۲ .راغب اصفهانی،ابوالقاسم حسین بن محمدبن فضل،المفردات فی غریب القرآن،۲۲۵٫ ↑
. طبری، ابوجعفرمحمد بن جریر،جامع البیان عن تأویل آی القرآن ،۶/۱۵۴-۱۵۵٫ الطبرسی ، الفضل بن الحسن ، مجمع البیان ،۲/۱۹۶٫ ↑
. طباطبائی ،محمد حسین،تفسیرالمیزان، ۵/۳۴۱٫ ↑
۱٫هرنوع حرام که زشتی آن ذکر شده است.و همچنین گفته شده آنچه از کسبهای نامشروع وحرام است پس دوری از آن لازم است.مانند بهای سگ و شراب وخوک و جمع آن أسحات است. ابن منظور، ابوالفضل جمال الدّین محمدبن مکرم،لسان العرب ،ج۲،.ص۱۷۶۵٫ ↑
. طنطاوی، محمد؛ بنواسرائیل فی القرآن و السنه، ۲۲۴٫ ↑
. طبری، ابوجعفرمحمد بن جریر،جامع البیان عن تأویل آی القرآن ،۶/۱۵۴-۱۵۶٫ ↑
. القرآن الکریم: النساء/۱۶۱٫ ↑
. کتاب مقدس: سفر تثنیه ، ۲۳/۱۹-۲۰٫ ↑
. القرآن الکریم: النساء/۱۶۱-۱۶۲٫ ↑
. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم،۳/۱۸۸-۱۸۹ ؛طوسى،محمّد بن حسن‏،التبیان فى تفسیر القرآن‏،۳/۳۸۸؛ الطبرسی ، الفضل بن الحسن ، مجمع البیان۳/ ۵۲۷ -۵۲۹٫٫ ↑
. «أَفَتَطْمَعُونَ أَن یُؤْمِنُواْ لَکُمْ وَ قَدْ کَانَ فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَسْمَعُونَ کَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ یحَُرِّفُونَهُ مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ وَ إِذَا لَقُواْ الَّذِینَ ءَامَنُواْ قَالُواْ ءَامَنَّا وَ إِذَا خَلَا بَعْضُهُمْ إِلىَ‏ بَعْضٍ قَالُواْ أَ تحَُدِّثُونهَُم بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ لِیُحَاجُّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُمْ أَ فَلَا تَعْقِلُونَ أَ وَ لَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَ مَا یُعْلِنُونَ وَ مِنهُْمْ أُمِّیُّونَ لَا یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إِلَّا أَمَانىِ‏َّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَاذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِیَشْترَُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا فَوَیْلٌ لَّهُم مِّمَّا کَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَ وَیْلٌ لَّهُم مِّمَّا یَکْسِبُونَ »القرآن الکریم:البقره/۷۵-۷۹٫ ↑
. طباطبایى، محمّد حسین‏،المیزان فى تفسیر القرآن،‏۱/۲۱۳٫ ↑
. قمى،على بن ابراهیم‏؛ تفسیر قمى‏،۱/۵۰٫ ↑
. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمّد بن عمر؛تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)،۳/۵۶۰٫ ↑
.تحریف الکلام یعنی سخن را بر یک معنای احتمالی قرار دادن در حالی که دو وجه و دومعنی داشته باشد. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّدبن فضل، مفردات ألفاظ القرآن، ۲۲۸٫ ↑
. طبری،ابوجعفر محمّد بن جریر؛جامع البیان فی تفسیر القرآن،۵/۷۶٫ ابن ابى حاتم،عبدالرحمن بن محمّد؛تفسیر القرآن العظیم(ابن‏ابى‏حاتم)‏.۳/۹۶۵٫ ↑
. ابن کثیر دمشقى،اسماعیل بن عمرو؛تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)،۲/۲۸۵٫ ↑
. «بعضى از یهود، سخنان را از جاى خود، تحریف مى‏کنند و(به جاى اینکه بگویند: «شنیدیم و اطاعت کردیم»)، مى‏گویند: «شنیدیم و مخالفت کردیم! و(نیز مى‏گویند:)بشنو! که هرگز نشنوى! و(از روى تمسخر مى‏گویند:)راعنا[ما را تحمیق کن!]»تا با زبان خود، حقایق را بگردانند و در آیین خدا، طعنه زنند. ولى اگر آنها(به جاى این همه لجاجت)مى‏گفتند: «شنیدیم و اطاعت کردیم و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده(تا حقایق را درک کنیم)»، براى آنان بهتر، و با واقعیت سازگارتر بود. ولى خداوند، آنها را به خاطر کفرشان، از رحمت خود دور ساخته است از این رو جزعدّه کمى ایمان نمى‏آورند.»القرآن الکریم:النساء/۴۶٫ ↑
. القرآن الکریم:البقره/۷۶٫ ↑
. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه‏،.۱/۳۱۴٫ ↑
. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمّد بن عمر،تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)،۳/۵۶۲٫ ↑
. طبرسی،فضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن،۱/۲۸۷٫ ↑
. طبری،ابوجعفر محمّد بن جریر،جامع البیان فی تفسیر القرآن،۱/۲۹۳٫ ↑
. بابایى، احمد على،برگزیده تفسیر نمونه‏، ۱/۹۰٫ ↑
. القرآن الکریم:البقره/۷۶٫ ↑
. طباطبایى، محمّد حسین‏،المیزان فى تفسیر القرآن،‏۱/۲۱۴-۲۱۵٫ ↑
. القرآن الکریم:البقره/۷۷٫ ↑
. شبر، عبد الله؛ ‏تفسیر القرآن الکریم(شبر)، ۱/۵۱٫ ↑
. القرآن الکریم:البقره/۷۸٫ ↑
. طبرسی،فضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن،۱/۲۹۰-۲۹۱٫ ↑
. طبری،ابوجعفر محمّد بن جریر،جامع البیان فی تفسیر القرآن،۱/۲۹۷٫ ↑
.«ولى آنها، به خاطر اعمال بدى که پیش از خود فرستاده‏اند، هرگز آرزوى مرگ نخواهند کرد و خداوند از ستمگران آگاه است. و آنها را حریص‏ترین مردم- حتى حریصتر از مشرکان- بر زندگى(این دنیا، و اندوختن ثروت)خواهى یافت(تا آنجا)که هر یک از آنها آرزو دارد هزار سال عمر به او داده شود! در حالى که این عمر طولانى، او را از کیفر(الهى)باز نخواهد داشت. و خداوند به اعمال آنها بیناست.»القرآن الکریم:البقره/۹۶٫ ↑
. سیوطی،جلال الدین،الدرالمنثورفی تفسیر بالمأثور،۱/۸۹٫ ↑
. طباطبایى، محمّد حسین‏،المیزان فى تفسیر القرآن،۱/۲۲۸٫‏ ↑
. آلوسى، محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، ۱/۳۳۰٫ ↑
. طوسى،محمّد بن حسن‏،التبیان فى تفسیر القرآن‏، ۱/۳۵۹٫ ↑
. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمّد بن عمر،تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)،۳/۶۰۹٫ ↑
. زمخشرى، محمود،الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏،۱/۱۶۸٫ ↑
. فیض کاشانى، ملا محسن‏، تفسیر الصافى‏،۱/۱۶۶٫ ↑
. «وَ إِذْ قَالَ مُوسىَ‏ لِقَوْمِهِ یَقَوْمِ اذْکُرُواْ نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنبِیَاءَ وَ جَعَلَکُم مُّلُوکاً وَ ءَاتَئکُم مَّا لَمْ یُؤْتِ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِینَ یَاقَوْمِ ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتىِ کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ لَا تَرْتَدُّواْ عَلىَ أَدْبَارِکمُ‏ْ فَتَنقَلِبُواْ خَسِرِینَقَالُواْ یَامُوسىَ إِنَّ فِیهَا قَوْمًا جَبَّارِینَ وَ إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتىَ‏ یخَْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن یخَْرُجُواْ مِنهَْا فَإِنَّا دَاخِلُونَ قَالَ رَجُلَانِ مِنَ الَّذِینَ یخََافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیهِْمَا ادْخُلُواْ عَلَیهِْمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّکُمْ غَلِبُونَ وَ عَلىَ اللَّهِ فَتَوَکلَُّواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ قَالُواْ یَمُوسىَ إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَدًا مَّا دَامُواْ فِیهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَ رَبُّکَ فَقَتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَعِدُونَ قَالَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ لَا أَمْلِکُ إِلَّا نَفْسىِ وَ أَخِى فَافْرُقْ بَیْنَنَا وَ بَینْ‏َ الْقَوْمِ الْفَسِقِینَ قَالَ فَإِنَّهَا محَُرَّمَهٌ عَلَیهِْمْ أَرْبَعِینَ سَنَهً یَتِیهُونَ فىِ الْأَرْضِ فَلَا تَأْسَ عَلىَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ»القرآن الکریم: المائده/۲۰- ۲۶٫ ↑
. طباطبایى، محمّد حسین‏،المیزان فى تفسیر القرآن،‏۵/۲۸۶٫ ↑
.ابن کثیر دمشقى،اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)،۳/۶۸٫ قمى،على بن ابراهیم‏، تفسیر قمى‏،۱/۱۶۴-۱۶۵؛ طباطبایى، محمّد حسین‏،المیزان فى تفسیر القرآن،‏۵/۲۸۶-۲۹۱٫ ↑
. «لَّقَدْ کاَنَ لَکُمْ فىِ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَه حَسَنَه لِّمَن کاَنَ یَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الاَْخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا»«مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى بود، براى آن ها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مى‏کنند. »القرآن الکریم:الأحزاب/۲۱٫ ↑
. علامه طباطبائی می گوید:[مقصود از اینکه فرمود:«لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَه حَسَنَه لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً»کلمه«أسوه»به معناى اقتداء و پیروى است، و معناى«فِی رَسُولِ اللَّهِ»یعنى در مورد رسول خدا۶،و اسوه در مورد رسول خدا۶، عبارت است از پیروى او، و اگر تعبیر کرد به«لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ- شما در مورد رسول خدا۶تأسى دارید»که استقرار و استمرار در گذشته را افاده مى‏کند، براى این است که اشاره کند به اینکه این وظیفه همیشه ثابت است، و شما همیشه باید به آن جناب تأسى کنید. و معناى آیه این است که یکى از احکام رسالت رسول خدا ۶، و ایمان آوردن شما، این است که به او تأسى کنید، هم در گفتارش و هم در رفتارش، و شما مى‏بینید که او در راه خدا چه مشقت‏هایى تحمل مى‏کند، و چگونه در جنگها حاضر شده، آن طور که باید جهاد مى‏کند، شما نیز باید از او پیروى کنید.]طباطبایى، محمد حسین؛المیزان فى تفسیر القرآن،‏۱۶/۲۸۸٫ در تفسیر کشاف زمخشری گفته است:[اگر کسى بپرسد حقیقت معناى آیه«لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَه حَسَنَه»چیست؟ البته با در نظر گرفتن اینکه کلمه«اسوه»به ضمه همزه قراءت شده، در جواب مى‏گوییم دو احتمال هست، اول اینکه خود آن جناب اسوه‏اى حسنه و نیکو است، یعنى بهترین رهبر و مؤتسى یعنى مقتدى به است، و این تعبیر نظیر تعبیر ذیل است، که در باره ی کلاهخود مى‏گویى بیست من آهن، یعنى این کلاه بیست من آهن است، دوم اینکه بگوییم خود آن جناب اسوه نیست، بلکه در او صفتى است که جا دارد مردم به وى، در آن صفت اقتداء کنند، و آن عبارت است از مواساه، یعنى اینکه خود را برتر از مردم نمى‏داند.]زمخشرى، محمود؛الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، ۳/۵۳۱٫ ↑
. «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَْوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى‏»«و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏گوید! آنچه مى‏گوید چیزى جز وحى که بر او نازل شده نیست!»القرآن الکریم:النجم/۳- ۴٫ [مقصود از اینکه فرمود:«وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحى»منظور از کلمه«هوى»هواى نفس و رأى و خواسته است، و جمله ی«ما ینطق»هر چند مطلق است، و در آن نطق به طور مطلق نفى شده، و مقتضاى این اطلاق آن است که هواى نفس از مطلق سخنان پیغمبر نفى شده باشد(حتى در آن سخنان روزمره‏اى که در داخل خانه اش دارد)، و لیکن از آنجایى که در این آیات خطاب«صاحبتان»به مشرکین است، مشرکینى که دعوت او را و قرآنى را که برایشان مى‏خواند دروغ و افتراى بر خدا مى‏پنداشتند، لذا باید به خاطر این قرینه مقامى بگوییم: منظور این است که آن جناب در آنچه که شما مشرکین را به سوى آن مى‏خواند، و آنچه که از قرآن برایتان تلاوت مى‏کند، سخنانش ناشى از هواى نفس نیست، و به رأى خود چیزى نمى‏گوید، بلکه هر چه در این باب مى‏گوید وحیى است که خداى متعال به او مى‏کند. ↑

