دانند نیکلسون معتقد است ضعف و سستی ایمان ، مردان را به اعمال ناشی از انگیزه های خودپرستی می کشاند. هر اندازه خودپرستی و انانیتِ آنان بیشتر باشد ، اعمال آنان باطل تر و ریاکارانه تر است.( نیکلسون ، ۱۳۷۴ ، ج۱ ، ص۱۶۲) نخچیران معتقدند که کسب و تلاشی بهتر از توکل نیست ، زیرا هیچ چیزی محبوب تر از تسلیم شدن در برابر تقدیر خدا نیست. از نظر این جماعت رفتن در پی اسباب دنیوی و غفلت از توکّل ، در حقیقت گریختن از بلایی به بلایی دیگر ، فرار از مار و رفتن در دهان اژدهاست. در اثنای گفت و گوی نخچیران مولوی که راوی داستان است رشته کلام را در دست گرفته و بر اعتقاد و باور نخچیران صحّه گذاشته و به ناکام ماندن حیله فرعون در برابر موسی که در حقیقت نوعی جهد و کوشش است پرداخته و می گوید : انسان برای وصول به مقصود ، حیله ها بکار می برد و تدبیرها می اندیشد ، غافل از این که همین حیله ها و تدبیرها ، دامِ راهِ او می شوند. برای مثال انسان درها را به رویِ مردم می بندد تا از گزندِ دشمنِ خود دور بماند در حالی که دشمن در خانه او ساکن است. حیله فرعون نیز از همین سنخ بود. او نیز درها را بست در حالی که دشمن او یعنی حضرت موسی(ع) در خانه اش رشد می کرد و می بالید تا به موقع ، اساس حکومت وی را به بادِ فنا دهد.فرعون کینه توز صدها هزار کودک را کشت ، ولی آن کس که به دنبالش بود در خانه اش سالم بسر می برد. ابیات ۹۱۹ و ۹۲۰ ناظر به آیات ۸-۴ سوره قصص می باشند.(زمانی،۱۳۹۲،ج۱،صص۳۱۹-۳۱۸) این ابیات همگی ناظر به جنبه های منفی جهد و تلاش اند امّا هرگاه جهد و ریاضت بنده در راستای تبدیل رذایل به فضائل و فنای اراده خویش در اراده حق تعالی باشد ، آن گاه این جهد نه تنها منافی توکل نیست که تکمیل کننده آن هم بشمار می آید.

