شکل ۲-۶ خوشه‏بندی توافقی با بهره گرفتن از بردارهای جدید بدست می‏آید. π_i(x_j) شماره خوشه داده x_j در خوشه‏بندی i را مشخص می‏کند [۶۸].
لازم به ذکر است که روش‏های شباهت محور، روش‏های اطلاعات دوجانبه و روش‏های مدل ترکیبی به مسئله نظیر به نظیر بودن خوشه‏ها در خوشه‏بندی‏های مختلف توجهی ندارند. در حقیقت این روش‏ها به گونه‏ای عمل می‏کنند که نیازی به تعیین این تناظر وجود ندارد. این روش‏ها خوش‏هایی که دارای شماره یکسان و یا برچسب مشابه باشند را متناظر در نظر می‏گیرند. اما در اغلب روش‏های رأی محور، به مسئله تشخیص تناظر بین خوشه‏ها در خوشه‏بندی‏های مختلف به طور مستقیم پرداخته می‏شود [۶]. الگوریتم پیشنهادی در این پایان‏ نامه نیز یک روش رأی محور محسوب می‏گردد. در [۶۵،۷۱،۵۷] مسئله‏ی خوشه‏بندی توافقی به روش رأی گیری حل می‏شود. در رساله دکتری Ayad [6] چند الگوریتم خوشه‏بندی توافقی بر اساس روش رأی گیری ارائه شده است. در [۶۵] جهت ترکیب خوشه‏بندی‏ها الگوریتم PV^[98] ارائه شده است. روش ارائه شده در [۶۵]، مسئله‏ی تشخیص تناظر بین خوشه‏ها را با استفاده برچسب گذاری مجدد^[۹۹] آنها حل می‏کند. در [۷۱] روشی معرفی شده است که بر اساس آن داده به خوشه‏ای در خوشه‏بندی نهایی نسبت داده می‏شود که بیشترین رأی به آن داده شود. اگر تعداد خوشه‏های بدست آمده در خوشه‏بندی نهایی بیش از تعداد خوشه‏های مطلوب (یا تعیین شده توسط کاربر) باشد، خوشه‏های مشابه در هم ادغام می‏شوند.
در [۵۷] دو روش IVC^[100] و IPVC^[101] بر مبنای رأی گیری مطرح شده است. این دو روش در [۵۷] با یازده الگوریتم خوشه‏بندی توافقی مورد مقایسه قرار گرفته‏اند. نتایج این مقایسه بیانگر آنست که این روش‏ها و بویژه روش IVC از کارآیی مناسبی در ترکیب خوشه‏بندی‏ها برخوردارند. الگوریتم پیشنهادی در این پایان نامه بر اساس الگوریتم IVC عمل می‏کند. در حقیقت الگوریتم ارائه شده در این پایان نامه، نسخه بهبود یافته‏ای از IVC می‏باشد که خوشه‏بندی توافقی را به صورت وزنی انجام می‏دهد.
۲-۳-۵- روش‏های توافقی شباهت محور
در این بخش به ارائه جزئیات دقیق‏تری از روش‏های شباهت دو‏به‏دو (یا روش‏هایی که از ماتریس همبستگی استفاده می‏کنند) و روش‏های گراف محور می‏پردازیم.
شباهت دو‏به‏دو (ماتریس همبستگی)
ماتریس همبستگی، پایه و اساس روش‏های شباهت­ محور است. یکی از مزایای مهم استفاده از آن، عدم نیاز به تشخیص نظیر به نظیربودن خوشه‏ها در خوشه‏بندی‏های اولیه می‏باشد. استفاده از ماتریس همبستگی دارای معایبی نیز می‏باشد، اول اینکه پیچیدگی محاسباتی آن حداقل O(N²) است و دوم اینکه نگهداری این ماتریس به فضای زیادی نیاز دارد. از اینرو استفاده از ماتریس همبستگی برای مجموعه‏های داده‏ای بزرگ نامناسب است. همانطور که در قبل اشاره شد هر عنصر ماتریس همبستگی، نرخ تعداد خوشه‏بندی‏هایی است که یک جفت داده با هم در یک خوشه از آن خوشه‏بندی قرار گرفته‏اند. هر عنصر این ماتریس را می‏توان از رابطه‏ی (۲-۲) محاسبه نمود. در رابطه‏ی (۲-۲) یک تابع نشانگر^[۱۰۲] است که در صورت برقراری تساوی ۱ و در غیر اینصورت صفر بر می‏گرداند.

(۲-۲)

Gionis و همکارانش روشی را بر مبنای شباهت دو‏به‏دو پیشنهاد نموده‏اند. الگوریتم پیشنهادی آنها از نوع الگوریتم‏های تقسیم کننده است و به صورت بالا به پایین عمل می‏کند. الگوریتم ابتدا تمام اشیاء داده‏ را در یک خوشه قرار می‏دهد. سپس جفت داده‏هایی را که بیشترین فاصله را نسبت به هم دارند را می‏یابد و آنها را دو خوشه‏‏ی متفاوت قرار می‏دهد. این دو داده به عنوان مرکز خوشه‏های ایجاد شده در نظر گرفته می‏شوند. دیگر داده‏ها نیز بین این دو خوشه به خوشه‏ای نسبت داده می‏شوند که کمترین فاصله را با مرکز آن خوشه داشته باشند. به عبارت دیگر این گام‏ها در هر مرحله تکرار می‏شوند: ۱) ایجاد یک مرکز خوشه‏ی جدید که بیشترین فاصله را با مراکز خوشه‏های موجود دارد، ۲) تخصیص داده‏ها به خوشه‏ای که کمترین فاصله را با مرکز آن خوشه دارند. در انتهای هر مرحله، هزینه‏ی خوشه‏بندی جدید محاسبه می‏گردد. اگر هزینه‏ی آن کمتر از هزینه‏ی خوشه‏بندی قبلی (مرحله قبل) بود، الگوریتم ادامه می‏یابد. در غیر اینصورت خوشه‏بندی بدست آمده در مرحله قبل به عنوان خروجی الگوریتم ارائه می‏شود. پیچیدگی این الگوریتم O(MN²) برای ساخت ماتریس همبستگی و O(K²N) برای اجرای الگوریتم می‏باشد، که M تعداد خوشه‏بندی‏های اولیه، N تعداد داده‏ها و K تعداد خوشه‏ها در خوشه‏بندی نهایی است.
الگوریتم FC که در [۲۳] پیشنهاد شده است زمانی که اجتماع اولیه خوشه‏بندی شامل تعداد زیادی خوشه‏بندی باشد و همچنین مجموعه‏ی داده‏ها بزرگ باشد کارایی مناسبی در ترکیب خوشه‏بندی‏ها نخواهد داشت. البته اغلب روش‏هایی که از ماتریس همبستگی استفاده می‏کنند همانطور که پیشتر نیز به آن اشاره شد دارای مرتبه زمانی درجه دو می‏باشد که این مسئله در مجموعه‏های داده‏ای بزرگ می‏تواند مشکل ساز باشد. روش متداولی که به طور معمول جهت کاهش زمان اجرا به کار می‏رود، نمونه برداری^[۱۰۳] از داده‏ها می‏باشد. این کار باعث کاهش حجم داده‏ها می‏گردد اما می‏تواند کیفیت خوشه‏های تولید شده را نیز تحت تأثیر قرار دهد. از طرف دیگر نکته مثبت در الگوریتم پیشنهادی آنها این است که نیازی به تعیین تعداد خوشه‏ها در خوشه‏بندی نهایی نمی‏باشد. الگوریتم پیشنهادی آنها با توجه به هزینه‏ی محاسبه شده در انتهای هر تکرار متوقف شده و یا ادامه می‏یابد. در هر بار تکرار یک خوشه‏ی جدید تولید می‏شود بنابراین پس از پایان الگوریتم K خوشه بوجود آمده است که مقدار K از قبل تعیین نشده بود.
در [۷۳]، Fern و Brodley جهت ترکیب خوشه‏بندی‏ها از یک الگوریتم خوشه‏بندی تجمیع کننده (HAC) استفاده کرده‏اند. این الگوریتم به صورت پایین به بالا عمل می‏کند. ابتدا هر داده در یک خوشه‏ی مجزا قرار می‏گیرد. سپس با بهره گرفتن از ماتریس همبستگی، شبیه‏ترین خوشه‏ها پیدا شده و در هم ادغام می‏شوند. این فرایند تا زمانی تکرار می‏شود که تعداد خوشه‏های بدست آمده برابر تعداد خوشه‏ها مورد نظر شود. به عبارت دیگر این الگوریتم زمانی پایان می‏یابد که K خوشه باقی بماند. شباهت بین هر دو خوشه نیز از رابطه‏ی (۲-۳) محاسبه می‏گردد.

(۲-۳)

الگوریتم ارائه شده در [۷۳] جهت خوشه‏بندی مجموعه‏هایی با تعداد صفات خاصه (ابعاد) زیاد می‏باشد. در روش مطرح شده تصویر‏های تصادفی از داده‏ها انتخاب شده و سپس هر یک جهت تولید اجتماع اولیه خوشه‏بندی‏ها، خوشه‏بندی می‏شوند. یکی از مسائل موجود در روش آنها اینست که تعداد صفات خاصه‏ای که در هر تصویر انتخاب می‏شود، چقدر باشد. Fern و Broadly این تعداد را پنج در نظر گرفته‏اند. در الگوریتم پیشنهادی آنها تعداد خوشه‏ها نیز باید به عنوان پارامتر به الگوریتم ارسال گردد.
Fred وJain یک روش خوشه‏بندی انباشتگر مدرک (ٍEAC) را جهت ترکیب اجتماع خوشه‏بندی‏ها معرفی کرده‏اند. در روش آنها هر یک از خوشه‏بندی‏های اولیه به عنوان یک مدرک در نظر گرفته می‏شود. مقادیر ماتریس همبستگی با بهره گرفتن از نوعی مکانیزم رأی‏گیری (یا جمع آوری مدارک) بدست می‏آیند. خوشه‏بندی نهایی نیز با بهره گرفتن از یک الگوریتم تجمیع کننده‏ی سلسله مراتبی بر روی ماتریس همبستگی تولید می‏شود. تعداد مناسب خوشه‏ها، همانطور که در شکل ۲-۷ نشان داده شده است، بر مبنای دوره زندگی خوشه^[۱۰۴] تعیین می‏گردد. Fred وJain ، دوره زندگی K-خوشه را برحسب بازه‏ی مقادیر آستانه‏ای^[۱۰۵] بر روی نمودار درختی تعریف کرده‏اند، که در نهایت منجر به تعیین تعداد مناسب خوشه‏ها (K) می‏شود. دوره‏های زندگی ۲-خوشه، ۳-خوشه و ۴-خوشه در شکل ۲-۷ به ترتیب با l₂، l₃ و l₄ نشان داده شده است. به عنوان مثال، دوره‏ی زندگی ۳-خوشه، l₃=0.3600 است که از تفاضل بین مقادیر آستانه‏ای کمینه (۰٫۴) و بیشینه (۰٫۷۶) که سبب تشکیل سه خوشه شده است، محاسبه می‏گردد. با توجه به شکل ۲-۷ تعداد خوشه‏ها، ۳ در نظر گرفته می‏شود، زیرا بیشترین دوره زندگی (l₃) را ۳-خوشه دارا می‏باشد.
یکی از مزایای مهم الگوریتم ذکر شده، قابلیت تشخیص خوشه‏هایی با اشکال متفاوت و اندازه‏های مختلف است. چرا که بسیاری از الگوریتم‏های خوشه‏بندی، تنها قادر به یافتن خوشه‏هایی به شکل کروی و اندازه‏های برابر می‏باشند. الگوریتم EAC به صورت پیوند منفرد^[۱۰۶] (SL) میزان شباهت بین هر دو شئ داده را می‏یابد. اما جهت کاهش مرتبه زمانی و مکانی ایجاد ماتریس همبستگی، به جای نگهداری یک ماتریس N×N یک ماتریس تشابه N×P استفاده می‎شود که برای هر شئ داده، P نزدیکترین همسایه^[۱۰۷] محاسبه و نگهداری می‎شود. این عملکرد سبب می‏شود تا الگوریتم EAC برای مجموعه‏های داده‏ای بزرگ نیز کارآیی مناسبی داشته باشد.