. القرآن الکریم: القصص/۲-۴۸؛۷۶-۸۳؛ البقره/۴۶-۱۰۳؛آل عمران/۴۸-۵۱؛. . . ↑
. همان:: البقره/۴۷؛ الاعراف/۱۴۰،. . . ↑

از نظر تاریخی، همان گونه که همواره اشاره شده است، «بُدن» اندیشمند فرانسوی حاکمیت را «قدرت متحد، عالی و تقسیم ناپذیر حکومت» تعریف کرد.
در همان حال در نگرش «بُدن»، حاکمیت بدون محدودیت نیز نبود. جدا از لزوم احترام به حقوق خصوصی افراد (همچون محدودیتی بنیادین برای حاکمیت)، قانون و پیمانهایی که حاکم با اشخاص یا دولتهای دیگر بسته است، نبودن آثار زیان بار در رفتار حاکم برای حکومت (در مفهوم تام خویش) از محدودیت های گریزناپذیر برای اعمال حاکمیت از سوی حاکم بودند.

پس از بُدن «هابز» آموزه حکومت را در مفهومی فنی نظریه پردازی کرد و حکومت را با حاکمیت پیوند داد.
«کاره دو مالبرگ»^[۳۰۸] اندیشمند فرانسوی سه مفهوم را برای «حاکمیت» و «حاکم» در نظر گرفته است:
- در مفهوم اصلی، حاکمیت یعنی «برتر» بودن قدرت حکومتی؛
- در مفهوم دوم، حاکمیت برآیند تمام قدرتهای حکومتی است.
- سرانجام، در مفهوم داشتن «قدرت سازمانی»، که مشخص کننده جایگاه حکومتی دارنده حق حاکمیت است.
اما در برداشت «کاره دومالبرگ» از حاکمیت، گزاره ای برای «حاکمیت مردمان» دیده نمی شود. سبب هم آن است که در آموزه او مبنایی شفاف برای حاکمیت وجود ندارد. حاکمیت مردم پدیده ای است که در سده هجدهم میلادی مورد توجه قرار گرفت و به عنوان «اساس» حاکمیت شناخته شد^[۳۰۹].
در دوران تازه حاکمیت، قدرت حاکم برای اعمال حاکمیت خود باید حقوق حکومت شوندگان را نیز در نظر داشته باشد. به دیگر سخن، حاکمیت دیگر تنها به یک سر، که حکومت باشد، بسته نیست، بلکه سر دیگر آن نیز به مردمان و حکومت شوندگان بسته است. از این رو اعمال حاکمیت نه تنها ابزاری برای حفظ قدرت فرمانروا شمرده می شود بلکه ابزار حفظ حقوق شهروندان نیز هست.
گفتار دوم: حاکمیت و مالکیت بر اموال عمومی و دولتی
دولت و سازمانهای عمومی مانند افراد و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی برای انجام دادن وظایف خود و تأمین خدمات عمومی اموال زیادی را در اختیار دارند. بخشی از این اموال از قلمرو حقوق مدنی خارج و تابع قواعد و احکام حقوق عمومی است که به همین مناسبت به آنها اموال عمومی می‌گویند.
بخش دیگر از اموال مزبور تابع قانون مدنی یا بازرگانی است جز اینکه در برخی موارد از لحاظ نظارت عمومی به موجب قانون محاسبات عمومی و آئین‌نامه‌های معاهدات دولتی، محدودیت‌هایی بر آنها وارد شده است. این اموال، اموال خصوصی یا اختصاصی دولت و سازمانهای عمومی‌خوانده می‌شوند. ^[۳۱۰]
از جمله مواد قانونی که به اموال عمومی‌دلالت صریح دارند اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. در تعقیب دو اصل مزبور تبصره ۲ قانون دیوان محاسبات کشور در بهمن ماه ۱۳۶۱ به تصویب رسیده است که دال بر عمومی بودن مالکیت اموال مذکور در اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسی می‌باشد. ^[۳۱۱]
سپس هر مالی که بر طبق قانون و مدارک موجود ملک اشخاص حقیقی یا اشخاص حقوق عمومی‌یا حقوق خصوصی نباشد جزو اموال عمومی است. ^[۳۱۲]
مطابق مواد ۲۴ و ۲۵ و ۲۶ قانون مدنی اموال عمومی به اداره خدمات عمومی اختصاص یافته اند و چون این اموال به عموم ملت تعلق دارد قانونگذار آنها را از قلمرو حقوق مدنی خارج کرده و تابع قواعد مقررات مالکیت عمومی قرار داده است و آنچنانکه در ماده ۲۴ قانون مدنی آمده است این اموال را نمی‌توان از راه معامله تصرف و تملک کرد.
اموال عمومی‌را نمی‌توان از راه اماره تصرف به تملک خصوصی درآورد و چون غرض از غیرقابل فروش بودن این اموال حفظ منافع جامعه است مقتضی است که مرور زمان نیز نسبت به اموال مزبور جاری نشود. در خصوص تجاوز به اموال عمومی‌یا تصرف وتملک غیر قانونی آنها باید گفت به موجب قوانین جزایی جرم محسوب می‌شود و مجازات دارد. ^[۳۱۳]
در قانون مدنی از اموالی که تابع نظامات عمومی هستند تحت عنوان «اموالی که مالک خاص ندارند یاد شده است. مباحات، اموال مجهول المالک و مشترکات عمومی اموالی هستند که تابع قواعد عمومی هستند». ^[۳۱۴] در نهایت در یک جمع بندی کلی در خصوص اموال عمومی می‌توان نتیجه گرفت که اموال عمومی قابل تملک خصوصی نیستند و قابلیت نقل و انتقال ندارد. قابلیت استفاده انحصاری ندارند و بوسیله اشخاص حقوقی حقوق عمومی اداره می‌شوند و مختص خدمات عمومی هستند. ^[۳۱۵]
در مقابل اموال عمومی که مالکیت آنها متعلق به عموم است، اموال اختصاصی دولت قرار دارند که حق دولت و سایر سازمانهای عمومی نسبت به این اموال شبیه حق مالکیت افراد خصوصی نسبت به آنهاست، و دولت و سازمانهای دولتی در مورد اموال مزبور می‌توانند قرارداد لازم را با اشخاص منعقد کنند و دارای تمام حقوق مالکانه نسبت به آنها هستند. در خصوص برخی مباحات که فاقد مالک خاص هستند باید گفت برخی مصادیق آن امروزه در تملک اختصاصی دولت است مانند اراضی موات که دولت با به ثمر رساندن قوانین موضوعه به اعمال حاکمیت بر آنها می‌پردازد. ^[۳۱۶]
بنابراین می‌توان گفت اموال دولتی عبارت است از کلیه اموال (اعم از اموال منقول، غیر منقول) که ملک خاص دولت به عنوان یک شخص حقوقی می‌باشد. در این خصوص ماده سوم آئین‌نامه اموال دولتی مصوب ۱۳۱۹ مقرر می‌دارد که:
«هر نوع مال منقول و غیرمنقول که در تصرف مالکانه دولت باشد» همچنین به موجب ماده ۲ آئین‌نامه اموال دولتی مصوب ۱۳۷۲ اموال دولتی بدین ترتیب تعریف شده است: «اموالی که توسط وزارتخانه‌ها و مؤسسات یا شرکتهای دولتی خریداری می‌شود و یا به هر طریق قانونی دیگر به تملک دولت درآمده یا در می‌آیند».
آنچه در تعریف آئین‌نامه اموال دولتی مصوب ۷۲ روشن است، اینکه قانونگذار در صدد بیان اقسام عملکردهای دولت بوده و هر دو شق اعمال حاکمیت و تصدی را مدنظر داشته است زیرا خریداری اموال از سوی وزارتخانه ها و مؤسسات و شرکتهای دولتی عموماً در مقام تصدی است و حال آنکه دولت علاوه بر امور اداری و اعمال تصدی وظایف دیگری نیز برعهده دارد که عبارت است از اعمال حاکمیت و به عبارت دیگر دولت در مقام اعمال حاکمیت می‌تواند به حکم قانون اقدام به سلب مالکیت از افراد نموده و اموال آنها را تملک نماید که نظیر آن را در جریانات اصلاحات ارضی و یا ملی کردن صنعت نفت شاهد بودیم.