بیت ۹۲۱ اشعار می دارد که اگر آدمی به خود متکی شود و حقیقت حاکم بر جهان را نادیده انگارد در داوری های خود بر خطا می رود. بنابراین آن دسته از صوفیه که توکّل را ملازمِ ترکِ تدبیر و سعیِ آدمی دانسته اند بر این باور رفته اند که اگر آدمی امور را به خدا واننهد و تسلیم او نشود به سعادت نرسد ، زیرا او خود نمی تواند خیر حقیقی را تمییز دهد.( همان : ۳۱۹) نظر مولوی این است که آفات ناشی از جهد در حقیقت آفات ناشی از اعتقاد سوء و خودبیانه آدمی است ، لذا هرگاه این اعتقاد تصحیح شود و جهد آدمی بر پایه این اعتقاد صحیح شکل گیرد ، نتیجه ناشی از این جهد محققاً نتیجه ای مطلوب و نیکو خواهد بود.
مولوی در بیت ۹۲۲ اظهار می دارد که اگر دیدِ خود را در دیدِ حضرت حق محو و فانی کنیم و به جایش دیدِ او را به دست آریم این کار ، پر فایده ترین داد و ستد است ، زیرا در دیدِ حضرتِ حق ، همه مطلوب ها و مقصودها حاصل آید. (زمانی،۱۳۹۲،ج۱،ص ۳۱۹) صوفیه برای اتّحاد دو مقوله کسب و توکل بحث فنا را که در حقیقت واسطه العقد بین این دو است پیش کشیده اند و معتقدند که ریاضت و کسبی که برای وصول به مقام فنا صورت می گیرد به هیچ رو با روح توکل در تعارض و تقابل نیست بلکه توکل حقیقی توکل تؤام با کسب و ریاضت است و الا توکّل بدون ریاضت و جهد بسان تفکرات سالکان جبری مسلک است که آنان را به وادی ترک فرایض و نوافل می کشاند.
بیت ۹۲۳ تمثیلی است برای تبیین این مطلب که هر کس از جهد و تلاش و تدبیر شخصی خود دست کشد و توکل پیشه کند از رنج و تشویش عمل بیآساید. این ابیات که از زبان نخجیران گفته آمده مبیّنِ عقیده آن دسته از صوفیه است که توکل را با سعی بشری منافی می دانند. اما مولوی این نظر را نمی پذیرد. (زمانی،۱۳۹۲،ج۱،صص۳۱۹-۳۱۸) تنافی توکل با جهد از منظر بعض صوفیان در حقیقت کاشف از این مطلب است که شخص جهد کننده یک سری افعال از خود خلق می کند که این افعال با اقتضاداتِ مقام توکل در تعارض است. لذا شخص سالک نمی تواند هم اهل ریاضت باشد و هم اهل توکل ، این دو مانعه الجمعند امّا مولوی با پیش کشیدن بحث فنای افعالی شخص مرتاض و ارتباط و اتصال آن با مقام توکل به رفع و دفع این تضاد و تعارض می پردازد.
در بیت ۹۲۵ مولوی به تجرّد و روحانیت محض ارواح آدمیان در ملکوت و عروجشان از مرتبه وفا به مرتبه صفا پرداخته است که این مثال هم در اثباتِ توکل بی سعیِ بشر بر توکل با سعیِ بشر است. یعنی مولوی باور آن دسته از صوفیه را که می گویند توکل منافیِ سعیِ بشر است بیان می دارد. ارواح آدمیان تا وقتی که در عالم مجردات و فوق الاسباب زندگی می کردند هیچ رنج و تشویشی نداشتند ، امّا همین که به جهان اسباب هبوط کردند اوصاف متضاد از حرص و قناعت بر آن ها غالب آمد و قهراً تردّد میان اوصافِ متضاد ، روح آدمی را جریحه دار می کند. پس هرگاه سالک بر مقتضیات جسمانی غالب آید و همه چیز را بی هیچ سعی و عملی به حضرتِ وهّاب وانهد همچون روح های پاک ، برآساید. (زمانی،۱۳۹۲،ج۱،ص ۲۰) نظر این دسته از صوفیه در تعارض کسب با توکل بر این پایه استوارست که توکل امری ملکوتی و جهد و کسب امری ملکی است لذا ارواح آدمیان در عالم ملکوت با روح توکل نهایت ِسنخیت معنوی را داشته اند ، امّا با نفخِ روح در کالبد و آمدن آدمی به نشئه ملک و طبیعت ، کالبد جسمانی و عوارض و آثار ناشی از آن بین روح انسان و روح توکل فاصله انداخته است.
در بیت ۹۲۶ سخن از مقیّد و محبوس شدن ارواح در کالبدهای جسمانی به واسطه خطاب قُدسی قلنا اهبطوا منها جمیعا فامّا یأتینَّکُم منِّی هُدیً فمن تبع هُدایَ فلا خوفٌ علیهم و لا هم یحزنون می باشد. که این هبوط عوارضی چون خشم و آز و قناعت را به همراه داشته است.مولوی از این آیه فقط اقتباس لفظی کرده است تا بگوید که روح های مجرّدِ آدمیان ، پیش از هبوط به عالمِ جسمانی و کالبدِ عنصری در مرتبه الهی و صقع ربوبی بوده اند. و این نظر با قاعده جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء عده ای از حکما از جمله ملاصدرا و حاج ملاهادی سبزواری در نمی سازد. مولوی در مثنوی به کرّات بدین باور تصریح کرده است.