شکل ۲-۷ نمودار درختی تولید شده با بهره گرفتن از الگوریتم خوشه‏بندی تجمیع کننده و ماتریس همبستگی. با توجه به نمودار درختی، دوره‏های زندگی خوشه‏ها عبارتند از: ۲-خوشه، l₂=0.18؛ ۳-خوشه، l₃=0.36؛ ۴-خوشه،l₄=0.14؛ ۵-خوشه،l₅=0.02. بیشترین دوره‏ی زندگی مربوط به ۳-خوشه می‏باشد. بنابراین تعداد خوشه‎ها سه در نظر گرفته می‏شود [۴۷].

گروه دوم از روحانیون کسانی بودند که از سادات محسوب نمی­شدند و جزو مردم عادی به شمار می­رفتند و با نام­های مُلّا، شیخ و آخوند شناخته می­شدند؛ مانند شیخ محمدباقر بهاری، شیخ علی شریعت­مدار، شیخ­ علی ثقه­الاسلا­م همدانی و آخوند ملاعلی همدانی که همگی بومی و همدانی بودند. از روحانیون مهاجر این گروه، نام شیخ محمدعلی دامغانی و شیخ محمدعلی خوانساری شناخته شده است.
روحانیون، از نفوذ و اعتبار خاصی برخوردار بوده، احکام شرعی و فقهی را در شهر جاری می­کردند؛ چنانکه شیخ محمدباقر بهاری حکم قصاص سید احمد را که مرتکب قتل عمد شده بود صادر نمود و دستور مزبور، بدون کوچک­ترین مخالفتی در میدان شهر اجرا شد(نجمی، ۲۵:۱۳۳۷).
به طور کلی روحانیون، اعم از سادات و غیر سادات، به دلیل ارتباط نزدیکی که با دولتیان، اشراف و اعیان از یک­سو و طبقات پایین مانند کشاورزان، کارگران و بازاریان از سوی دیگر داشتند، نقش واسطه و میانجی را ایفا می­کردند و در رویدادهای مهم، نقش زیادی داشتند. آنان در مقابل ظلم و تجاوز خوانین می­ایستادند و علاوه بر آن وظایف هدایت و ارشاد دینی را نیز بر عهده داشتند.
۲-۱۰- دهقانان و رعایا:
این طبقه، از پایین­ترین افراد اجتماع بوده که فاقد هرگونه حق و حقوق اجتماعی و مدنی بودند و به شدت استمثار می­شدند. آنان به­ عنوان زارع و دهقان، در مقابل دستمزد کم و ناچیز، در زمین­های اربابی کار می­کردند و یا اگر در زمین­های کوچک خود هم به کشاورزی می­پرداختند، در مقابل دریافت کمک­های اربابی که به آن­ها وابسته بودند، محصولاتشان– که عمدتاً به سبب شرایط آب و هوایی همدان، غلات بود نیز در کل به انبار اربابی برده می­شد.
هر چند کشاورزان و زارعان به همراه خانواده­های خود در زمین­های اربابی فعالیت می­کردند، اما همیشه در فقر و فلاکت و گرسنگی توأم با تعدی و اجحاف نمایندگان ارباب و مأموران حکومتی و حکومتیان می­زیستند و از هیچ امنیت مالی و جانی برخوردار نبودند؛ مخصوصاً با داشتن اربابان و خوانین مقتدری همچون قراگوزلوها، انواع تحقیر، کتک، شکنجه و هتک ناموس را تحمل می کردند. علاوه بر این مشکلات، آنان به املاک اربابی وابسته بوده، جزو دارایی خان محسوب می­شدند و بدون اجازه­ی شخص خان، حق نقل مکان و تغییر محل سکونت خود را نداشتند. از طرف دیگر، آنان ناگزیر به پرداخت انواع مالیات­های اربابی، همچون مالیات شاخ (دام)، بهره­ی مالکانه، بیگاری و غیره بودند(راوندی، ۱۳۶۴: ۶۹۶).
کارگران، برعکس کشاورزان، جمعیت زیادی نداشتند؛ زیرا فقدان صنایع و کارخانجات موجب شده بود که تعداد این گروه چندان چشم­گیر نباشد. فقط عده­ی قلیلی از آنان در بازار به عنوان کارگران دباغ­خانه و آهنگری و یا باربری مشغول به کار بودند. آنان از هرگونه امتیاز اجتماعی و حقوقی محروم بوده، چاره­ای جز تمکین نداشتند.
این طبقه، به دلیل نداشتن توان مالی و استقلال رأی، از تحصیل نیز بی­بهره بودند. ظاهراً چنین مقدر بود که آن­ها نسل به نسل به طور موروثی کارگرزاده و نوکر خوانین و اشراف و اعیان باشند؛ بدون این­ که از ارج و منزلتی برخوردار باشند.
۲-۱۱- اقلیت­های مذهبی:
در کنار طبقات اجتماعی شهر، گروه و جمعیتی دیده می­شد که به عنوان اقلیت مذهبی معرفی شده بودند. در سال ۱۳۲۴ق، شهر همدان دارای ۲۰ هزار خانه و ۱۰۰ هزار نفر جمعیت بود که از این تعداد، ۲هزار نفر آنان یهودی و هشتصد نفر ارمنی بودند(ظهیرالدوله، ۱۳۶۷: ۸۸).
یهودیان، پرجمعیت­ترین اقلیت مذهبی همدان بودند و به همین سبب، برای خود دارای راسته بازار جدا به نام راسته یهودی­ها، محله­ و سرا، حمام و مدرسه­ی جداگانه و مستقل بودند. اکثریت آنان مثل یهودیان دیگر جهان در جست وجوی مشاغل راحت و پردرآمدتری بودند که متضمن تلاش و مسئولیت زیادی نباشند؛ از قبیل طلا­سازیی، عتیقه و جواهرفروشی، رَمالی، بزازی و خرازی. علاوه بر این، اکثر قریب به اتفاق پزشک یا حکیم باشی­های همدان از یهودیان بودند که یا مطب رسمی داشتند یا در منزل به مداوای ابتدایی می­پرداختند و یا به صورت دوره­گرد در میان کوچه و بازار راه می­افتادند و تعداد اندکی هم سوار بر الاغ رهسپار روستاها می­شدند(اذکایی، ۱۳۶۷: ۲۶۷).