لذا قانونگذار با اضافه نمودن عبارت «و یا به هر طریق قانونی دیگر» از التفات به این امر غافل نمانده است.
گفتار سوم: نقش حاکمیت ملی در قراردادهای نفتی
در ایران اعمال حق مالکیت منابع نفت و گاز با ملی کردن این صنعت در سال ۱۳۲۹ توسط طلایه دار این حرکت محمد مصدق صورت گرفت. ملی کردن صنعت نفت ناظر به تأمین یک منفعت عمومی مالی است. همان هدف و تعالی که با اعمال حق مالکیت دولتها در بخشهای حیاتی جامعه تأمین می‌شود پس به جاست به تعریف ملی کردن نیز اشاره کنیم.
«ملی کردن دست یافت دولت به مالکیت و اداره دارایی هایی است که پیش از آن در دست اشخاص یا شرکتها بوده است». ملی کردن در ردیف یک سلسله اصطلاحهایی همانند اجتماعی کردن، مالکیت عمومی، مالکیت دولتی و مالکیت اجتماعی است. مالکیت ملی در برابر مالکیت خصوصی است و مالکیت تعاونی را در بر نمی‌گیرد. ^[۳۱۷] مقوله حاکمیت و تصدی از جمله موضوعات بحث برانگیزی است که سالهاست در اذهان و محافل سیاسی به منظور ارائه دیدگاه ها و راهکارهای لازم در ارتباط با نقش دولت در اقتصاد و میزان دخالت آن در امور اجرایی مطرح بوده است. این موضوع از یک سو با هدف حفظ حاکمیت و اقتدار ملی بر منابع و ثروتهای خدادادی هر کشور و از طرف دیگر افزایش سطح منافع اقتصادی و رفاه اجتماعی مطرح گردیده و مورد مناقشه صاحب نظران و برنامه ریزان اقتصادی بوده است. در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه نظریاتی که طرفدار دخالت دولت در تصدی هستند بیشتر ناظر به این عقیده است که مکانیزمهای داخلی علی علی الخصوص قوانین و نهادهای مدنی و زیر ساختمانهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی به آن درجه از رشد و شکوفایی دست نیافته است که بخش خصوصی فعال در این کشورها بتوانند توان مقاومت در مقابل قانونمندی و امنیت ناشی از ثبات سیاسی و اقتصادی حاکم بر سرمایه در بازارهای بین‌المللی را داشته باشد. اساساً با توجه به حاکمیت، اصل سود به فعالیتهای بخش خصوصی بدلیل ضعف محرز زیرساختهای اقتصادی و دیدگاه ها و مواضع سیاسی حاکم بر این کشورها که گاه با اصول مورد پذیرش جامعه بین‌المللی در تناقض قرار می‌گیرد هیچ تضمینی به حفظ و نگهداشت سرمایه‌های ملی از سوی این بخش و تأمین منافع عمومی وجود ندارد به همین دلیل لازم است دولت در عین اعمال حاکمیت نقش خود را نیز به عنوان یک بنگاه اقتصادی به اجرا گذارد و جریان اراده اقتصاد و فعالیتهای اقتصادی در بخش منابع طبیعی را برعهده گیرد. ^[۳۱۸]
در حال حاضر اغلب کشورهای صادرکننده نفت و گاز مواجه به تداخل میان تصدی دولت در امور نفت و گاز و حاکمیت در این بخش هستند و به جهت سهم قابل توجه درآمدهای نفتی در ایران در اقتصاد این کشورها و تأمین منافع عمومی، موضوع مالکیت این شرکتها تحت الشعاع قرار گرفته و غالباً به صورت ملی و تحت قوانین و مقررات غیرقابل انعطاف دولتی اداره می‌شوند.
نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران طبق اصل ۴۴ قانون اساسی بر پایه سه بخش دولتی- تعاونی و خصوصی استوار است که بخش دولتی آن کلیه صنایع بزرگ، معادن بزرگ، صنایع مادر و بازرگانی و خارجی و.. . را شامل می‌شود که به صورت مالکیت عمومی و در اختیار دولت است.
از سوی دیگر طبق ماده ۲ قانون نفت مصوب ۶۷ منابع نفت کشور جزء انفال و ثروتهای عمومی است و طبق اصل ۴۵ قانون اساسی در اختیار حکومت اسلامی می‌باشد.
براساس اساسنامه شرکت ملی نفت ایران حاکمیت دولت بر ذخائر هیدروکربوری یعنی وظیفه حاکمیتی دولت به شرکت ملی نفت تفویض شده است^[۳۱۹].
در حال حاضر در بخش انرژی و زیر بخش نفت سه فعالیت انجام می‌شود که یکی تصدی گری و بنگاهداری است که امور مربوط به اکتشاف و سرمایه‌گذاری را انجام می‌دهد و دیگری حاکمیت است که سیاستگذاری، کنترل و نظارت را برعهده دارد و با بخشهای بالادستی رابطه حقوقی برقرار می‌کند تا تولیدی که انجام می‌شود براساس منافع ملی باشد و یک بخش هم استانداردهای اجرایی طرحها را معین می‌سازد. در جایی مثل شرکت ملی نفت ایران، این سه وظیفه در مرکز مثلث مخلوط شده است.
ابلاغ اصل ۴۴ قانون اساسی فقط قسمتی از صنایع مادر مربوط به صنعت نفت از جمله صنایع بزرگ پایین دستی نفت و گاز را از حیطه دولتی بودن خارج ساخته و شرکت ملی نفت و شرکتهای استخراج و تولید در اولین فرازهای ابلاغیه از رویداد خصوصی سازی مستثنی شده‌اند اما به نظر می‌رسد بتوان با بهره گرفتن از فضای ایجاد شده و با نگاهی دقیق تر به شرایط صنعت نفت و چشم اندازهای پیش رو به اقدامات درست تر در آینده دست یافت و باید در نظر داشت کشورهایی که در صنعت نفت موفق شده‌اند سه وظیفه تصدی گری و حاکمیت و تعیین استانداردها جدا از یکدیگر مابین وزارت نفت و شرکتهای ملی نفت تفکیک شده‌اند. ابلاغ بند ج سیاست‌های کلی اصل ۴۴ فقط امیدی است که بتوان دولت را در نقش جدید خود در سیاست گذاری، هدایت و نظارت بر اقتصاد ملی و در آینده ای نزدیک در صنعت تاثیرگذار و تاثیرپذیر نفت مشاهده کرد.
بند اول: حاکمیت و مالکیت بر انفال و منابع نفتی در ایران
همانطور که در مباحث قبل مطرح شد معادن در منابع فقهی به دو دسته معادن ظاهر (سطح الارضی) و معادن باطن (تحت الارضی) دسته بندی شده است. معادن ظاهر برخلاف معادن باطن به آن معادنی گفته می‌شود که مؤلفه آباد کردن به آن اطلاق نشده و صرفاً تحت عنوان حیازت تقدم و سبقت دارند، یعنی هر کسی هر مقدار که برداشت کند همان قدر را مالک می‌گردد. ^[۳۲۰]
البته نظر به اینکه در گذشته نفت به صورت چشمه های خودجوش به روی زمین جاری می‌گردید، برخی از فقهای اسلام آن را جزو معادن ظاهر قرار داده اند. اما امروزه نفت در اعماق هزارها متر زیر زمین به عنوان معادن باطن وجود دارد که با بهره گرفتن از ابزارهای برتر تکنولوژی اکتشاف شده و استخراج می‌گردد.
در مورد واگذاری معادن دو دیدگاه متفاوت در بین فقها وجود دارد^[۳۲۱].
الف: دسته ای از فقها معتقدند که نظر به اینکه معادن جزو اموال عامه است پس حکومت اسلامی حق واگذاری آن را با رعایت حقوق سایر منتفعین به اغیار را دارد. ولی عده‌ای معتقدند اصلاً حق واگذاری اموال عمومی به غیر وجود ندارد.