بحث نیازمندی و احتیاج خلق به حق تعالی که با تحت عنوان کلی عیال الله بودن خلق مطرح گردیده ناظر به اثبات توکل و نفی جهد است زیرا توکل حقیقی با احتیاج و افتقار در پیشگاه حق تعالی تحقق می یابد و در نقطه مقابل آن توکل تؤام با غنای از حق ، در حقیقت به تمرّد و عصیان از حق تعالی و اوامر او می انجامد.
جمله با وی بانگ هـــا برداشــتند کآن حریصان که سبــب ها کاشتند
صد هزار اندر هـزار از مــرد و زن پس چرا محروم مـــاندند از زَمَن؟
صد هــزاران قـــرن از آغازِ جهان همچو اژدرها گـــشاده صد دهان
مکرهـا کـــردند آن دانا گــــروه که ز بُن برکَنده شد زآن مکر ، کوه
کرد وصفِ مکرهاشان ذوالجـــلال لتــــزول مـــنه اقلال الـــجبال
جز که آن قسمت که رفت اندر ازل روی ننمــود از شکــار و از عمل
جمله افتادند از تدبیـــر و کـــار ماند کار و حـــکم هــای کردگار
کسب جز نامی مـدان ای نامـــدار جهد ، جز وهمی مپنـــدار ای عیار
مولوی ،دفتراول: ابیات ۹۵۵-۹۴۸)
۴-۱-۲- ترجیح جهد بر توکّل
گفت آری گر توکل رهبر است این سبب هم سنّتِ پیغمبر است
گفت پیغمبر به آواز بـــلنــد با تــوکـــل زانـوی اشتر ببند
رمز الکاسـب حبیب الله شنــو از توکّل در سبب ، کـاهِل مشو
(همان ، ابیات۹۱۴-۹۱۲)
در این ابیات مولوی به اقتران و پیوستگی دو مقوله جهد و توکل در سلوک عرفانی از زبان شیر اشاره می کند. شیر که همان مرشد ربّانی معتقد است که مریدان(=نخچیران) در سیر و سلوک خویش متوکلانه قدم نهند و در ضمن از اسباب و وسایط طبیعی هم غافل نشوند.که پیامبر اکرم هم در سلوک عرفانی خویش بر این نهج رفته است. صوفیه عقیده دارند که توکل ، حال پیامبر است و کسب و جهد ، سنّتِ او. سهل بن عبدالله تستری گوید : توکل ، حال پیغمبر است/ هر که در توکّل ، حال پیغمبر دارد گو سنّتِ او فرومگذار.(قشیری،۱۳۸۸ : ۲۴۷) یکی از اعراب بادیه نشین شتر خویش را یله کرد و گفت : بر خدا توکل کرده ام. پیامبر خدا(ص) بدو فرمود : اِعقِلهَا وَ تَوَکَّل. «شترت را ببند و در عین حال به خدا توکل کن.» پس توکل با توسّل به اسباب منافاتی ندارد. (زمانی،۱۳۹۲ ، ج۱ ، ص۳۱۷)
مولوی یکی از دلایل عدم تعارض جهد با توکل را حدیث الکاسب حبیب الله می داند و معتقد است که کاسب می تواند کسب کند و در عین حال توکل داشته باشد و از قبَل این کسب و آن توکل به مقام حبیب اللهی برسد. نکته جالب توجه در مناظره شیر و نخجیران این است که شیر مقام توکل را نفی نمی کند بلکه معتقد است که جهد با توکل منافاتی ندارد در حالی که نخجیران جهد را نفی و انکار می کنند و معتقدند که باید تنها توکل داشت.
گفت شـیر : آری ، ولـــی رب الــعباد نردبـانی پیـــش پـــایِ مـــا نــهـاد
پایـه پایـه رفـــت بایــد ســـوی بام هست جبری بودن این جا ، طمــع خـام
پای داری چون کُنـــی خود را تو لنگ؟ دست داری ، چون کُنی پنهان تو چنـگ؟
خواجه چــون بیلی بــه دستِ بنده داد بی زبـان مــعلــوم شــد او را مُـــراد
دست ، همچون بیل اشارت های اوسـت آخراندیــشی ، عبــارت هــای اوسـت
چون اشـــارت هــاش را بر جان نهی در وفــای آن اشــارت ، جــان دهــی
بس اشـارت هــای اســرارت دهـــد بـار بــردارد ، ز تـــو کــارت دهــد
حاملـی محمــول گــردانــد تــو را قابلــی مقـــبول گـــردانـد تـــو را
قابلِ امـر ویـــی ، قـــایــل شــوی وصل جویی ، بعد از آن ، واصـل شـوی
سعی شکـرِ نعمــتش ، قــدرت بــود جبرِ تــو ، انکـــارِ آن نعمـــت بُــود
شکر قدرت ، قدرتــت افــزون کنــد جبر ، نعــمت از کفـــت بیرون کــند
جبر تو ، خفتـن بُــود در ره مخســب تا نبـــینی آن در و درگـــه مخــسب