جمعیت یهودیان روز به روز رو به افزایش بود؛ چنانکه در سال ۱۳۲۸ق، جمعیت آنان بالغ بر هشت هزار نفر می­شد، یهودیان با مسلمانان روابط چندان صمیمانه­ و دوستانه­ای نداشتند و مسلمانان همدان به شدت از آنان کناره­گیری می­کردند و جز در موارد درمانی و داد و ستد، هرگز معاشرت و اُلفتی با آنان نداشتند؛ حتی گاهی اوقات بر سر مسائل عقیدتی(مذهبی) رو در روی هم قرار می­گرفتند و کار به نزاع می­کشید(لویی، ۱۳۳۹: ۸۴۰).
نمونه­ بارز این برخورد، دستور آخوند ملا عبدالله بروجردی به یهودیان مبنی بر دوختن یک تکه پارچه بر لباس خود بود (یا به قول همدانی­ها وصله­ی جودی) تا از مسلمین متمایز باشند. این دستور موجب درگیری و اغتشاش شد و حمایت سیف­الدوله، حاکم وقت همدان، ۱۳۱۰ق، از یهودیان سبب گردید که مردم از ملاعبدالله حمایت ننمایند و حتی به دارالحکومه حمله و آنجا را غارت کنند، حاکم مزبور نیز در این جریان ناگزیر از ترک شهر شد. این غائله با وساطت میرزا حسن آشتیانی و نامه­نگاری وی با دربار خاتمه یافت(صفائی، ۱۳۴۵: ۲۰).
از اقلیت­های دیگر ساکن همدان، ارامنه بودند که به دلیل صداقت و درست­کاری، در بین مردم مسلمان همدان محبوبیت و احترام خاصی داشتند و هیچ­گاه دیده نشد که مسلمان­ها نسبت به آن­ها کینه و عداوتی از خود بروز دهند و به آزارشان بپردازند. در نتیجه، آنان در کنار مسلمانان با استقلال و احترام تمام به زندگی خود ادامه می­دادند. آن­ها حتی در به جای آوردن مراسم مذهبی و سنت­هایشان آزاد و دارای کلیسا بودند. تا جایی که کلیسای ارامنه واقع در جنب تپه مصلی، یکی از ابنیه­ی تاریخی و با شکوه همدان محسوب می­گردد(قرگوزلو،۱۳۷۳: ۲۳).
کار ارامنه­ی همدان، اغلب تجارت، مشروب سازی و مشروب فروشی، عکاسی، جواهر و عتیقه فروشی و کارهایی از این قبیل بود. محل سکونت آنان نیز اغلب نزدیک همدان قریه­ی شورین بود(شوشتری علوی، ۱۳۷۷: ۱۰۰). علاوه بر این موارد باید از فرقه­ی شیخیه یاد کرد که در استنباط مسائل فقهی، جزو اخباریون و با اجتهاد از طریق اصول فقه مخالف بودند.
رهبر فرقه­ی مذکور در همدان شخصی بود به نام شیخ محمدباقر بن محمدجعفر اصفهانی که در شهر مزبور اقامت داشت و به قراء و قصبات (روستاهی دور و نزدیک) برای تبلیغ، مبلّغ اعزام می­نمود. این کار، موجب واکنش مسلمانان همدان گردید و به درگیری و شورش انجامید و سبب شکل گیری واقعه­ی شیخیه در زمان مظفرالدین شاه در سال ۱۳۱۵ق، در همدان گردید(سند شماره ۱۱۲۲۸- ق مؤسسه­ی مطالعات تاریخ معاصر همدان).
هنوز چند صباحی از فعالیت شیخیه و واقعه­ی سال ۱۳۱۵ق، نگذشته بود که بهائیان (پیروان محمدعلی باب) در همدان نفوذ کرده، شروع به فعالیت نمودند و در راستای گسترش عقاید خود اقدام به برپایی جلسات و اعزام مبلغ به اطراف کردند. به دنبال اقدامات و فعالیت­های این فرقه، مرحوم حجه­الاسلام سیدعباس موسوی، معروف به داعی­الاسلام (۱۲۸۵-۱۳۹۲ق) مصمم به بر خورد با این حرکت فرهنگی بیگانه در همدان شد. وی با تشکیل جلسات متعدد با حضور علمای وقت همدان، مجلسی تشکیل داد که به مجلس دعوت اسلامی معروف گشت و با اساس­نامه و مرام­نامه­ی مدون، برخورد فرهنگی لازم با این تهاجم را پایه­ریزی کرد.
تأسیس این مجلس در ۱۷ ربیع­الاول ۱۳۲۴ق، صورت گرفت. در ابتدای مرام­نامه­ی آن آیه­ی معروف «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن^[۲]» آمده بود.
این مجلس که با ۱۶ عضو رسمی و دائمی از میان علما تشکیل شده بود، با انجام امور خیریه و کمک به محرومان و مستمندان در همدان به مقابله با تبلیغات ضد اسلامی به ویژه مروجان بهائیت می­پرداخت، مجلس نامبرده از چنان تأثیر فرهنگی برخوردار بود که «شوقی افندی»، سرکرده­ی بهائیان، طی فرمانی، شرکت بهائیان در این مجلس و مناظره و مباحثه آنان با داعی­الاسلام را تحریم نمود: «الیوم به عموم مؤمنین به بهاء­الله اعلام و اخطار می­ شود که رفتن به مجلس دعوت اسلام و مباحثه با شخص داعی­الاسلام از این تاریخ حرام است»(هزاوه­ای، ۱۳۷۵: ۶۰-۶۱).
داعی­الاسلام، علاوه بر تأسیس مجلس مذکور، دو کتاب به نام­های «در ردّ طبیعیون» و «ردّ مذاهب غیر اسلامی» نوشت و در آن­ها آگاهی­ های لازم را به جامعه منتقل کرد و توانست از انحراف بسیاری از جوانان آن روزگار جلوگیری نماید. در کنار اقلیت­های مذکور، باید از میسیونرهای آمریکایی و اتباع انگلیسی و آلمانی نیز در سطح محدودتری یاد کرد.
۲-۱۲- اوضاع فرهنگی:
قبل از انقلاب مشروطه، فعالیت­ها و مراکز آموزشی همدان، منحصر به چند مکتب­خانه و مدرسه­ی علمیه­ی قدیمی می­شد و از نهادهای آموزشی جدید دیگر، نشریات، چاپخانه­ها، قرائت­خانه­ها و کتابخانه­ های مدرن، خبری نبود. در این شهر، هر محله و کوی دارای یک مکتب­خانه بود که در آن ملاباجی و آقاملا (آملا) به دختران و پسران درس می­دادند(هزاوه­ای، ۱۳۷۵: ۶۶).
تشکیل مکتب خانه­ها اصلاً نیازی به داشتن جواز یا مدارک و گواهی­نامه تحصیلی و صدور تأییدیه و صلاحیت و غیره از سوی مقامات صلاحیت­دار نداشت و فقط کافی بود که یک نفر نسبتاً باسواد، اتاقی از اتاق­های منزل یا محل دیگری را به صورت مکتب­خانه درآورد و در آنجا به مکتب­داری بپردازد؛ برای نمونه در یکی از محلات قدیمی شهر، یک نفر زن میان­سال معروف به ملاباجی یکی از دکان­های همکف بازارچه را تبدیل به مکتب­خانه کرده، در همانجا به تدریس می­پرداخت(نیازی، ۱۳۷۴: ۴۲).
علاوه بر سهولت راه ­اندازی مکتب­خانه از جانب معلم و آموزگار، ورود شاگرد و تحصیل آنان در این مکان­ها هم به راحتی صورت می­گرفت و شرایط خاصی برای ثبت ­نام و ورود به این مکتب­خانه­ها، مثل مدارس امروزی، وجود نداشت. تنها شرط قبولی و نام­نویسی داشتن یک جلد عم­جزء^[۳]، یک عدد دوات مرکب، یک قلم، مداد و به همراه خود بردن یک عدد قایچه برای نشستن بر روی آن در داخل مکتب­خانه بود. در این مکان­ها، قرآن، بوستان سعدی، دیوان حافظ، شاهنامه­ی فردوسی، کلیله و دمنه، صرف و نحو و کتب تاریخی و دینی آموزش داده می­شد(قراگوزلو، ۱۳۷۳: ۳۶۶).
از مراکز دیگر تعلیم و تربیت، مدارس علمیه­ی قدیم شهر بودند که در آن، طلاب و دانشجویان علوم دینی و معارف اسلامی به تحصیل می­پرداختند. این مدارس نسبت به مکتب­خانه از جنبه­ عمومی کمتری برخوردار بودند و عبارت بودند از مدرسه­ی علمیه­ی زنگنه، مدرسه­ی علمیه­ی آخوند و مدرسه­ی علمیه­ی دامغانی؛ علاوه بر مراکز نامبرده، بعضی از خانواده­ها که از مکنت مالی خوبی برخوردار بودند، برای تحصیل فرزندان خود، معلم سرخانه می­گرفتند تا در خانه مشغول تحصیل شوند(نیازی، ۱۳۷۹: ۴۲-۴۵).
از جمله­ این گروه می­توان از خوانین قراگوزلو نام برد. در این میان، مردم محروم و روستایی در فقر و فلاکت می­زیسته­اند و با تحصیل و فرهنگ بیگانه بودند؛ چرا که آنچه برای آن­ها اهمیت ویژه­ای داشت، به دست آوردن لقمه­ای نان بود تا شاید بتوانند زندگی روزه­مره­ی خود را بگذرانند.
بیشتر مدارس نوین همدان، پس از انقلاب مشروطه با همّت برخی از فرهنگیان و روشنفکران همدانی و جمعی از بیگانگان در این منطقه شکل گرفت؛ که می­توان آن­ها را به به دو نوع تقسیم نمود:
۲-۱۳- مدارس همدان در دوره­ قاجار:
۲-۱۳-۱- مدارس خارجی همدان در دوره­ قاجار
مدارس خارجی آن­ دسته از مدارس نوینی بودند که توسط مأمورین فرهنگی و سیاسی و یا مبلغان و میسیونرهای خارجی در همدان ایجاد گردید؛ همچون مدارس آمریکایی­ها در همدان که توسط میسیونرها و مبلغان آمریکایی شکل گرفت.
این نوع از مدارس و فعالیت­ها مربوط به آمریکاییان بود و کشورهای بیگانه دیگر و مأمورین آن­ها نقش چندانی در این فعالیت­ها نداشتند. انگلیس و روس و به دنبال آن­ها عثمانی، بیشتر در پی فعالیت­های سیاسی، اقتصادی و نظامی در منطقه بودند و در شهر اقدام به ایجاد کنسول­گری، پایگاه نظامی و بانک شاهنشائی و استقراضی می­نمودند و به دنبال فعالیت­های فرهنگی و آموزشی در قالب ایجاد مدرسه و مراکز آموزشی نبودند.
البته ایجاد مدارس توسط خارجیان- به­خصوص میسیونرها و مبلغان آمریکایی- هدف تبلیغی سیاسی و مذهبی داشت. آن­ها می­کوشیدند تا محصلین و مخاطبین خود را به سوی اهداف و برنامه ­های خود متمایل نمایند و جالب­تر این­که در مقابل مدارس ایرانی، این مدارس و مدارس اقلیت­های مذهبی، پیشگامان مدارس نوین همدان به ­شمار می­رفتند(فروتن، ۱۳۹۰: ۷۱).
علاوه بر این، از ویژگی­های دیگر این نوع مدارس، داشتن تشکیلات منظم و مرتب و گسترده با برنامه ­های مشخص، امکانات وسیع و کلاس­های فوق برنامه عمر و دوام طولانی در عرصه فعالیت، امکانات و تسهیلات مادی فراوان، ارائه­ خدمات رایگان آموزشی و بهداشتی و حتی کمک­های بلاعوض مالی به خانواده­های محصلین و ساکنان شهر، ایجاد مراکز دیگر در کنار مراکز آموزشی و جلب جمعیت زیاد محصلین و جمعیت شهر را می­توان ذکر نمود(فروتن،۱۳۹۰: ۴۵).
۲-۱۳-۲- مدارس داخلی همدان در دوره­ قاجار:
مدارس داخلی مدارسی بودند که توسط ایرانیان تشکیل شدند که شامل مدارس مسلمانان و اقلیت­های مذهبی ساکن در همدان می­گردید. این مدارس به سه دسته تقسیم می­شدند:
الف) مدارس اقلیت­های مذهبی.
ب) مدارس دولتی.
ج) مدارس ملی (غیر دولتی).
مدارس اقلیت­های مذهبی اولین مراکزی بودند که به سبک جدید در همدان تأسیس شدند. این مدارس، تنها به محصلین و دانش ­آموزان اقلیت­های مذهبی اختصاص داشت، اما به تدریج، با رشد و پا گرفتن آن­ها، استقبال مسلمانان شهر از این مدارس بیشتر شد و محصلین و دانش ­آموزان مسلمانان هم توانستند در این مدارس به تحصیل بپردازند. این استقبال از مدارس اقلیت­های مذهبی، بیشتر از سوی متمولین (ثروتمندان)، ملاکین و بزرگان شهر بود و طبقه­ی متوسط و پایین چندان روی خوش به این مراکز از خود نشان نمی­دادند.
بعدها ارمنی­ها نیز برای خود مدارسی دایر کردند؛ اما با توجه به تعداد زیاد یهودیان در این شهر، مدارس یهودیان از اعتبار بیشتری برخوردار بود. در عین حال، مدارس ارمنی شرایط آسان­تری را برای جذب شاگردان مسلمان اعلام می­کردند؛ از این رو استقبال مردم شهر از مدارس ارمنی­ها بیش از یهودی­ها بوده است.
قدیمی­ترین و مهم­ترین مدرسه­ی همدان متعلق به یهودیان است، چنانکه مدرسه­ی آلیانس یا اتحاد، در سال ۱۸۶۰م/۱۲۷۷ش، توسط یهودیان تأسیس شد یهودیان همدان به ‌خاطر تراکم جمعیت دارای مدارس مذهبی، کنیسه‌ها و راسته‌ای به نام خود در بازار شهر بودند(سالنامه­ی دبیرستان پهلوی، ۱۳۲۵-۲۶: ۸-۱۳).
مدارس دولتی مدارسی بودند که توسط حکومتیان در همدان ایجاد گردیدند. تعداد این مدارس به نسبت مدارس ملی و غیر دولتی، در سطح پائینی بود و حکومت و حکومتیان همدان در ابتدا چندان حُسن ظنی نسبت به این مدارس و مراکز از خود نشان نمی­دادند. به همین دلیل، فعالیت جدی و خاصی در ایجاد چنین مراکزی از سوی آن­ها صورت نگرفت. این نوع مدارس معمولاً با آمدن یک حکمران ترقی­خواه و متمایل با این گونه فعالیت­ها رونق و توسعه می­یافت و با رفتن او از صدرات شهر، فعالیت در این زمینه نیز به فراموشی سپرده می­شد.
مدارس ملی (غیردولتی) مدارسی بودند که توسط فرهنگیان، آزادی­خواهان و تحصیل کردگان همدانی و یا به عبارتی افراد حقیقی تأسیس شدند. از جمله­ این مدارس می­توان از مدرسه­ی علمی شرافت به مدیریت شیخ میرزا محب­علی قراگوزلو (۱۲۵۲-۱۳۱۷ش)، یکی از روحانیون فرهنگی­، یاد کرد (سالنامه­ی دبیرستان پهلوی همدان، ۱۳۲۵-۲۶: ۱۴).
با گسترش مدارس دولتی و ملّی، کم کم از اعتبار مدارس خارجی­ها و اقلیت­های دینی کاسته شد. زیرا مردم ترجیح می­دادند فرزندانشان در یک مدرسه­ی ایرانی تحصیل نمایند.
۲-۱۴- اوضاع اقتصادی:
اوضاع اقتصادی هر ناحیه و منطقه­ای، به موقعیت جغرافیایی و سوق­الجیشی و نیز آب­ و هوایی آن منطقه بستگی دارد. منطقه­ همدان، با توجه به اوضاع جوی مساعد، از کشاورزی خوبی برخوردار است و در کنار آن، دامپروری و پرورش طیور نیز رواج دارد. اقتصاد منطقه و شهر، علاوه بر کشاورزی، بیشتر بر پایه­ تجارت و داد و ستد در سطح گسترده و وسیعی است(سالنامه­ی دبیرستان پهلوی همدان، ۱۳۲۵-۲۶: ۸).
در قدیم، حدود ۷۰ درصد از جمعیت ساکن در منطقه، بخصوص روستائیان و ساکنان اطراف شهر، به کشاورزی و زراعت مشغول بودند؛ اما خود کشاورزان از بهره چندانی برخوردار نبودند؛ چرا که زمین­های قابل کشت، در اختیار خوانین و ملاکین و زمین­داران بزرگ منطقه بود که به شیوه ارباب و رعیتی اداره و کنترل می­شد. از عمده­ترین محصولات کشاورزی منطقه می­توان از گندم، جو، ذرت، گردو، انگور، سیب، بادام، زردآلو، کشمش و سبزیجات یاد کرد.
همچنین در آن دوران از صنایع ماشینی و کارخانه­های بزرگ و مدرن خبری نبود، فقط چند کارگاه کوچک و قدیمی فرش­بافی، چرم­سازی، سفال­گری و پوست وجو داشت که بیشتر شامل صنایع دستی می­گردید(سالنامه­ی دبیرستان پهلوی همدان، ۱۳۲۵-۲۶: ۱۳). در این شهر بخش عمده­ی نیروهای کار، در قسمت تجارت و در بازار مشغول کار بودند. به سبب قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی غرب به شرق و مرکز ایران از لحاظ سیاسی و بر سر راه حمل کالا و کاروان­های تجاری و جاده ابریشم و ارتباط با دریای سیاه و طرابوزن از طریق تبریز، بصره و بغداد به ایران و هند، از لحاظ تجاری و بازرگانی این شهر به انبار مال­التجاره­ها و انبار ایران تبدیل گردیده بود.
هر کالا و کاروانی که قصد حرکت از این مسیر را داشت، ناچاراً موقتی یا دائمی، به اقامت در این شهر مجبور می­شد. کالاهای انگلیسی از راه بغداد و همدان به ایران و هند برده می­شد، کالاهایی که باید به انگلستان وارد می­شد نیز همین مسیر را طی می­کرد و از بغداد و بصره به وسیله­ کشتی به این کشور حمل می­گردید و مدت سی و پنج روز طول می­کشید تا این اجناس از طریق مسیر مذکور به مقصد برسد(هلن و فونتن، ۱۳۷۰: ۲۸).
کالاها و اجناس روسی نیز از طریق تبریز به همدان و شهرهای دیگر کشور آورده می­شد. البته حجم مبادلات و گستردگی آن، به امنیت راه ­ها و مناسب بودن راه ­ها، کم شدن راهزنان و شورشیان بستگی داشت. برای امنیت کاروان، یک نیروی نظامی- محلی به نام قره­سوران (به زبان ترکی، سیاهی پُرسان «نیروی اَمنیه سابق، نیروی انتظامی فعلی») مأمور حفظ راه ­ها و برقراری امنیت بود که اغلب این مأمورین عامل بی­نظمی و غارت می­شدند(مؤمن، ۱۳۸۲: ۳۶-۴۶).