-1-4-3-5 ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ :1-4 راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ
ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ
ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري (ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﺎ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ (ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري دو روش ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ دوم، ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ 0.25 ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ورود ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان 0.334 اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ﺗﺎﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ اول، ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮔﺮ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎزﻣﺎن، ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ در ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ، ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ارﺗﻘﺎي رواﺑﻂ ﮐﺎري و اﯾﺠﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎر ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺮي در ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
-2-4-3-5 ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ :2-4 راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ
ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ
ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي (ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﺎ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ (ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري دو روش ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي
ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات ١٥٨
ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ دوم، ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ 0.25 ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ورود ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان 0.503 اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ﺗﺎﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ اول، ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮔﺮ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎزﻣﺎن، ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ در ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ، ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎرﻫﺎي ﺗﯿﻤﯽ و ﺑﺴﺘﺮﺳﺎزي ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد و اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﻨﺪ.
-3-4-3-5 ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ :3-4 راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ
ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ
ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ (ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﺎ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ (ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ) ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ. ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺴﯿﺮ دوم، ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ 0.25 ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ ورود ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان 0.345 اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدات ١٥٩
ﺗﺎﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ اول، ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮔﺮ راﺑﻄﻪ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي و ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎزﻣﺎن، ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ در ﺑﯿﻦ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ، ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﯾﺠﺎد و ﮔﺴﺘﺮش ارزﺷﻬﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﯿﺎن ﮐﺎرﻣﻨﺪان و ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮدن و ﯾﺎدآور ﺷﺪن اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
در ﺟﺪول 1-5 ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺌﻦ ﻓﺮﺿﯿﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ردﯾﻒ
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ﻓﺮﺿﯿﺎت
ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ -1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -1-1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -2-1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ
ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -3-1 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ
ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ -2 ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -1-2 ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ
داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -2-2 ﺑﻌﺪ راﺑﻄﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ
داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻓﺮﻋﯽ -3-2 ﺑﻌﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ
داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ -3 ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ ﻧﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻢ داﻧﺶ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽ داري دارد
ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﻮن
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ
ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ

نقش گمرک در تحقق اهداف مالی یا حمایتی دولت از وضع حقوق و عوارض ورودی در این میان بسیار تعیین کننده است،‌ به طوری که بدون استفاده از تکنیک‎های گمرکی و روش‎های اجرای صحیح مقررات، دستیابی به این اهداف مقرر نخواهد بود.(بنایی،۱۳۷۶)
۲-۴-۶- تشریفات گمرکی
تشریفات گمرکی به مجموع عملیاتی گفته می‎شود که توسط گمرک و صاحب کالا یا نماینده صاحب کالا انجام می‎شود و منتهی به صدور سند ترخیص در ذیل یک رویه یا رژیم گمرکی می‎شود. این عملیات از تسلیم اظهارنامه به گمرک توسط صاحب‎ کالا شروع و به اخذ سند ترخیص کالا از گمرک منتهی می‎شود.
نمودار (۲-۷) مراحل مختلف تشریفات گمرکی را نشان می دهد.
تسلیم اظهارنامه و تشریفات گمرکی و ترخیص کالا و پرداخت کلیه وجوهی که به ورود قطعی آن کالا تعلق می‎گیرد در اولین گمرک مجاز انجام می‎شود. کالاهای وارده به کشور را می‎توان برای یکی از منظورهای زیر اظهار کرد:

• • ورود قطعی

• • ورود موقت

• • اعمال به خارج کشور (مرجوعی)

• • ترانزیت خارجی

• • ترانزیت داخلی

عملیاتی که از طرف گمرک نسبت به اظهارنامه و کالای مربوط به آن انجام و منتهی به صدور پروانه گمرکی موارد یک تا چهار می‎گردد تشریفات قطعی و درمورد پنجم (ترانزیت داخلی) تشریفات غیرقطعی گمرکی نامیده می‎شود.
برای خروج کالای وارده از گمرک تحت هریک از عناوین پنجگانه که در بالا ذکر شده (به استثنای ترانزیت داخلی) صاحب کالا یا نماینده او باید اظهارنامه مخصوص آن عنوان را که در اداره گمرک در اختیار اظهارکنندگان قرار می دهند، تنظیم و به همراه سایر اسناد مورد نیاز به گمرک تسلیم نماید.
مراحلی که برای کالای صادراتی صورت می‎گیرد، مشابه مراحلی است که برای کالای وارداتی صورت می‎گیرد. کالای صادراتی پس از تنظیم اظهارنامه از طرف مأموران گمرک مورد معاینه و ارزیابی قرار می‎گیرد. (بنایی،۱۳۷۶)
۲-۴-۷- سیستم اظهار از راه دور
سامانه و سیستم اظهار از راه دور، یعنی صاحبان کالا یا نمایندگان قانونی آنها با مراجعه به سایت اینترنتی، با بهره گرفتن از نام کاربری و کلمه عبور میتوانند اطلاعات مربوطه را وارد کرده و با انتخاب گمرک محل ترخیص، نحوه حمل، گمرک ورودی و … نسبت به تکمیل اظهار نامه و متعاقب آن اظهار کالا و انجام تشریفات گمرکی اقدام کنند.
از مزایای این سامانه این است که بر اساس ارزش اظهاری حقوق و عوارض گمرکی به صورت سیستمی تعیین و قبض پرداخت صادر می شود.
از دیگر مزایای راه اندازی این سامانه این است که ارباب رجوع می توانند از منزل یا محل کار خود کالا را اظهار کرده و با این امر شاهد کاهش مراجعات متعدد به گمرک هستیم.
با راه اندازی این سیستم در گمرک فرودگاه امام خمینی(ره)، واحدهای احراز هویت و ارزش در سرویس ارزیابی ادغام و همه ی تشریفات گمرکی مربوطه در یک ایستگاه واحد متمرکز شده و مدت زمان انجام این تشریفات کاهش یافته است بنابر اعلام این گمرک، با راه اندازی این سامانه کلیه محاسبات مربوطه و مجوزهای قانونی لازم بصورت سیستمی بررسی و با توجه به مسیر تعیین شده به قسمت ارزیابی یا نمونه برداری ارجاع داده می شود.
بنابر این گزارش، با راه اندازی این سامانه، تشریفات کالاهای گمرکی به خصوص کالاهای اساسی به نحو چشمگیری کاهش یافته است.
از زمان پیاده سازی سامانه اظهار از راه دور در این گمرک زمان انجام تشریفات گمرکی کالاها به نحو محسوسی کاهش یافته و به طور تقریبی به نصف رسیده است.
تفاوت و تغییری که در خصوص فرایند ترخیص کالا از زمان اجرای طرح اظهار از راه در گمرک فرودگاه امام خمینی(ره) صورت گرفته، بیانگر افزایش سرعت فرایند ترخیص کالا در مقایسه با سیستم آسیکودا می باشد بطوریکه میانگین زمان انجام تشریفات از ابتدا تا صدور پروانه به ۲ تا ۵/۲ ساعت در کلیه مسیرها رسیده، در حالی که میانگین زمان تشریفات گمرکی در سیستم آسیکودا، ۵ ساعت بوده است که این حاکی از کاهش زمان در انجام زمان تشریفات گمرکی است.
علاوه براین طراحی سیستم به نحوی است که امنیت اطلاعات ثبت شده حفظ شده و مانع دسترسی نیروی انسانی جهت دستکاری در سیستم می شود. همچنین ثبت هرگونه اطلاعات با نام کاربر و امکان مشاهده ی زمان و تاریخ آن از دیگر نقاط قوت سامانه مزبور است.
کاهش مراجعات متعدد به این گمرک و کاهش زمان انجام تشریفات گمرکی، مهمترین دستاورد این سامانه بوده و به گفته صاحبان کالا این اقدام، کاهش قیمت تمام شده ی مواد اولیه و کالاهای واسطه ای واحدهای تولیدی را به دنبال داشته است.
تصاویر زیر مراحلی از روند انجام تشریفات گمرکی در گمرک خرمشهر را پس از راه اندازی سامانه ی اظهار از راه دور در این گمرک نشان می دهد.
۲-۴-۸- سیستم آسیکودا
نظام گمرکی آسان رایانه‎ای ترجمه لفظ آسیکودآ^[۷] است. با بهره گرفتن از آسیکودا داده‎های تجاری گردآروی و تدوین شده و برای تجزیه و تحلیل آمارهای اقتصادی به کار می‎رود.
نتایج حاصل از این تجزیه وتحلیل در تصمیم‎گیری مدیران و مسئولان نقش بسزایی دارد.(گمرک،۱۳۷۲)
۲-۴-۸-۱- اهداف آسیکودآ (ولدان،۱۳۸۲)

1. 1. سرعت بیشتر در ترخیص کالا

1. 1. استفاده بهینه از نیروی انسانی

1. 1. ایجاد فرهنگ استفاده از سیستم‎های مکانیزه

1. 1. کسب درآمد بیشتر

1. 1. ارائه سریع و به موقع آمار دقیق تجارت خارجی

۲-۴-۸-۲- قابلیت‎های آسیکودآ(ولدان،۱۳۸۲)