-هنجارهای دوسویه
- شبکه افقی وعمودی
منابع اجتماعی
-قانون
-مقررات تعارضی
-ارتباطات آزاد
مزایای مصرفی-
سودحاصل
مزایای جمعی-
تسهیل همکاری
هماهنگی عملکرد
کاهش هزینه ها
حمایت اجتماعی
شکل۲-۱۴ . منابع، مکانیسمها و پیامدهای سرمایه اجتماعی
منبع: مدل رونسکانن، ۲۰۰۱

۲-۴-۱۰-۸- نقش سرمایه اجتماعی در رفتار

سرمایه اجتماعی سازمان، از طرفی به ارتقای عملکرد سازمان کمک می‌کند و شرایطی را فراهم می‌آورد که افراد می‌توانند دانش خود را تقویت کنند و از طرف دیگر افراد را تشویق می‌کند تا این دانش و اطلاعات را به نفع سازمان مورد استفاده قرار دهند (کالبرگ، اپل بام، اسلی و اشمیت^[۲۸۳]، ۲۰۰۴)
بر اساس تحقیقات صورت گرفته پیرامون تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار در سازمان، سرمایه اجتماعی رفتار شهروندی را بهبود بخشیده (کالبرگ، اپل بام، اسلی و اشمیت، ۲۰۰۴) و سبب بالا رفتن موفقیت حرفه ای آنها شده و به آنها در جستجوی کار کمک می‌کند، تبادل منابع بین واحدها را افزایش داده، سبب افزایش خلاقیت و عملکرد گروهی می‌شود و از ترک خدمت می‌کاهد (حیدری و رستمی، ۲۰۱۲) و نیز با اتصال افراد مختلف با پیشینه های متفاوت در یک واحد یکپارچه سازمانی با تأثیر بر حس تعهد آنها به سازمان رضایت شغلی آنها را نیز افزایش می‌دهد (پاتس^[۲۸۴]، ۲۰۰۷).

۲-۵- بعد سازمانی

سازمان‌ها اصولاً قبل از اینکه کسی به آنها بپیوندد بوجود می‌آیند و بعد هم به حیات خود ادامه می‌دهند. اشخاص بخش عمده ای از زندگی خود را به عنوان کارکنان در محیط‌های سازمانی سپری می‌کنند (مورهد و گریفین، ۲۰۱۰، ۱۹۹۵؛ نلسون و کوئیک، ۲۰۱۲) آنها در گروه‌ها به تنهایی کار نمی‌کنند بلکه در درون ساختار سازمان رسمی با هم در تعاملند. ساختار سازمان نیز روابط بین افراد و گروه‌ها را طرح ریزی کرده و با بوجود آوردن نظام و سیستم‌های مدیریتی تلاش‌های فرد و سازمانی رابه سمت اهداف سازمان هدایت می‌کند. بنابراین خود سازمان سومین بعدی خواهد بود که می‌توان از طریق آن عوامل مؤثر بر رفتار سازمانی را بررسی کرد. رفتار در سازمان تحت تأثیر ساختار سازمانی و تکنولوژی در سازمان قرار دارند (چانتا^[۲۸۵]،۲۰۱۰). عوامل تشکیل دهنده بعد سازمانی در رفتار سازمانی را به طور کلی استراتژی، ساختار، تکنولوژی، طراحی کار، فرهنگ و جو سازمانی و اقتضائات محیطی می‌دانند (رابینز و جاج،۲۰۰۸).