(۳-۱۴)
به منظور محاسبه‏ی فشار داخلی که منجر به شکل‏دهی لوله می‏شود، محاسبه‏ی ضخامت در محل بالج لوله (باتوجه به شکل (۳-۲)، نقطه‏ی P) ضروری است.
همانطور که در قبل اشاره شد بر اساس تئوری پوسته‏های استوانه‏ای جدار نازک می‏توان از تنش در جهت ضخامت صرف نظر کرد، لذا تنش موثر مطابق رابطه (۳-۵) بدست می‏آید. به منظور تحلیل فرایند بالج آزاد لوله، با قرار دادن تکیه‏گاه دو طرف لوله از جریان ماده در جهت طولی ممانعت می‏گردد که تعریف کننده‏ی شرایط مرزی در راستای طولی لوله خواهد بود. در چنین شرایطی تنشی که منجر به بالج لوله می‏شود همان تنش موثر از رابطه‏ی (۳-۵) است در صورتی که طبق شرایط مرزی ذکر شده تغییر فرم لوله در راستای طولی صفر در نظرگرفته می‏شود (= ۰). بنابراین در رابطه کلی ++= ۰ اگر مقدار (=۰) قرار گیرد رابطه‏ی زیر بدست می‏آید.

(۳-۱۵)
به زبان ساده این رابطه مبین این است که با مهار دو سر لوله به عنوان شرایط مرزی طولی، تغییر فرم ناشی از تنش موثر تنها در جهات ضخامت و محیطی لوله صورت می‏گیرد.
در رابطه‌ی (۳-۱۶) محاسبه‌ی ضخامت در محل بالج آورده شده است ]۲۶[.
= (۳-۱۶)
باتوجه به معادله‏ی تعادل (۳-۱)، با جایگذاری روابط (۳-۱۰) و (۳-۱۱) در معادلات (۳-۶) و (۳-۷)، شعاع‏های محیطی و انحنای لوله که در معادله‏ی تعادل مورد استفاده قرار می‏گیرد، بدست می‏آید.
زمانیکه فشار داخلی منجر به بالج لوله می‌شود، به منظور محاسبه‌ی فشار داخلی، تحلیل بر روی نقطه‌ی برآمدگی (p) اهمیت پیدا می‏کند. با آگاهی بر این موضوع مقادیر شعاع محیطی لوله و شعاع انحنای لوله در نقطه‌ی حساس(p) به صورت زیر تغییر پیدا می‏کند. ]۸[
(۳-۱۷)
(۳-۱۸)
با جایگذاری مقادیر ضخامت در محل بالج لوله ( )، شعاع‌های محیطی و انحنای لوله و تنش‌های محیطی و طولی لوله در معادله‌ی تعادل، مقدار فشار داخلی سیال جهت شکل‌دهی لوله‌ی مذکور ]۸[ به صورت زیر بدست می‌آید.
(۳-۱۹)
(۳-۲۰)
ارتفاع بالج لوله تغییر شکل یافته از رابطه (۳-۲۱) بدست می‏آید.
(۳-۲۱)
منحنی که در این پروژه تحلیل می‌شود، فشار-ارتفاع بالج می‌باشد که هر کدام از این دو فاکتور از فرمول (۳-۱۹) و (۳-۲۱) بدست می‌آید.
شکل ۳-۳ بالج لوله در فشارهای مختلف
شکل (۳-۳) نمایی از لوله‏ی تغییر شکل یافته در فشارهای مختلف را نشان می‏دهد. همانظور که مشاهده می‏شود با افزایش فشار، مقدار بالج لوله افزایش پیدا می‏کند.
۳-۳ حل تحلیلی فرایند بالج آزاد گرم لوله
همانطور که از قبل اشاره شد باتوجه به شکل (۳-۲)، نقطه‌ی e محل درگیری لوله و قالب مورد نظر می‏باشد. در این روابط با تغییر زاویه‏ی e ()، به عنوان ورودی‏ترین پارامتر فرایند، تحلیل روابط و استخراج نمودارهای مربوطه صورت می‏گیرد.
روش کار بدین صورت است که ابتدا یک نقطه‌ی شروع برای زاویه تماس در نظر گرفته می‏شود.() سپس با دانستن مقادیرشعاع خارجی لوله، شعاع گوشه قالب، طول محل بالج، روابط (۳-۸) تا (۳-۱۱) برای زاویه‏ی تماس حل می‏شود. پس از اینکه به کمک معادله‏ی (۳-۱۰)، شعاع محیطی لوله در نقطه‌ی برآمدگی برای زاویه‌ی خاص بدست آورده شد ()، مقدار مذکور به همراه شعاع خارجی و ضخامت لوله‌ی دلخواه، در رابطه‌ی (۳-۱۶) قرار داده می‏شود تا ضخامت در نقطه‌ی برآمدگی بدست آید.
در جهت محاسبه‏ی رابطه‏ی (۳-۱۹) برای رسیدن به فشار داخلی، مشخص کردن مقدار کرنش موثر برای زاویه‌ی تماسی خاص لازم است. لذا با جایگذاری مقادیر ضخامت لوله، ضخامت در محل بالج لوله، شعاع محیطی در نقطه‌ی P () و در نهایت شعاع خارجی لوله در رابطه‏ی (۳-۳) کرنش‌های محیطی و ضخامتی لوله بدست می‌آید. در ادامه با جایگذاری مقادیر مذکور در رابطه‏ی (۳-۴)، کرنش موثر برای زاویه‏ی تماس بدست می‌آید.
در پایان با در دست داشتن مقادیر توان کار سختی و ضریب استحکام به همراه فاکتورهای ذکر شده در بالا و جایگزاری این مقادیر در رابطه‌ی (۳-۱۹)، فشار داخلی برای زاویه‏ی تماس بدست می‌آید. به همین ترتیب برای زوایای باقیمانده، فشار داخلی جهت شکل‏دهی، محاسبه می‏شود.
بدیهی است که تعیین فشار داخلی به کمک محاسبات دستی جدا از مسئله‏ی زمان‏بر بودنش، از دقت پایین‏تری برخوردار است، لذا با برگرداندن روابط فوق به زبان برنامه‏نویسی متلب، تحلیل فشار موردنیاز فرایند جهت شکل‏دهی و استخراج نمودارهای حاصل از آن صورت می‏گیرد.
۳-۳-۱ برنامه‏نویسی در نرم افزار متلب
در بخش ۳-۲ معادلات تئوریک برای فرایند بالج‏ آزاد لوله آورده شد که با تکیه بر این روابط می‏توان تحلیل عددی بر روی لوله‏ی بالج شده انجام داد. اما همانطور که در قبل اشاره شد، محاسبات و آنالیز عددی به روش دستی جدا از زمان بر بودن کار، امکان خطای محاسباتی را به شدت بالا می‏برد لذا پس از فهم روابط و کلیه‏ی معادلات مرتبط با فرایند بالج آزاد لوله، به زبان برنامه‏نویسی نرم افزار محاسباتی متلب در آورده که حدالامکان بتوان از میزان خطا حین محاسبات کاسته و آنالیز معتبری صورت گیرد.
در پیوست (ب) کدهای استفاده شده در نرم افزار متلب جهت حل تحلیلی فرایند بالج آزاد گرم لوله آورده شده است.
۳-۴ منحنی تنش-کرنش آلیاژ Al6063
باتوجه به رابطه‌ی (۳-۱۹) بدست آوردن مقادیر توان کار سختی و ضریب استحکام که از خصوصیات جنسی آلیاژ مذکور می‏باشد، لازم می‏باشد.
برای اینکار با مراجعه به مقاله‌ی ]۲۵[ ، منحنی تنش-کرنش برای دماهای ۲۰، ۱۵۰ و ۲۵۰ استخراخ می‌شود.
شکل‌ (۳-۴) رفتار تغییر شکل پلاستیک آلومینیوم ۶۰۶۳ که در دماهای مذکور تحت تست کشش قرار گرفته است را نشان می‏دهد.
شکل ۳-۴ منحنی تنش-کرنش آلیاژ Al6063
برا ی استخراج دقیق رفتار پلاستیکی Al6063 از منحنی فوق از نرم افزار Get data استفاده شده است. با تزریق منحنی مربوط به Al6063 برای دماهای ۲۰، ۱۵۰ و ۲۵۰ به نرم افزار Get data، جدولی حاوی رفتار پلاستیکی ماده (تنش-کرنش) بدست آورده که در ادامه در رسیدن به فاکتورهای مهم توان کارسختی و ضریب استحکام مورد استفاده قرار می‏گیرد.
در نرم افزار Get data پس از ست کردن محور x و محور y بر روی منحنی فوق، مطابق شکل (۳-۵) مینیمم و ماکزیمم مقدار محور x و y وارد می‏شود.
شکل ۳-۵ ست کردن مقادیر ماکزیمم و مینیمم منحنی تنش-کرنش در نرم افزار Get Data
در نهایت با انتخاب نقاط حساس روی منحنی مربوط به آلیاژ Al6063 در دماهای مذکور، استخراج مقادیر تنش-کرنش صورت می‏گیرد.
۳-۴-۱ تعیین ضرایب استحکام و توان کارسختی‌ در دماهای مختلف
ابتدا به منظور تعیین توان کار سختی n و ضریب استحکام k در دمای محیط (۲۰) ، رفتار تغییر شکل پلاستیک آلیاژ Al6063 در این دما مورد بررسی قرار می‏گیرد.
بدین منظور پس از انتقال منحنی مربوطه به نرم افزار Get data و نقطه گذاری بر روی منحنی مطابق شکل (۳-۶)، جدولی حاوی مقادیر تنش-کرنش در دمای ۲۰ بدست می‌آید.
شکل ۳-۶ انتخاب نقاط تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۲۰
شکل (۳-۷) مقادیر تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۲۰ را نشان می‏دهدکه از نرم افزار Get data استخراج شده است. ستون x مقادیر کرنش و ستون y مقادیر تنش را نشان می‌دهد.