1. 1. پشتیبانی کلیه روش‎های ترخیص و رویه‎های گمرکی

1. 1. کنترل ترانزیت کالا در مبدأ و مقصد

1. 1. استفاده از اظهارنامه SAD^[8]

1. 1. چاپ اظهارنامه و کلیه گزارش‎ها

1. 1. استفاده از کدهای محلی

1. استفاده از کدهای بین‎المللی

ماده ۷۷- حمایت از کودکان
در صورتی که کودکان به هر عنوان دستیگر ، زندانی یا بازداشت شوند می‌بایست در محلی جدای از بزرگسالان نگهداری شوند مگر اینکه به همراه خانواده همانند آنچه که در بند ۳ ماده ۷۵ گفته شده سپری نمایند.
پروتکل دوم ۱۹۷۷ ژنو الحاقی به کنوانسیونهای ۱۹۴۹ ژنو مربوط به حمایت از قربانیان مخاصمات غیربین المللی
ماده ۶ بند ۴ راجع به تعقیبهای کیفری اعلام میکند.
مجازات اعدام نباید نسبت به اشخاصی که در زمان ارتکاب جرم کمتر از ۱۸ سال دارند و زنان باردار و مادران آنها اعمال گردد.
واضح است که کودکان بدلیل عدم آگاهی کامل به حقوق خود بسیار آسان تحت تلسط قرار میگیرند و به راحتی می توان آنها را تبدیل به سربازان بیرحم و خونریز نمود. کودکان بسیار راحتتر به استخدام نیروهای نظامی درمیآیند و به آسانی مخاصمه را ترک نکرده و تمایلی به این کار از خود نشان نمیدهند. لازم به ذکر است برخی فرماندهان گاهی آنها تنبیه یا توبیخ مینمایند زیرا کودکان را با جنگجویان بزرگسال و واقعی مقایسه کرده و اشتباهات و رفتارهایی که با توجه به سن و وضعیت آنها میتواند قابل توجیه باشد منجر به تنبیه پیدرپی آنها میشود^[۱۳۸].
گاهی کودکانی که از گروه نژادی و مذهبی و یا قومی خاصی هستند به نظر به عنوان وسیلهای جهت ایجاد مانع، رعب و وحشت و نابودی آن گروه بکار گرفته می‌شوند. این امر بویژه در جنگهای صورت گرفته در آفریقا بوضوح مشاهده میگردد. تلاش جهت کنترل آثار موجد بزهکاری کودکان در مخاصمات مسلحانه از دیگر اهداف حقوق بشردوستانه بویژه در سالهای اخیر بوده است.
فصل سوم: راهکارهای اصلاح آثار پایدار جنگ بر کودکان
با توجه به آنچه که اشاره شد ملاحظه میشود که تدابیر جدی در زمینه بازگرداندن وضعیت کودکان به قبل از جنگ میبایست اندیشیده شود که به مهمترین موارد آن اشاره مینماییم.
گفتار اول: توانبخشی و بازپروری
بهنگام اختتام مخاصمه ، دولتها ممکن است با صدها یا هزاران کودک مواجه شوند که این کودکان نیازمند رسیدگیهای روحی روانی و فیزیکی میباشند. بازپروری و اسکان مجدد آنان نیازمند کمکهای ویژه مالی و در طی دوره زمانی مناسب میباشد.برنامههای خلع سلاح ، صلح سازی و اسکان مجدد((DDR^[139] شهروندان در کشورهای مختلف در جهت بازگشت مجدد جنگجویان به زندگی عادی قبل از وقوع جنگ صورت میگیرد لکن این برنامهها معمولاً شامل کودک سربازها بدلیل انکار وجود این افراد از سوی کشورها نمیگردد. در حالیکه کودکان خارج از این برنامههای مساعدت قرار میگیرند امکان شناسایی آنها وجود نداشته و مساعدتهای جانبی نیز شروع نمیگردد. زمانی که برنامههای مزبور شامل کودکان میگردد، باز پروری آنان بدلیل خصومتهای اجتماعی و خشونتهایی علیه کودک سربازان قدیم مختل میگردد با اینحال هر قدر که کینهورزیها کمتر باشد جامعه در مساعدت و بازپروری مجدد کودک موفقتر خواهد بود. پیدا کردن خانه و کاشانه برای کودکان که والدین خود را گم کردهاند و یا از دست داده اند بسیار سخت و مشکل بوده و گاهی حتی خانواده ها از پذیرش کودکانی که علیه جامعه خود مرتکب جنایت گردیدهاند در خانوادههایشان پذیرفته میشوند. زمانی که جنگ هنوز ادامه دارد ممکن است بازگشت برنامههای حمایتی زمانی موفق خواهد بود که بتواند کودکان بصورت تدریجی بازپروری نماید که ممکن است از طریق مدرسه ، فعالیتهای ورزشی و سرگرمی ، مهارتها کاریابی و اقدامات حمایتی دیگر به کمک آنها شتافت . نماینده ویژه مسئول امور کودکان در مخاصمات مسلحانه توجه فرهنگی به بازپروری کودکان را مورد تأکید فراوان قرار داده است.