۲-۵-۱- ساختار

ساختار سازمانی شبکه ای رسمی و مرتبط با حیطه وظایف مورد اختیار افراد است، که چگونگی نظم دهی به فعالیتهای آنها و استفاده از منابع لازم جهت دستیابی به اهداف سازمان را کنترل می‌کند. هدف اصلی ساختار سازمانی کنترل راهی است که افراد فعالیتهای خود را برای دستیابی به اهداف سازمان هماهنگ نموده و آنها را جهت کسب این اهداف تهییج نمایند. برای هر سازمانی ساختار مناسب ساختاری است که فرایندهای مؤثر در ارتباط با مسائل هماهنگی و انگیزش – مسائلی که می‌تواند در هر محیطی و در هر سطحی از تکنولوژی رخ دهد – را تسهیل کند (جونز، ۱۳۹۱).

۲-۵-۱-۱- تعاریف موجود در باب ساختار

با توجه به بررسیهای انجام شده، ساختار را می‌توان با توجه به قابلیت‌هایی که برای سازمان و مدیریت ایجاد می‌کند تعریف کرد. بر این اساس، ساختار سازمانی چارچوبی برای کنترل عمودی و همکاری افقی در سازمان ایجاد می‌کند (لاننبرگ و اورنستین^[۲۸۶]، ۲۰۱۲) ویک الگوی رسمی تعاملات و هم آهنگی است که مدیران طراحی می‌کنند تا وظایف افراد و گروه ها را برای تحقق اهداف سازمانی بهم مرتبط کنند (بارتول و همکاران^[۲۸۷]، ۲۰۰۱؛ مولینز، ۲۰۰۲). ساختار سازمانی آن چارچوبی است که وظایف را به طور رسمی تفکیک، گروه‌بندی و هماهنگ می‌کند (دفت، ۲۰۰۴؛ رابینز و جاج، ۲۰۰۸)، سبب تمایز داخلی و شکل دهی به روابط شدهو وسیله ای است که سازمان توسط آن محدودیتها و مرزها را مشخص می‌کند تا افراد بوسیله تشخیص مسؤلیتها و کنترل منابع و غیره به عملکرد مؤثر دسترسی یابند. ساختار الگوی روابط بین موقعیتها در سازمان و بین اعضای سازمان را شکل می‌دهد و کاربرد فرایند مدیریت را امکان پذیر می‌کند و چارچوبی برای دستور و فرمان ایجاد می‌کند که از طریق آن فعالیتهای سازمان قابلیت برنامه ریزی، تنظیم، هدایت و کنترل پیدا می‌کند. ساختار به تبیین وظایف و مسؤلیتها، نقش های کاری و روابط وکانالهای ارتباطی می‌پردازد. نه تنها بهره وری و کارآیی یک سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه اخلاقیات و رضایت شغلی اعضای آن را نیز در بر می‌گیرد. علاوه بر آن، اثربخشی کلی سازمان توسط طراحی ساختار مناسب و رفتار اعضایی که در ساختار کار می‌کنند تأثیر پذیر است (مولینز، ۲۰۰۲)
کتز و کن^[۲۸۸] (۱۹۷۸) بیان می‌دارند که ساختار روابط در هم تنیده ای است که چرخه فعالیتها را باز سازی و کامل می‌کند (منصور، اسلم، باربو، کاپوشانو، ارفان^[۲۸۹]، ۲۰۱۲). ساختار سازمان از آن جهت اهمیت داردکه با تنظیم و هماهنگی اقدامهای کارکنان تحقق هدفهای سازمان را میسر می‌کند. زیرا فرض بر این است که از طریق کوشش سازمان یافته یعنی کار کردن دسته جمعی افراد، در مقایسه با کار انفرادی موفقیت بیشتری کسب می‌شود.

۲-۵-۱-۲- عناصر سازنده ساختار سازمانی

رابینز(۲۰۰۵) و لاننبرگ و اورنستین(۲۰۱۲) معتقدند که انواع ساختار سازمانی دارای اجزای زیر هستند وساختار سازمانی را با توجه به پاسخی که به سؤالات زیر داده می‌شود می‌توان ترسیم نمود.
تخصصی کردن کارها: تا چه اندازه ای فعالیتها به کارهای مجزا تفکیک شده اند؟
بخش بندی: بر چه اساسی مشاغل در یک گروه قرار می‌گیرند؟
زنجیره فرمان: افراد در گروه ها به چه کسی گزارش می‌دهند؟
حیطه کنترل: مدیر چند نفر را به طور کارآمد هدایت می‌کند ؟
تمرکز و عدم تمرکز: اختیار تصمیم گیری در کجا قرار گرفته است؟
رسمیت و عدم رسمیت: تا چه حدی قوانین و مقررات وجود دارد؟
بر اساس این ویژگیها دو نوع ساختارکلی ارگانیک و مکانیک (برنز و استاکر^[۲۹۰]، ۱۹۸۱) بوجود می‌آیند. ولی علت تفاوت در انواع ساختارها در میزان توجه به این عناصر و درجه به کارگیری این عناصر و اجزا در ساختار است.