شکل ۳-۷ مقادیر تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۲۰
بدین ترتیب مقادیر تنش-کرنش آلیاژ Al6063 برای دماهای مورد آزمایش به مانند قبل بدست می‏آید.
شکل ۳-۸ انتخاب نقاط تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۱۵۰
شکل (۳-۹) مقادیر بدست آمده از نرم افزار Get data را در دمای ۱۵۰ درجه سلسیوس نشان می‌دهد.

شکل ۳-۹ مقادیر تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۱۵۰
در نهایت با تزریق منحنی رفتار پلاستیکی آلیاژ Al6063 برای دمای ۲۵۰ به نرم افزار Get data، مقادیر تنش-کرنش مطابق شکل ( ۳-۱۱) استخراج می‏شود.
شکل ۳-۱۰ انتخاب نقاط تنش-کرنش آلیاژ Al6063 در دمای ۲۵۰

- سوپراکسید دیسموتاز^[۳] که به اختصار ((SOD  نیز نامیده می‌شود.
- کاتالاز
- پراکسیداز
باکتری P. aeruginosa دارای آنزیم‌های سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز است [۸].
۱-۲-۴- مشخصات کشت

1. 1. aeruginosa، هوازی اجباری بوده که در انواع مختلفی از محیط‌های کشت به سهولت رشد می‌کند و بوی انگور می‌دهد. برخی از نژادهای آن، خون را همولیز می‌کنند [۴]. این باکتری سه تیپ دارد. کلنی‌های تیپ یک این باکتری گرد، دارای لبه‌های نامنظم، دارای ۳-۲ میلی متر قطر با سطح مات، در قسمت داخلی برجسته و قوام کره ای می‌باشد. کلنی‌های تیپ دو، کوچکتر، برجسته و شبیه کلنی کلی فرم‌ها می‌باشد و بالاخره کلنی‌های تیپ سه خشن، برجسته و کاملا چروکیده است. کلنی‌های تیپ یک و دو، درون سرم فیزیولوژی ایجاد سوسپانسیون پراکنده و یکنواخت می‌نمایند. اما تیپ سه، تشکیل سوسپانسیون گرانولی را میدهد. هر سه شکل کلنی ممکن است در یک محیط کشت دیده شوند، به طوری که گاهی با گونه‌های متفاوتی از این باکتری اشتباه می‌شوند [۹].

در کشت‌های تهیه شده از افراد مبتلا به فیبروزیس سیستیک، ارگانیسم‌های P. aeruginosa ، کلنی‌های موکوئیدایجاد می‌کنند. این امر ، نتیجه تولید زیاد آلژینات – یک اگزوپلی ساکارید – می‌باشد. در افراد مبتلا به فیبروزیس سیستیک، به نظر می‌رسد که یک اگزوپلی ساکارید، ماده ای بین سلولی را می‌سازد، که زندگی ارگانیسم به شکل بیوفیلم را ممکن می‌کند [۴].
تولید پیگمان آبی- سبز قابل انتشار در محیط کشت، تشخیص P. aeruginosa را مورد تایید قرار می‌دهد. اما در برخی کشت‌ها، پایوسیانین تشکیل نمی شود و فقط بر روی بعضی محیط‌های کشت، پایوسیانین تولید می‌شود. توانایی تولید پایوسیانین ممکن است به طور غیر قابل برگشتی در محیط‌های کشت از بین برود لذا اگرچه مشاهده پیگمان پیوسیانین تشخیص P. aeruginosa را تائید می‌کند، ولی ندیدن آن دلیل بر رد تشخیص نیست. اکثر کلنی‌های P. aeruginosa دارای بوع مطبوع میوه ای به علت تولید
–o امینواستوفنون ناشی از تریپتوفان می‌باشد. بر روی محیط آگار مغذی، بسیاری از کشت‌های P. aeruginosa به خصوص کلنی‌های تیپ یک و سه، قسمت‌های رنگین کمان مانندی را با جلای فلزی به نمایش می‌گذارند. در زیر این این قسمت‌ها در درون محیط کشت، کریستال‌هائی دیده می‌شود و در داخل آن‌ ها، ارگانیسم‌های متلاشی شده وجود دارد. این تحلیل رفتگی‌های پلاک مانند به هنگام رشد بر روی آگار را Berk در سال ۱۹۶۳ تحت عنوان اتوپلاک^[۴] نامید. به عقیده Zaget و Sierra در سال ۱۹۶۰، اتولیز به علت حضور آنزیم‌های پروتئولیتیک که سلول‌های مرده را هضم می‌کند ایجاد می‌شود و کریستال‌ها در واقع نمک‌های اسید چرب آزاد شده در نتیجه اتولیز می‌باشند. P. aeruginosa بر روی محیط مکانکی آگار به خوبی رشد می کند و محیط‌های کشت مایع واجد حلقه سفید رنگ ضخیمی از مواد لزج و چسبنده به جدار شیشه هستند که اکثرا تشکیل غشاء نازکی را در بالای محیط می‌دهد. پیگمان سبزرنگ نیز بیشتر نزدیک به سطح محیط مایع دیده می‌شود [۶].

1. 1. 1. aeruginosa در حرارت ۳۷ تا ۴۲ درجه سانتی گراد به خوبی رشد می‌کند. این باکتری به علت توانایی رشد در حرارت ۴۲ درجه سانتی گراد با انواع دیگر پسودوموناس ‌ها تفاوت دارد [۴]. PH مناسب برای رشد این باکتری بین ۶/۷-۲/۷ است [۱۰].

   

۱-۲-۵- مواد آلی مورد نیاز

1. 1. aeruginosaقادر است که به راحتی بر روی محیط‌های غذایی ساده و معمولی رشد کرده، طیف بسیار وسیعی از مواد آلی را به عنوان منبع کربن و ازت به مصرف برساند. این باکتری دارای توانایی بسیار زیادی برای تطبیق دادن خود با مواد آلی گوناگون در محیط می‌باشد، به همین دلیل P. aeruginosa، یکی از باکتری‌هایی است که به سرعت و به آسانی می‌توان از منابعی مانند آب ، خاک، فاضلاب، گرد و غبار، هوا، روده و پوست انسان و حیوانات و نمونه‌های گوناگون کلینیکی و غیرکلینیکی جدا کرد. این باکتری‌ها به عوامل رشد آلی نیاز نداشته و می‌توانند در محیط‌های معدنی که دارای منبع کربن و نیتروژن باشد، رشد کنند [۱۱].

از ویژگی‌های تغذیه ای و توانائی پسودوموناس ‌ها در استفاده از مواد آلی مختلف، در طبقه بندی و تفکیک گونه‌ها و گروه‌های گوناگون موجود در این جنس بهره گرفته شده است. P. aeruginosa قادر است از استامید به عنوان تنها منبع کربن استفاده کرده و رشد نماید. در حالی که تعداد معدودی از سایر گونه‌های موجود در جنس پسودوموناس ، قادر به چنین کاری هستند [۱۲].
۱-۲-۶- محیط‌های کشت

1. 1. aeruginosaدر محیط‌های آگار غذایی و پپتون آگار که حاوی ۵% خون گوسفند و خرگوش باشد، به آسانی رشد می‌کند. محیط کشت‌های مکانکی آگار و ائوزین متیلن بلو(E.M.B) نیز برای کشت اولیه P. aeruginosaاستفاده می‌شود. P. aeruginosa بر روی محیط‌های انتخابی SS و گزیلوز لایزین دزوکسی کولات آگار(XLD)، سیترات آگار نیز می‌تواند رشد کند، اما جداسازی آنها در محیط‌های مذکورمعمولا با درصد کمتری انجام می‌پذیرد. برای استفاده از محیط‌های انتخابی معمولا از محیط‌هایی مانند محیط آگار حاوی ستیل تری متیل آمونیوم بروماید یا ستریمید، محیط‌های آگار حاوی ۲ و۴ و ۴- تری کلر و -۲ هیدروکسی دی فنل اتر یا ایرگاسان و محیط آگار حاوی کلرواکسیل نول یا دتول استفاده می‌شود. در محیط آگار حاوی ستریمید ممکن است عوامل ضد میکروبی نظیر اسید نالیدیکسیک و یا نیتروفورانتوئین نیز افزوده شود. همچنین می‌توان با اضافه کردن عوامل ضد میکروبی مانند نووبیوسین، پنی سیلین، سیکلوهگزامید و یا فوشین پایه، اسید نالیدیکسیک و نیتروفورانتوئین به محیط آگار معمولی، محیط انتخابی مناسبی برای کشت P. aeruginosa فراهم نمود. با این حال باید در نظر داشت که برخی از ایزوله ‌های جدا شده از بیماران مبتلا به سیستیک فیبروزیس به شدت به ان ترکیباب حساس بوده، لذا بر روی چنین محیط‌هائی رشد نخواهند کرد. غنی سازی در محیط مایع ستریمید جهت جداسازی P. aeruginosa از نمونه‌های مدفوعی توصیه می‌شود [۱۳]. در محیط King’s A ، بعد از پنج روز نگهداری در C ^◦۳۷، ۸۰درصد سویه‌های P. aeruginosa تشکیل پایوسیانین می‌دهند. شدت پیگمان زائی اغلب پس از انتقال محیط‌های حاوی آگار از داخل انکوباتور به درجه حرارت اتاق (۲۴-۱۸) به مدت ۴-۳ ساعت افزایش می‌یابد. محیط پسودوموناس آگار F، تولید مواد رنگی فلورسنت را تقویت می‌کند، در حالی که تولید پایوسیانین و سایر مواد رنگی فنازینی را متوقف می‌کند. محیط پسودوموناس آگار P، سنتز پایوسیانین و دیگر مواد رنگی فنازینی را توسط پسودوموناس ‌ها تحریک می‌کند [۶].