در صورت عدم توجه به مسائل کودک سربازان سابق جامعه با مشکلات عدیده بعدی از جمله بزهکاری اطفال و نوجوانان و جمعیت بزهکار و فاقد آموزشهای ضروری اجتماعی و مهارتی مواجه خواهد بود. بنابراین جنگجویان با خطرات عدیدهای مواجه میگردند. کودکان در طول جنگ طرز استفاده از اسلحه را یاد میگیرند و رفتهرفته قصاوت و خشنونت برایشان امری عادی جلوه میکند . مسلماً کودکانی که از نیروهای نظامی منفک میشوند و هیچگونه کمک و پشتیبانی در اختیار آنها از تجربیات و مهارتهای که در طول جنگ آموختهاند برای محافظت از خود بکار خواهند بست که این مطلب در قالب تبدیل شدن به جنایتکار جلوه خواهد کرد. کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ دراین زمینه اشعار میدارد:
دولتهای عضو تمام تلاش خود را بکار خواهند بست تا اطمینان از رسیدن کمکهای مناسب اجتماعی از جمله آموزشی به کودکان بیسرپرست و یتیم که در نتیجه جنگ با مشکلاتی اینچنین مواجه شدهاند، حاصل گردیده ممکن است دولتهای بی طرف نگهداری کودکان را در طی جنگ بپذیرند. بعلاوه به کودکان زیر ۱۲ سال میبایست نشانهای تشخیص هویت داده شود^[۱۴۰].
نیاز به توانبخشی و بازپروری کودکان از طرف حقوق بین المللی تنها در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالیست که کنوانسیون حقوق کودک دولتهای عضو را موظف به انجام اقدامات مزبور نموده و تا سال ۲۰۰۰ و زمان تصویب پروتکل الحاقی بعنوان سندی که دولتها را موظف به خارج کردن کودکانی از نیروهای نظامی و بازپروری آنها نموده ، تنها سند در این زمینه قلمداد می گردید. به منظور جبران نقایص و اقدام در جهت رسیدن به این اهداف ، پروتکل الحاقی دولتهای عضو را موظف به انجام حمایتهای مالی و فنی نموده است.
دبیرکل سازمان ملل در فوریه ۲۰۰۰ گزارش تحت عنوان نقش صلحسازی سازمان در خلع سلاح، انفکاک نیروها و بازگشت اوضاع به حالت عادی انتشار داد. در این گزارش اظهار شد، در مواقع لزوم جایگاه کودکان بر مخاصمات مسلحانه از طریق گفتگوهای صلح مشخص گردیده و منافع کودکان می بایست در این زمینه صراحتاً در برنامههای خلع سلاح ، بازگشت نیروها و ادغام آنها مورد توجه قرار گیرد. در حالیکه اقدامات DDR از نظر زمانی تقریباً در اواخر جنگ و جهت تسهیل شرایط اختتام جنگ به وقوع میپیوندد، تلاش دارد تا کمکهای سنجیده و موثر انجام دهند و از بکارگیری و سوء استفاده از کودکان زیر ۱۸ سال در جنگ جلوگیری کند.
در سالهای اخیر قطعنامه هایی نظیر ۱۴۶۰ از کلیه دول عضو ملل متحد و سازمانهای بین المللی خواسته است تا در طی اقدامات خود در زمینه صلح و آتش بس از اجرای DDR نسبت به کودک سربازان سابق اطمینان حاصل نمایند. این قطعنامهها بر اهمیت نیازهای کودکان بویژه دختران تأکید فراوان داشتهاند^[۱۴۱].
گفتار دوم: کاریابی
در اغلب موارد کشورهای درگیر در مخاصمات با توجه به اختلال در سیستم اقتصادی و اجتماعی قادر به آمادهسازی افراد جامعه به ویژه کودکان برای ورود به اجتماع ونیز پذیرش نقشهای مناسب علیالخصوص در بخش اشتغال نمیباشند.^[۱۴۲]
پر واضح است کودکانی که تحت تاثیر جنگ والدین خود را از دست داده،از آنها دور افتاده،ویا به هر علت دیگر نتوانستهاند درطی جنگ آماده ورود به بازار کار گردند؛بعد از پایان درگیریها جهت امرار معاش خود میبایست صاحب مشاغل آبرومندانه و سالم گردند در غیر اینصورت که اغلب موارد نیز چنین است بحرانهای شدید اجتماعی سالهای بعد از جنگ گریبان جوامع را خواهد گرفت.آنچه از حیث حقوقی در عرصه بین المللی در ارتباط با مسئله کودک وکار مورد توجه قرار گرفته است بیشتر حول محور منع اشتغال کودک و کودکان کار بوده است.سازمان بین المللی کار که بعد از پایان که بعد از جنگ دوم جهانی ضمن امضای موافقتنامهای در سال ۱۹۴۶با سازمان ملل متحد در عداد یکی از سازمانهای تخصصی آن درآمد به کودکان نیز توجه خاصی داشته واهم فعالیتهای خود را به امحای کار کودکان معطوف داشته است.^[۱۴۳] آمارهای سازمان بین المللی کار^۹۵،از جمله هشدار سال ۱۹۹۵ مبنی بر اشتغال یک کودک از هر چهار کودک بین ۵ تا ۱۵ سال و هشدار ۲۰۰۰ که نشان می داد این آمار به یک کودک از پنج کودک رسیده است وتقسیم کار کودک به سه دسته کارهای غیر خطرناک،کارهای خطرناک،شکلهای نامتعارف کار کودکان تقسیم میکند.^۱ در عرصه حقوق مخاصمات مسلحانه نیز بیشتر تلاشها و چالشها در این زمینه به بحث کودک سرباز معطوف شده و ناخواسته به مشکلات و خواستهای کودکان بعد اتمام جنگ کمتر توجه شده است.
جامعه جهانی تلاش میکند تا ابتدائا جان کودکان را بعنوان آسیب پذیرترین قشر گرفتار در جنگ حفظ نماید که در بسیاری از موارد قادر به انجام وظیفه بصورت مناسب نمیباشد بنابراین پر واضح است در خصوص کاریابی برای کودکان که در درجه دوم اهمیت قرار دارد چندان موفق ظاهر نگردد.نماینده ویژه دبیرکل در مورد کودکان و مخاصمات مسلحانه در سال ۱۹۹۶ به دنبال توصیههای مندرج در گزارش ماچل مجمع عمومی قطعنامه ۷۷/۵۱ را که نمایندهای را به مدت ۳ سال مأمور ویژه دبیرکل در مورد کودکان و مخاصمات مسلحانه انتخاب کرد^[۱۴۴]. دفتر این امر در سال ۱۹۹۷ تأسیس و اولاً اوتونو بعنوان نماینده منصوب شد. آقای اوتونو اقدامات خود را در امور ذیل تبیین کرد:‌
شناساندن نیازهای اساسی کودکان جنگ زده
پیشنهاد ایدههای مناسب در جهت حمایت از کودکان در جنگ
تجمیع عناصر اصلی و موثر داخل و خارج از ملل متحد.
تعهد به مشوقهای دیپلماتیک و بشردوستانه تا شرایط سخت سیاسی را تسهیل کند.
از تاریخ شروع مأموریت ، نماینده ویژه موفق به قرار دادن موضوع کودکان و مخاصمات مسلحانه در یک سطح مطلوب قابل بحث در عرصه بین الملل شد^[۱۴۵]. نه تنها کودکان بعنوان قشر نیازمند به توجهات ویژه و حمایت بلکه به عنوان نقطه مجوی جریان برقراری صبح ، مباحث امنیتی بصورت کمی و بعد از پایان جنگ پذیرفته شده از نماینده دبیرکل همچنین در مورد تعهد به حمایت از کودکان از هر دو طرف کشور و نیرهای شورشی را در گزارش خود گنجانیده است. و پر واضح است که این اقدام وی بسیار حائز اهمیت بوده که نشان میداد طرفهای مختلفی تعهدات حقوق بشری و حقوق بشردوستانه را متعهد شدهاند، لکن بسیاری از این تعهدات از سوی دولتها تصدیق نشدند.دولتها تا حد ممکن تلاش دارند تا از پذیرش تعهدات مضاعف خودداری نمایند لکن رشد و توسعه حقوق بینالملل از طریق پیوستن اصول و قواعد نوینی به عرف بینالملل^[۱۴۶]،ایجاد تعهدات عامالشمول^[۱۴۷]،و نیز احترام به قواعد آمره^[۱۴۸]ناگزیر از تبعیت و گردن نهادن به وضعیت موجود هستند. ملاحظات بشردوستانه و حقوق بینالملل بشردوستانه از جمله حیطه های مهم در این جریان هستند. برخی زمینه ها از جمله آنچه در ذیل میآید نیازمند توجه خاص است که با توجه به ارتباط آن با زندگی پس از جنگ کودکان آن را در این قسمت به بحث مینشینیم:
آموزش کودکان از جمله آموزشهای پایه تحصیلی ومهارت آموزی را میتوان بعنوان پایه های اصلی اجتماعی کردن کودکان و بازگرداندن آنان به آغوش اجتماع نامید.^[۱۴۹]
گفتار سوم: ایجاد سرپناه
ویرانیها و خرابیهای بجا مانده از جنگ که پیش از آن اغلب خانه و کاشانه مردم بوده است دیگر قابلیت اسکان ساکنان سابق خود را ندارد. کودکان با توجه به وضعیت جسمانیشان در خطر وقوع آسیبهای شدید قرار گرفته و ابتداییترین نیاز انسانی که عبارت از خوراک پوشاک و مسکن است برایشان تبدیل به یک آرزو میشد که با دستان کوچک و نحیفشان میبایست برای بدست آوردن آن به سخترین کارها دست زنند. همانگونه که پیشتر اشاره شد با توجه به ماهیت جنگهای نوین و تعدد جنگهای واقعی نسبت به جنگهای بین المللی ، میزان آوارگان داخلی نسبت به سالهای گذشته در دهه اخیر افزایش یافته است.
آوارگان داخلی نسبت به پناهندگان با خطرات بیشتری مواجه هستند. دلیل این امر کنترل کامل دولت بر سرنوشت و حیات آنهاست. آنها ناخودآگاه در یک مخاصمه ناخواسته گرفتار میشوند و یافتن سرپناه برایشان به معضل اصلی تبدیل میگردد.
اقداماتی که به منظوربازگشت داوطلبانه وایمن آوارگان باید انجام گیرد عبارتند از:

1. 1. اقدامات تدارکاتی جهت بازگشت ایمن بویژه مین روبی؛

1. 1. ارائه کمک برای تامین نیازهای اولیه؛

1. 1. تامین وسایل ساخت وساز؛

1. 1. وسایل خانه وابزارآلات کشاورزی؛

1. 1. بازسازی مدارس؛

1. 1. برنامه های آموزشی ومهارتی.^[۱۵۰]

با وجود اینکه مشکلاتی که آوارگان داخلی با آن مواجهاند بسیار بغرنج است معمولاً جامعه بین المللی نسبت به حل و فصل آنها قصور میکند. نظارت نهادهای ملل متحد نسبت به این امر تا زمان های نچندان دور بسیار کم و نامحسوس بوده و مداخله در امور مخاصمات داخلی حمایت کمک به آوارگان داخلی به ندرت صورت گرفته است.
مسئله بهداشت کودکان درگیر در جنگ بعنوان نمونهای از تعهدات دولتها بیان میشود و بیتردید مقایسه آن با آنچه دولتها به آن عمل میکنند جالب توجه است:
مواد۱۸،۲۴،۲۶،۲۷،کنوانسیون حقوق کودک به حق برخورداری کودکان از امکانات بهداشتی پرداخته و بر مواردی چون تعهد دولتها به تامین حداکثر امکانات بهداشتی ،تامین اجتماعی و بیمه ،برخورداری از رشد مناسب اجتماعی و بیمه تاکید مینمایند.^[۱۵۱] با توجه به تعهد دولتهای درگیر در جنگ به رفتار یکسان با کودکان طرف مخاصمه و کودکان متبوع خود بنابراین موارد فوقالذکر در خصوص این کودکان نیز لازمالاجرا خواهد بود.
حمایت و تأمین امنیت جامعه و خانواده ، کودکان بسیار آسیب پذیر در برابر خطرات جنگ از جمله سربازگیری توسط نیروهای نظامی ، تجاوز جنسی و بهرهکشی ، سوء تغذیه و بیماری خواهند بود . بعلاوه معمولاً گروه های به مناطقی فرار میکنند نه خارج از دسترس گروه های امدادرسان سازمانهای بشردوستانه و ملل متحد است . زمانی که اردوگاههای آوارگان، تأسیس میشود آنها معمولاً بسیار از نظر سازماندهی ضعیف و ناامن و امکانات بسیار ناچیز است.
گفتار چهارم: بازگرداندن به آغوش خانواده
پروتکل دوم دارای قواعد مشابهی اما بصورت مختصر ، از قواعد حمایت از کودکان مندرج در پروتکل اول است تحت پروتکل دوم کودکان میبایست تحت کمک و مراقبتهای مورد نیاز قرار گیرند^[۱۵۲]. بویژه کودکانی که نیاز به آموزش دارند، کودکانی که نیاز به بازگشت به جمع خانوادهشان دارند در حالیکه اکنون دور افتاده‌اند^[۱۵۳] ، و کودکانی که میبایست از منطقه جنگی به مناطق امن در همان کشور منتقل شوند^[۱۵۴]. قبل از انتقال و جابجایی کودکان میبایست رضایت والدین یا سرپرستان آنها جلب شود. و نیز در این مورد میبایست با کسانی که مسئول سلامت و رفاه آنان است هماهنگیهای لازم صورت گیرد. بعلاوه کودکانی که بخاطر جرائم مربوط به مخاصمات مسلحانه تحت تعقیب قرار میگیرند نمیبایست به مجازات اعدام محکوم گردند. این در صورتی است که هنگام وقوع جرم این افراد کمتر از ۱۸ سال داشته باشند^[۱۵۵]. پروتکل اول ۱۹۷۷ الحاقی به کنوانسیونهای ژنو مصوب ۱۲، آگوست ۱۹۴۹ و مربوط به حمایت از قربانیان مخاصمات مسلحانه بین المللی بعنوان سندی قابل اتکا در این زمینه دربند۴ ماده ۷۷ درحمایت از کودکان بازداشتی ویا زندانی اشعار میدارد:
در صورتی که کودکان به هر عنوان دستگیر ، زندانی یا بازداشت شوند می‌بایست در محلی جدای از بزرگسالان نگهداری شوند مگر اینکه به همراه خانواده همانند آنچه که در بند ۳ ماده ۷۵ گفته شده بتوانند دوران بازداشت خود را سپری نمایند.
مواد۵ و۹ کنوانسیون حقوق کودک اشعار میدارد:
دولتها موظف به تامین خانواده و حمایت از آن در جهت منافع کودک میباشند.
در مواقعی که جدایی کودکان از خانواده ناشی از اقدامات دولت از قبیل بازداشت،تبعید و غیره باشد، دولتها بایستی خدمات ویژهای را جهت مراقبت و حفاظت از کودکان ارائه نمایند و نیز جهت سرپرستی از کودکانی که از خانواده جدا شدهاند رهیافتهای منسجمی را به منصه ظهور بگذارند.^[۱۵۶]
نتیجه گیری
پیشرفت و رشد انسان در طی قرون و اعصار، زندگی وی را در حیطه های متعددی تحت الشعاع قرار داده است.جنگ بعنوان مفهومی که همواره در کنار زندگی اجتماعی بشر جایگاه خاص خودش را حفظ کرده دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده است.پیشرفتهای صنعتی باعث ورود سلاحها و شیوه های نوین به عرصه مخاصمات مسلحانه گشته و این امر وضعیت جنگها و آثار آن را متحول نموده است. بی شک تحولات مزبور در راستای تشدید مصائب جنگ رقم خورده است.از دیر باز کودکان بعنوان یکی از اصلی ترین قشرهای مورد ستم در جنگ توجه بسیاری از انساندوستان رابه خود معطوف نمودهاند. هیچیک از گروه های انسانی به اندازه کودکان نیازمند حمایت و پشتیبانی در مقابل آثار جنگها نمی باشند کودکان چه در لباس جنگجویان و چه در کسوت یک شهروند عادی میبایست از حقوق خاص خودشان بهرهمند گردند که این امر مورد توافق اکثریت اعضای جامعه جهانی است.همانگونه که در این رساله بحث شد با توجه به اسناد بین المللی اعم از اسناد حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه بین المللی، دولتها متعهدند که در هر شرایطی از افراد حمایت نمایند
روند رو به رشد حقوق بشردوستانه بینالملی بویژه در عرصه حمایت ازحقوق غیر نظامیان نوید بخش تلاشهای روز افزون در حمایت از حقوق کودک است.این رشد که بر بنیان میثاقهای بینالملی از جمله میثاق حقوق کودک و میثاق حقوق مدنی و سیاسی،اصول و حقوق بشر دوستانه بین الملل مانند اصل رفتار انسانی و عدم تبعیض، اصل ضرورت نظامی، اصل تفکیک، اصل تناسب، اصل محدودیت ؛ وقواعد بشردوستانه بینالملی استوار است در مسیر خود با دشواریهای بسیاری مواجه بوده است.موانعی نظیرمقتضیات جنگی و شرایط و محیط دهشتناک آن ،مقاومت دولتها در قبال رشد حقوق بین الملل و بویژه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه که همانا این رشد راموجب تضعیف یا خدشه به حاکمیتشان قلمداد کردهاند، نتیجهای که داشته است چیزی نبوده جز:
الف- بروز و سرایت آثار وحشتناک جنگ بر روی کلیه شئون زندگی مادی و معنوی غیر نظامیان
ب- عدم تناسب میان پیشرفتهای صنعتی و تجهیزاتی و حقوق مربوط به مخاصمات مسلحانه