۲-۵-۱-۵- انواع رویکردهای مربوط به ساختار

مولینز( ۲۰۰۲) انواع رویکردهای مطرح شده مربوط به ساختار را به صورت زیر بیان می‌کند:

۲-۵-۱-۵-۱- رویکردهای اولیه

به بهترین شکل ساختار اعتقاد داشتند و تمایل داشتند بر روی زوایای محدودی از سازمان تمرکز داشته باشند. آنها همچنین تمایل داشتند تا سازمانها را جدا از محیط آنها مورد بررسی قرار دهند.

۲-۵-۱-۵-۲- رویکردهای سنتی

بر روی ساختار رسمی، نیازهای فنی سازمان، و مجموعه اصول کلی سازمان تمرکز داشتند. بروکراسی به عنوان زیر مجموعه ای از رویکرد سنتی ساختار را بر حسب تخصصگرایی، سلسله مراتب اقتدار، نظام قوانین و عدم شخصی گرایی متمرکز بود.

۲-۵-۱-۵-۳- رویکرد روابط انسانی

بر روی سازمان غیر رسمی و نیازهای روانشناختی و اجتماعی افراد در سر کار تمرکز دارد.
رویکرد سیستم‌ها: بر روی رویکرد فنی، اجتماعی، روابط بین زیر سیستم ها و کانالهای متعدد تعاملی و اهمیت محیط خارجی تمرکز دارد.

۲-۵-۱-۵-۴-رویکرد اقتضایی

این رویکرد از توسعه رویکرد سیستمهابوجود آمده است که در ارتباط با محیط و دیگر
متغیر ها و ساختارهای ویژه سازمانی پا را فراتر گذاشته و بیان می‌کند که بهترین ساختار وجود ندارد بلکه بسیاری از متغیر ها یا عوامل موقعیتی وجود دارند که طراحی و عملکرد سازمانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این رویکرد بر نیاز به انعطاف پذیری تأکید دارد.

۲-۵-۱-۶- انواع ساختار سازمانی

ساختار سازمانی دلیل و مدلول انتخابهای راهبردی مدیران در پاسخ به فرصتهای محیطی است. اشکال سازمانی از دو متغیر استراتژی و ساختار که در نو آوری سازمانی تأثیر دارند ساخته شده اند (لم^[۲۹۱]، ۲۰۱۱). از طرف دیگرمروری بر ادبیات مربوط به ساختار نشان دهنده نظریه‌های گوناگونی در مورد آن می‌باشند. از تئوری های کلاسیک نظیر تئوری بروکراسی وبر^[۲۹۲] (۱۹۴۷) گرفته تا مدل چند قسمتی چادلر^[۲۹۳] (۱۹۶۲) و نهایتاً نظریه اقتضایی که در دهه‌ های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ شکل گرفت وبیان داشت که بهترین ساختار برای یک سازمان آنستکه با مقیاس عملکرد (بلا^[۲۹۴]، ۱۹۷۰) تکنولوژی (وودوارد^[۲۹۵]، ۱۹۶۵؛ پرو^[۲۹۶]، ۱۷۰) یا محیط (برنز و استاکر، ۱۹۶۱؛ لارنس و لورچ^[۲۹۷]، ۱۹۶۷) تناسب داشته باشد. امروزه نیز نظریاتی در مورد ساختار سازمان‌های دورگه یا همه فن حریف^[۲۹۸] که قادرند با تغییرات تکنولوژیکی تکاملی و انقلابی کنار بیایند در حال جریان است (اوریلی و تاشمن^[۲۹۹]، ۲۰۰۴، ۲۰۰۸؛ تاشمن و همکاران^[۳۰۰]، ۲۰۱۰).