۱-۲-۷- پیگمان
حداقل چهار نوع پیگمان مشخص در P. aeruginosa تشخیص داده شده است: پایوسیانین^[۵] ، فلوروسین ^[۶]، پایوروبین^[۷] ، پایووردین^[۸] و پایوملانین^[۹] [۴].
در سال ۱۸۴۹، Borton، Campbell و Eagles گزارش کردند که حضور یون‌های منیزیوم، سولفات، پتاسیم، فسفات و آهن جهت تشکیل پایوسیانین ضروری است. King، Ward و Raney در سال ۱۹۵۴، محیط‌های کشت B و A را به ترتیب جهت تولید بهتر پایوسیانین و فلوروسین طراحی نمودند. پایوسیانین با وزن مولکولی Da210 ، از نظر ساختمان شیمیایی جزء فنازین محسوب می‌شود. فنازین‌ها، متابولیت‌های ثانویه ای هستند که در مسیر بیوسنتز اسید‌های آمینه آروماتیک ساخته می‌شوند. رنگ این پیگمان در محیط‌های اسیدی ابتدا زرد و سپس به قرمز تغییر می‌یابد و در pH قلیائی بی رنگ می‌شود. پایوسیانین را می‌توان از محیط کشت مایع همراه با حجم یکسانی از کلروفرم استخراج کرد و سپس با کریستالیزه نمودن آن را از کلروفرم و اتر خالص نمود [۶]. پایوسیانین به عنوان مهار کننده حرکت مژه‌های سلول‌ها شناخته شده است. نمونه‌هایی که از ترشحات گوش در بیمارانی که عفونت گوش داشتند به دست آمده است، غلظت‌های متفاوتی از nmol/g 3 تا ۲۷۱۴ با میانگین nmol/g 905 از پایوسیانین را تولید کرده اند [۱۴].
فلوروسین در کلروفرم نامحلول ولی در آب محلول است. این رنگدانه، محیط‌های کشت را به حالت زرد کم رنگ در می‌آورد که گاهی اوقات به راحتی قابل تشخیص نبوده، مگر آنکه تحت نور ماوراء بنفش مورد بررسی قرار گیرد. حدود ۷۰ درصد ایزوله‌های کلینیکی بر روی محیط King^, s B Agar ، تشکیل پیگمان فوق را می‌دهند [۶].
نوعی سیدروفور فلوروسنت دار به نام پایووردین در سویه خاصی از P. aeruginosa (PAO1) شناسایی شده است. پایووردین تحت تاثیر ماوراء بنفش با طول موج کوتاه (۲۵۴ نانومتر) از خود نور فلورسنت ساطع می‌کند. از این رو، گونه‌هایی از پسودوموناس ‌ها را که قادر به تولید این ماده رنگی هسند تحت عنوان فلورسنت نیز می‌نامند. پایووردین در آب محلول بوده و معمولا به رنگ زرد- سبز، زرد- قهوه ای و یا بدون رنگ می‌باشند. این ماده رنگی، ساختمان غیر فنازینی داشته و لذا در کلروفرم غیرمحلول است. پایووردین جاذب بسیار قوی عنصر آهن بوده، لذا در محیط‌هایی که میزان آهن کم باشد بیشتر تولید می‌شود [۱۲].
پایووردین با آهن تشکیل کمپلکسی را می‌دهد که از طریق گیرنده FPVA که در غشاء خارجی است وارد سلول می‌شود [۱۵].
برخی از سویه‌های P. aeruginosa ، پیگمان محلول در آب به رنگ قرمز روشن تحت عنوان پایوروبین را می‌سازند. این رنگدانه در غلظت پایین اکسیژن به طور غیرقابل برگشتی به فرم بی رنگ تبدیل می‌شود. چنین سویه‌هائی بیشتر از ادرار و خلط بیماران مبتلا به سیستیک فیبروزیس به دست آمده اند. Ogunnariwo و Hamilton- Miller در سال ۱۹۷۵ نشان داده اند که افزودن DL- گلوتامات ۱%، تولید پایوروبین را تقویت اما تشکیل پایوملانین را متوقف می‌کند. عکس این حالت در محیط‌های حاوی –L تایروزین ۱% دیده می‌شود. تولید رنگدانه قهوه ای مایل به سیاه پایوملانین، معمول نیست و کمتر از یک درصد سویه‌ها را تشکیل می‌دهد. پایوملانین از لحاظ شیمیایی هیچگونه وابستگی به ملانین حیوانی ندارد. در مواردی که مواد رنگی به صورت ترکیب با هم تولید می‌شوند، رنگ پایوسیانین ممکن است قابل تشخیص نباشد. سویه‌هائی که پایوسیانین و پایووردین را با هم تولید می‌کنند، رنگ محیط را سبز می‌نمایند. مقادیر کم پایوسیانین معمولا رنگ محیط را تغییر نمی دهد. سویه‌هایی که قادر به تولید پایوروبین و یا پایوملانین بوده و به میزان زیادی مخاطی هستند، معمولا قادر به اکسید کردن کربوهیدرات‌ها نمی باشند، در حالی که اکثر سویه‌های P. aeruginosa قادر به انجام واکنش‌های اکسیداسیون کربوهیدرات‌ها هستند بطور کلی، تولید مواد رنگی توسط P. aeruginosa در محیط‌های ویژه قابل افزایش است. اما کشت‌های مکرر و انتقال باکتری از یک محیط به محیط کشت دیگر موجب کاهش میزان تولید مواد رنگی توسط این باکتری می‌شود. از طرفی مشاهده شده است سویه‌هایی از P. aeruginosa که قادر به تولید پایوسیانین نیستند ممکن است ویژگی‌های بیوشیمیایی متفاوتی داشته باشند. همچنین مشاهده شده است، سویه‌هایی که قادر به تولید پایوسیانین نیستند نسبت به تتراسایکلین، استرپتومایسین و کانامایسین حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و معمولا با آنتی سرم‌هایی که برای تشخیص P. aeruginosa در آزمایش‌های سرولوژی مورد استفاده قرار می‌گیرند، پاسخ مثبت نشان نمی دهند [۱۰].
۱-۲-۸- شاخص‌های بیماریزایی در P. aeruginosa
۱-۲-۸-۱- پیلی(Pili)
بسیاری از ایزوله‌های P. aeruginosa پیلی‌های تیپ IV فراوانی دارند که از سطح سلول به سمت خارج گسترش پیدا کرده اند. این پیلی‌ها، که مشابه پیلی‌های باکتروئیدیس ندوزوس ، موراکسلا بویس، نایسریا گنوره و ویبریوکلره بوده و واسطه اتصال به سلولهای اپی تلیال و مخاط می‌باشند. پیلی‌های تیپ IV تحت عنوان پیلی تشکیل دهنده کلاف( Bundle- Forming Pili: BFP) نیز شناخته می‌شوند زیرا این پیلی‌ها اگر از سلول باکتری جدا شوند تمایل به تجمع خودبخودی را دارند. پیلی P. aeruginosa به استخلافات الیگوساکاریدی گلیکواسفنگولیپیدهای سیالیله GM₂ , GM₁ متصل می‌شود. این گزارشات نشان می‌دهد که فیبرونکتین از سلولهای اپی تلیال بوسیله پروتئاز می‌شوند. دو بررسی جالب درباره ارتباط بین پیلی P. aeruginosa و عفونت‌های تنفسی در بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک انجام شده است. اول اینکه سویه‌هایP. aeruginosa ئی که در طی فازهای اولیه عفونت تنفسی سودوموناسی جدا شده اند، پیلی دار بوده، لیپوپلی ساکارید صاف داشته و غیر موکوئیدی هستند، اما سویه‌های ایزوله شده در طی فازهای بعدی عفونت، فاقد پیلی بوده، لیپوپلی ساکاید خشن داشته و موکوئیدی می‌باشند. دوم اینکه، سلولهای اپی تلیال بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک تا دو برابر بیشتر افرادی که مبتلا به فیبروز کیستیک نیستند، دارای رسپتور برای پیلی می‌باشند. به نظر می‌رسد که در بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک، عفونت‌های پسودوموناسی ایجاد شده در ریه‌ها توسط باکتری‌های پیلی داری ایجاد می‌شوند که ترجیحاً به اپی تلیوم و مقادیر زیاد موسین متصل می‌شوند. هنگامی که عفونت تثبیت شد و باکتری نیاز به مقاوم شدن نسبت به فاگوسیتوز دارد، پیلی و آنتی ژن O تا مدت طولانی بیان نشده و کلنی باکتری‌ها با یک ژل آلژینات ضد فاگوسیتی پوشیده می‌شوند [۲].
۱-۲-۸-۲- آلژینات (Alginate)
آلژینات ماده ای است که در سطح سویه‌های P. aeruginosa که در بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک عفونت‌های تنفسی ایجاد می‌کنند، یک لایه سست ژلاتینی تشکیل می‌دهد. آلژینات از –D مانورونونیک اسید واپی مر ^/۵ آن یعنی –L گلورونیک اسید^[۱۰] تشکیل شده است.
معتقدند که آلژینات برای تثبیت P. aeruginosa در ریه بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک لازم است. هر چند که تنها ۲-۸/۰ درصد همۀ عفونت‌های پسودوموناسی به وسیلۀ سویه‌های موکوئیدی P. aeruginosa ایجاد می‌شوند، اما ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک به عفونت‌های تنفسی ناشی از سویه‌های P. aeruginosa تولید کنندۀ آلژینات دچار می‌شوند. سویه‌های P. aeruginosa که عفونت را در تراکئوبرونشیال آغاز می‌کنند موکوئیدی نیستند، اما رشد آنها در ریه بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک یک تغییر فنوتیپی را نشان می‌دهد که باعث می‌شود ارگانیسم‌ها بیان پیلی و آنتی ژن O را متوقف و سنتز آلژینات را شروع نمایند. سیگنال‌های تنظیمی کلیدی برای سنتز آلژینات شامل KCL , NaCL و دسیکانتها^[۱۱] هستند که هر کدام پروموتور ژن algD را فعال می‌کنند. پروتئین AlgD یک –GDP مانوز دهیدروژناز است که آنزیم کلیدی در سنتز آلژینات می‌باشد. ریه بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک یک ناحیۀ ایده آل برای فعال شدن سنتز آلژینات است زیرا محتوی مقادیر بالایی از  بوده، دسیکانتها می‌باشند و به ارگانیسم اجاره می‌دهد تا بصورت میکروکلنی‌های ژلاتینی احاطه شده بوسیلۀ آلژینات رشد نماید. بر اساس یک مطالعه، غلظت آلژینات در نمونه‌های خلط بیماران مبتلا به بیماری تنفسی بین  ۱۰۰-۴ با میانگین غلظت  ۵/۳۵ می‌باشد [۲].
۱-۲-۸-۳- اندوتوکسین^[۱۲]
خصوصیات) (LPS^[13] در P. aeruginosa معمولا مشابه بسیاری از خواص LPS در انتروباکتریاسه‌ها شامل اثر کشندگی در موش، نقش تب زائی، واکنش شوارتزمن و غیره می‌باشد. زنجیره جانبی O با خاصیت ایمنولوژیکی و لیپید A با ویژگی سمی LPS در ارتباط هستند. لیپید A در P. aeruginosa در مقایسه با لیپید A انتروباکتریا سه‌ها به طور غیر عادی حاوی مقادیر زیادی فسفر است که احتمالا به علت وجود نسبت بالای ملکول LPS است که فاقد زنجیرهای جانبی O می‌باشند. میزان دخالت اندوتوکسین P. aeruginosa نسبت به توکسین ایجاد شده در عفونت‌های خونی سیستمیک (منتشره) مشخص نیست. تزریق LPS‌ P. aeruginosa به موش باعث ایجاد شوک توکسیک و مرگ می‌شود. شواهد ذیل حاکی است که LPS، نقش عمده ای را در بیماریزانی ارگانیسم بازی می‌کند:
الف- LPS باعث محافظت سلول‌های باکتری در مقابل اپسونیزاسیون و فاگوسیتوز می‌شود.
ب- LPS‌ باعث ایجاد مقاومت نسبت به عملکرد باکتریولوژیک کمپلمان درسرم انسانی می‌شود.
ج- آنتی بادی تولید شده علیه LPS در مدل‌های تجربی به شدت ایمنی زا است.
د- موتانت‌های فاقد زنجیره‌های جانبی O در مقایسه با سویه اولیه، غیربیماریزا هستند.
مطالعات بعدی نشان داد که ارتباط مستقیمی میان خاصیت بیماریزایی در مدل موشی دچار سوختگی و توزیع LPS‌ استخراج شده از P. aeruginosa در فاز فنلی و آبی وجود دارد [۶].
۱-۲-۸-۴- پروتئاز‌های خارج سلولی^[۱۴]
اکثر ایزوله‌های P. aeruginosa ، آنزیم‌های پروتئولیتیکی را تولید می‌کنند که قادر به هضم مواد مختلفی چون کازئین، الاستین، ژلاتین، کلاژن و فیبرین می‌باشند. پروتئاز، الکالین پروتئاز (AP) و الاستاز (PE) به وسیله PH مناسب، ویژگی سوبسترا و خواص فیزیکی از یکدیگر تشخیص داده می‌شوند. الکالین پروتئاز دارای وزن ملکولی KDa 48، ایزوالکتریک (PI)1/4 و حداکثر فعالیت آن در ۹-۸ PH= است. الکالین پروتئاز نوعی متالوپروتئاز است اما کوفاکتور فلزی آن شناخته نشده است. بر عکس، الاستاز دارای وزن ملکولی KDa 54 است که ضمن عبور از غشاء داخلی و پری پلاسم، با تغییر ساختمان شیمیایی به صورت نوع متالوپروتئاز KDa 39 وابسته به فلز روی (PI=5-9)، در انتهای فاز لگاریتمی یا در مرحله رکود ترشح می‌شود. PH مناسب الاستاز حدود ۸-۷ می‌باشد. الکالین پروتئاز جهت حداکثر فعالیت خود نیاز به کلسیم یا کبالت دارد و به وسیله چلاتورها غیرفعال می‌شود. به طور کلی، الکالین پروتئاز نسبت به الاستاز بر روی محدوده وسیعتری از مواد موثر است، اما پروتئین‌های ماتریکس خارج سلولی مثل کلاژن، لامینین و الاستین را هضم می‌کند. این دو آنزیم هم چنین بر روی تعدادی از ترکیبات پلی پپتدی مربوط به دفاع میزبان وابسته به سیستم‌های کوآگلوتیناسیون، فیبرینولیزین کمپلمان و سیتوکین موثر می‌باشند [۵].
سیستم‌های تنظیم کننده (rhlR- rhlI)rhl, (lasR- lasI)las شامل چندین فاکتور بیماریزائی (الاستاز و رامنولیپید) می‌باشند [۱۶].
ژن ساختمانی الاستاز به نام lasR، بیان دو پروتئین lasB , lasA را کنترل می کند [۲]. سیستم‌های تنظیم کننده رونویسی (lasE, rhlR) در شرایط سخت می‌تواند سیستم حساسیت را فعال کند [۱۷].
در میان پروتئازها، اعتقاد بر این است که الاستاز عامل تخریب و آسیب‌های عروقی است و اغلب همراه با خونریزی می‌باشد. پروتئازها همچنین در روند بیماریزائی تنفسی نیز شرکت دارند. الاستاز، خاصیت نفوذپذیری اپیتلیوم تنفسی را به علت حمله پروتئولیتیک به اتصالات محکم بین سلولی افزایش می‌دهد و با قطع حرکات مژه ای و جدائی سد فیزیکی میزبان( تخریب غشاء) که به طور طبیعی مانع انتشار عفونت می‌شود، عفونت را انتشار می‌دهد [۱۸]. الاستاز، کلاژن تیپ ۱ و بیشتر کلاژن‌ها را به وسیله کراتینوسیت تخریب می‌کند [۱۹].
به دلایل زیر، شواهدی حاکی از نقش بسیار مهم پروتئازی P. aeruginosa در زخم‌های سوختگی می‌باشد:
الف- سویه‌های فاقد پروتئاز معمولا از خاصیت بیماریزائی کمتری نسبت به سویه‌های تولید کننده پروتئاز در مدل‌های موشی دچار سوختگی برخوردارند.
ب- آنتی بادی اختصاصی و ممانعت شیمیایی از فعالیت پروتئاز منجر به افزایش بقاء حیوانات آلوده با سویه‌های تولید کننده پروتئاز می‌گردد.

ب: اجرائیه بر تسلیم مال منقول
اگر اجرائیه بر تسلیم عین منقول صادر شده باشد و تا ده روز پس از ابلاغ متعهد آن را تسلیم نکند، مأمور اجراء عین مزبور و منافع آن را (در صورتی که اجرائیه بر منافع نیز صادر شده باشد) به متعهدله تسلیم کرده قبض رسید خواهد گرفت مگر اینکه مال در تصرف غیر بوده و متصرف نسبت به عین یا منافع آن دعوی مالکیت کند که در این صورت، مأمور اجراء متعرض آن نمی شود و متعهد می تواند به دادگاه مراجعه کند^[۱۶۸].
هرگاه موضوع اجرائیه عین معین منقول بوده^[۱۶۹] و به آن دسترسی نباشد یا مال کلی در ذمه^[۱۷۰] بوده و متعهد از انجام تعهد امتناع ورزد یا مثل آن در خارج یافت نشود متعهدله می تواند بهای مزبور را به وسیله کارشناسی تعیین و ازمتعهدخواهد گرفت، مگر اینکه درسندترتیب دیگری بین طرفین مقرر شده باشد که طبق آن عمل می شود.^[۱۷۱]
ج: اجراییه بر تسلیم مال غیرمنقول
۱-اگر اجراییه بر تسلیم مال غیر منقول ثبت شده باشد و متصرف نسبت به منافع آن به استناد حکم دادگاه یا سند رسمی صادر از مالک (که تاریخ آن مقدم بر سند متعهدله باشد) دعوی حق کند مال با رعایت حقوق و تصرفات مستند به حکم یا سند رسمی تحویل متعهدله می شود، متعهدله در صورتی که متعرض باشد می تواند به دادگاه مراجعه کند.
۲- اگر موضوع اجراییه تسلیم عین غیرمنقول ثبت شده باشد لیکن متعهد سند، آن را در تاریخ مقدم به موجب سند رسمی به دیگری منتقل کرده باشد، متعهدله می تواند ثمن را به وسیله اجراء‌‌ ثبت در صورتی که نیاز به رسیدگی نباشد استرداد کند. اجراء باید پس از وصول ثمن مراتب را به اداره ثبت املاک و دفترخانه تنظیم کننده سند اطلاع دهد تا جریان امر را در ستون ملاحظات ثبت قید نماید این حکم در موارد ذیل هم جاری است.
۱- عین مورد معامله وجود خارجی نداشته باشد.
۲- عین مورد معامله مذکور کمتر از میزان مورد معامله باشد، در این صورت متعهدله به نسبت کسری موضوع معامله نیز می تواند درخواست استرداد ثمن را خواستار شود.
۳- متعهد قبلاً مقداری از عین مورد مطالبه را به ثالث منتقل کرده باشد.
۴- مورد معامله کلاً یا بعضاً، خود به خود یا توسط متعهد سند یا ثالث قبل از قبض تلف یا غصب شده باشد.^[۱۷۲]
د : انجام تعهد به وسیله متعهد له
ممکن است موضوع اجراییه انجام تعهدی از قبیل تعمیر ساختمان یا احداث قنات یا ساختن بناء جدید یا تکمیل ساختمان یا غرس اشجار و امثال آن باشد. در این صورت اگر متعهد پس از ابلاغ اجراییه اقدام به انجام تعهد نکند اداره ثبت او را ملزم خواهد کرد با تعهد را انجام دهد و یا هزینه های لازم برای انجام آن را پرداخت نماید. و اگر متعهد اقدام نکند، متعهدله حق دارد که با اطلاع اداره ثبت یا معامله را فسخ کند یا تعهد مزبور را به هزینه خود انجام دهد و اگر چگونگی انجام تعهد یا برآورد میزان هزینه آن احتیاج به جلب نظر کارشناس داشته باشد اداره ثبت یک نفر کارشناس به این منظور تعیین خواهد کرد. دستمزد او وسیله متعهدله پرداخت می شود و با سایر هزینه ها توسط اجراء ثبت از متعهد وصول می شود.

-ماده ۳۴ ۱٫م.ا.ر در این مورد چنین بیان می کند:
«در موردی که اجراییه برای انجام تعهدی از قبیل تعمیر بنا، قنات، یا تکمیل ساختمان یا بناء جدید یا غرس اشجار و امثال آن، صادر شده و متعهد پس از ابلاغ اجراییه و اقدام به انجام آن ننماید، اداره ثبت متعهد را الزام به انجام تعهد یا پرداخت هزینه های لازم برای انجام آن می نماید. اگر متعهد اقدام نکند متعهدله می تواند باذاطلاع اداره ثبت به هزینه خود تعهد مزبور را انجام داده و یا معامله را فسخ کند و اگر کیفیت انجام تعهد یا تعیین میزان هزینه آم محتاج به نظر کارشناس باشد، اداره ثبت یک نفر کارشناس برای تعیین کیفیت انجام تعهد یا هزینه آن تعیین خواهد کرد و حق الزحمه کارشناس به میزان مناسبی جزء سایر هزینه ها از متعهدله توسط اجرای ثبت دریافت می گردد و متعهدله حق دارد کلیه هزینه ها را از متعهد توسط اجرای ثبت مطالبه و دریافت نماید».
خسارت تاخیر انجام تعهد جایی است که تعهد به صورت تعدد مطلوب است که اگر انجام نشود متعهدله دو حق دارد ۱- الزام متعهد به انجام تعهد ۲-تعهد گرفتن خسارت تاخیر تادیه بنابراین متعهدله هم خسارت تاخیر انجام تعهد را بگیرد و هم متعهد را ملزم به انجام تعهد نماید. خسارت از عدم انجام تعهد در جایی است که تعهد به صورت وحدت مطلوب است و منظور از وحدت جایی است که انجام تعهد در یک زمان مطلوبیت دارد.^[۱۷۳]
ه: وجه الالتزام
در بعضی از اسناد برای تخلف از انجام تعهد در موقع مقرر وجه الالتزام محقق می شود. این وجه الالتزام دو نوع ممکن است باشد:
وجه التزام: مبلغی است که طرفین قرارداد پیش از وقوع خسارت ناشی از عدم اجرای قرارداد یا تاخیر اجرای آن به موجب توافق معین کند. ماهیت وجه التزام ماهیت خسارت است، خسارتی که به توافق طرفین قبلاً معین شده است به همین جهت جمع بین اخذ خسارت و انجام تعهد ممنوع و از اغلاط مشهور است مگر اینکه خسارت برای تاخیر انجام تعهد باشد که باید علاوه بر دادن خسارت تعهد را هم انجام دهد^[۱۷۴] با توجه به نظر شورای نگهبان مبنی بر مغایر بودن خسارت تاخیر تادیه با موازین شرعی مواد ۳۶ الی ۳۸ و ۴۱ الی ۴۴ آ.ا.م.ا.ر سابق نیز حذف گردیده است.
نکته: اگر زن بخواهد از بابت تاخیر در پرداخت مهریه که عندالمطالبه بر عهده شوهر است خسارت بگیرد باید آنرا مطالبه کند.
۱-وجه الالتزام در تأخیر انجام تعهد
این حالت صورتی را در بر می گیرد که برای تأخیر در انجام تعهد وجه الالتزامی تعیین می شود که معمولاً این شرط بر این مبناست که برای هر روز تأخیر از شروع انجام تعهد، متعهد مبلغی به متعهدله بپردازد در صورتی که در سند برای تأخیر انجام تعهد وجه الالتزام معین نشده باشد مطالبه وجه الالتزام مانع اجراء تعهد نمی باشد.
۲-وجه الالتزام در صورت عدم انجام تعهد
در صورتی که نسبت به عدم انجام تعهد پرداخت خسارتی به صورت شرط ضمن عقد تعیین شده باشد (وجه الالتزام)، خسارت عدم انجام تعهد با وجه الالتزام قابل جمع نمی باشد. زیرا عمدتاً وجه الالتزام بدل از خسارت عدم انجام تعهد می باشد بنابراین می تواند یکی از آن را مطالبه کند.
* ابراء زمه مدیون نسبت به اصل طلب یا خسارت:
ابراء: برابر ماده ۲۸۹ ق.م عبارت است از اینکه داین حق خود رابه اختیار صرف نظر کند.
ابراء ذمه مدیون نسبت به خسارت یا قسمتی از اصل مانع از صدور اجراییه ماده ۳۴ قانون اصلاحی ق.ث و تملیک تمام مورد وثیقه نمی شود ولی بستالنکار وقتی می تواند تمام مورد وثیقه را تملیک کند که معادل آنچه را که قبلاً وصول کرده به مدیون بپردازد و یا در صندوق ثبت تودیع نماید.
ابراء تنها با اراده طلبکار واقع می شود و در زمره ایقاعات است ابراء عمل حقوقی تبعی است و اعتبار و نفوذ آن تابع وجود دین است پس اگر پیش از وجود دین «ابراء عالم یجب» یا پس از سقوط آن واقع شود بی اثر است «ابراء» وقتی موجود سقوط تعهد می شود که متعهد له برای ابراء اهلیت داشته باشد.
ابراء ذمه یکی از مسئولین که مسئولیت تضامنی دارند باعث ابراء همه آنان است ابراء ویژه سقوط حق دینی است نه حق عینی که با اعراض ساقط می شود.^[۱۷۵]
و: رسیدگی به مدارک متعهد
آقای غلامرضا شهری در کتاب حقوق ثبت اسناد و املاک بند ۱۶۰ در این باره نوشته اند:
«اگر بدهکار یا متعهد قبض اداره دارایی را راجع به مالیات و یا قبض شهرداری نسبت به عوارض قانونی و یا فیش بانکی حاکی از پرداخت بدهی به حساب بانکی بستانکار یا متعهد له و یا حکم دادگاه را مشعر بر برائت ذمه او ارائه دهد، اداره ثبت یا اجراء به دستور ماده ۳۵ آ.ا.م.ا.ر باید در مورد فیش بانکی از بانک استعلام نماید و تأیید آن را از بانک بخواهد و پس از تأیید، محاسبه نماید و در مورد قبوض مالیاتی و عوارض قانونی وجوه پرداختی را محسوب دارد و در مورد حکم دادگاه مفاد حکم را اجراء کند.^[۱۷۶]
متن ماده ۳۵ آ.ا.م.ا.ر چنین است: «در مواردی که متعهد قبوض اداره دارائی و شهرداری را راجع به مالیات و عوارض و یا فبش بانکی که حاکی از تأدیه بدهی به حساب بانکی متعهدله باشد و یا حکم دادگاه را که مشعر بر برائت باشد ارائه دهد، اداره ثبت یا اجراء باید وجوه پرداختی را مصوب و مفاد حکم را اجراء کند و در مورد فیش بانکی تأئیدیه آن را از بانک بخواهد.»
ز: بازداشت اموال متعهد
بازداشت اموال متعهد را در سه مبحث تشریح می کنیم:
۱-بازداشت اموال منقول
بنداول – تقاضای متعهدله – چون ممکن است که مدیون یا متعهد پس از ابلاغ اجراییه اموال خود را به فروش رساند و امکان اجراء سند را منتفی سازد، ماده ۴۱ آ.ا.م.ا.ر به متعهدله اجازه داده است که درخواست بازداشت اموال او را بنماید.
بازداشت اموال منقول به درخواست متعهدله صورت می پذیرد و مأمور اجراء با حضور نماینده دادگستری و در صورت لزوم، با حضور مأمور نیروی انتظامی و با معرفی متعهد اقدام به بازداشت اموال متعلق به متعهد را می نماید. حاضر نبودن متعهد یا کسان یا خادمینش و نیز بسته بودن محلی که مال در آن است مانع بازداشت مال نیست.
۲- ارزیابی
در صورتی که دین و متفرعات تا سی میلیون ریال ارزش داشته باشد و مال معرفی شده حسب الظاهر، بیش از مبلغ مزبور باشد به تشخیص مأمور اجراء در موقع بازداشت اموال نظر ارزیاب یا کارشناس را جلب خواهد کرد و از اموال متعهد معادل طلب و یک تا دو عشر اضافه بازداشت می کند اگر مال مورد بازداشت غیرقابل تجزیه و بیش از میزان مذکور فوق باشد تمام آن بازداشت می شود.^[۱۷۷]
در هر مورد که مالی برای بازداشت معرفی می شود مطابق ماده ۴۲ آ.ا.م.ا.ر ارزیابی می شود و هرگاه معرفی کننده مال به ارزیابی متعرض باشد، فقط می تواند ضمن امضای صورت مجلس اعتراض اظهار کند. هرگاه طرف دیگر (متعهد) هم حاضر و به ارزیابی معترض باشد مکلف است به همین نحو عمل کند، ولی چنانچه در محل حضور نداشته باشد مراتب ارزیابی حداکثر ظرف مدت سه روز به او ابلاغ می شود، در هر مورد که به نظر ارزیاب نخستین به شرح فوق اعتراض شود و دستمزد ارزیاب وصول شود، رییس اجراء در تهران و مدیر ثبت در شهرستانها به قید قرعه از بین سه نفر ارزیاب، یک نفر را انتخاب می کند و با اظهار نظر ارزیاب منتخب و عدم نرسیدن اعتراض به ارزیابی اول ارزیابی قطعی تلقی می شود.^[۱۷۸]
آقای دکتر حمیتی واقف درباره فوائد ارزیابی چنین نوشته اند:
یک فایده ارزیابی، این است که اموال مهیا برای مزایده، مشخص می شود و به این ترتیب وثیقه اختصاصی از بین وثیقه عمومی تعیین می گردد و سایر اموال متعهدله در اختیار او قرار می گیرد تا بتواند آزادانه در آنها تصرف کند.
فایده دیگر، این است که متعهد و متعهدله می توانند در زمان ارزیابی یا بعد از آن، به نظر ارزیاب اعتراض کنند و قبل از قطعی شده ارزیابی (خواه انقضاء مهلت اعتراض به ارزیابی اول یا درصورت انجام ارزیابی دوم) متعهدله می تواند تقاضا کند که از اموال متعهد، مال دیگری که فروش آن اسانتر باشد بازداشت و ارزیابی شود و در این صورت از مال پیشین، رفع بازداشت می گردد.^[۱۷۹]
۳-تعیین حافظ اموال
اموالی که باید بازداشت شود در همان جائی که هست بازداشت می شود، در صورت لزوم به جای محفوظی نقل می گردد و در حال باید مال بازداشت شده به حافظ سپرده شود. حافظ به تراضی طرفین انتخاب می گردد و در صورت عدم توافق متعهدله، انتخاب حافظ با مأمور اجراء است. کسی که مال بازداشت شده را به عنوان حافظ دریافت می کند به اعتراض او به بازداشت پس از قبول مال به عنوان حافظ در ادارات ثبت ترتیب اثر داده نخواهد شد.
تبصره ماده ۴۴ آ.ا.م.ا.ر می گوید: «حافظ باید به مقدار امکان دارائی داشته باشد تا بر اثر نیاز اموالی را که به او سپرده شده است مصرف نکند و باید واجد صفت امانت باشد و تعهد کند که بدون نقل مال مورد بازداشت به جای دیگر آن را حفاظت نماید.
-تبصره ماده ۴۴ آ.ا.م.ا.ر برای وادار کردن مأمورین اجراء به دقت در انتخاب حافظ می گوید: «مأمور اجراء اگر در انتخاب حافظ واجد شرایط امانت و شرایط دیگر راجع به امین تقصیر کند با حافظ متضامناً مسئول خواهد بود».