خودبه کنار آمدن با چالشهای اولیه زندگی است .هرچه عزت نفس ما محکمتر و بیشتر باشد ،برای برخورد با مشکلاتی که در زندگی خصوصی ودر کار و شغلمان بروز می کند،آمادگی بیشتری داریم .افسردگی یکی از متداول ترین مشکلات روانی در جهان است و در واقع از این جهت مقام اول را داراست .وسعت این ناراحتی تابدانجاست که آن را با سرما خوردگی مقایسه میکنند.(زلیگمان ،۱۹۷۵)براساس آمار ارائه شده بین ۹تا۲۶درصد زنان و۵تا۱۲درصد مردان در طول زندگی خود ممکن است عوارض ونشانه های مختلف افسردگی را از خود نشان می دهند. حداقل ۱۲درصد از جمعیت کشورهای پیشرفته در طی عمر خود برای معالجه علائم افسردگی به متخصصان روانی مراجعه می کنند و حدس زده می شود که ۷۵درصد افراد یکه در موسسات درمان روانی بستری می شود دچار افسردگی هستند زنان دو برابر بیشتر از مردان به افسردگی دچار هستند واین نسبت در جمعیت های بالینی نیز گزارش شده است.(براون وهریس ،۱۹۷۸).مطالعاتی که در سالهای اخیر از طرف متخصصان سازمان جهانی بهداشت^۳(WHO)در کشورهای در حال توسعه آسیا و آفریقا انجام گرفته از افزایش دامنه شیوع افسردگی در میان ملل در حال رشد حکایت دارد.(سازمان جهانی بهداشت،۱۹۷۳) .احتمال بهبود افسردگی در اشخاص جوانتر نسبت به افراد مسنتر بیشتر است ونیز احتمال تجربه مجدد بیماری درآنها کمتر می باشد .(رونیزوهمکاران ،۱۹۸۴،بلاکروکلار،۱۹۸۷)در اجتماع امروزی کار بیش از پیش اهمیت پیدا می کند.وقتی یکدیگر را ملاقات می کنیم پس از سلام واحوال پرسی،اولین سئوالی که معمولا مطرح می شود این است: چکار می کنید؟کار نه تنها منابع مالی و سطح زندگی افراد را بهبود می بخشد،بلکه برسلامت جسمی وروانی آنها نیز اثر مثبت می گذارد.

اینجاست که گفته اقبال لاهوری مصداق پیدا می کند:
((ما زنده به آنیم که آرام نگیریم موجیم که آسودگی ما عدم ماست ))
امروز پیدایش و گسترش سریع شهرها وافزونی شدید جمعیت آن همراه با مسایل و مشکلات خاصی است که در طول تاریخ سابقه ندارد. اشتغال نیروی انسانی ،مهمترین و اصلی ترین هدف برنامه ریزی در هر کشور است و بدون آن زندگی فردی و اجتماعی تامین نمیشود چرا که که بیکاری نوعی بیماری و زمینه ساز بسیاری از نابسامانی ها و مشکلات می باشد.
در حال حاضر یکی از مسایل مهم در کشور ما ایران ،بیکاری است بویژه در قشر دانشجو وفارغ التحصیلان دانشگاهها که موجب مشکلات روحی وروانی عدیده ای در این افراد شده است .هدف از ارائه این پژوهش ،نقش اشتغال و بیکاری در عزت نفس میزان افسردگی دانشجویان می باشد وتلاش براین است که پژوهش حاضر حتی الامکان مورد توجه و استفاده مسئولین قرار گیرد.
بیان مساله
مساله عزت نفس و مقوله خود ارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت است .از برجسته ترین ویژگی های صاحبان تفکر واگر او افراد اخلاق ،داشتن اعتماد به نفس واحساس خود ارزشمندی بسیار بالاست .عزت نفس همیشه یک نیاز شخصی ضروری بوده که در دهه آخر قرن حاضر از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است .بررسی درباره شکست های شغلی نشان می دهد که یکی از دلایل محرز این شکستها (ترس از تصمیم گیری)است.تمام کسانی که در هر درجه و مقام قرار دارند،از سطح مدیران عالی رتبه تا کارکنان صفوف مقدم به عزت نفس بیشتر احتیاج دراند و توجه به این نکته برای درک بیکاری سطح بالا ضرورت دارد مفهوم عزت نفس نباید با مفهوم خود پنداره اشتباه شود .خود پنداره عبارت است از مجموعه ویژگیهایی که فرد برای توصیف خویشتن بکار می برد. یک فرد ممکن است خودش را یک فوتبالیست خوب،علاقمندبه داستانهای علمی بداند که اینها محتوای خود پنداره را تشکیل می دهند و اما عزت نفس عبارت از ارزشی است که اطلاعات درون خود پنداره برای فرد دارد واز اعتقادات فرد در مورد تمام صفات وویژگیهایی که دراو هست ناشی می شود مفهوم افسردگی از دیدگاه آسیب شانسی یک حالت درونی است که باغمگینی ،بیحوصلگی ،دلتنگی یا دل گرفتگی ظاهر می شود وشامل یک طیف وسیعی است که در یک سر این طیف حالات طبیعی ودر سوی دیگر آن حالتهای کاملا بیمار گونه قرار دارد. برای بیماری افسردگی تب مثال خوبی است: به دنبال در بخشی از بدن،آماس بوجود می آید این آماس موجب تظاهراتی از تنش می گیردد که خود را به شکل تب بروز میدهد اما تب نیز به نوبه خود مکانیسم های دفاعی بدن را بر می انگیزد مانند: ازدیادی گلبولهای سفید یا پادتن ها که با ارگانیسم های عفونت را مبارزه می کنند. بنابراین بیماری حاصل از تب ،هم درد و هم واکنش در برابر آن است .افسردگی را یم توان به همین گونه در نظر گرفت نشانه های حقیقی ناآشکار و نشانه های آشکار بیماری افسردگی ،همانطور که توصیف شد می توانند هم نتیجه فشار وارده برفرد وهم ناشی از بسیج مکانیسم های دفاع روانی فردباشند که در برابر آن فشار سازگاری بوجود می آورند.بیکاری یا از دست دادن شغل نیزخود به عنوان یک رویداد مطلوب در زندگی میتوانند در درجه افسردگی فرد نقش داشته باشد. با توجه به مطالب فوق ،پژوهش حاضر به طور کلی به دنبال پاسخی برای سئوالهای زیر است:
۱- آیا در جامعه ما نداشتن شغل یا از دست دادن آن تاثیری در عزت نفس افراد دارد؟
۲- آیا بیکاری به عنوان یک عامل نقشی در درجه افسردگی دارد؟
۳-آیا دانشجویان شاغل از نظر سطح عزت نفس در سطح بالاتری از دانشجویان بیکار قرار دارند؟
۴-آیا افراد شاغل از نظر میزان افسردگی در سطح پایین تری از افراد بیکار قرار دارند؟
یکی از موضوعات مهم در بهداشت روانی عزت نفس می باشد. که منظور همان عزت نفس وخودپندار فرد می باشد.
دو مفهوم کلیدی در مورد عزت نفس وجود دارد:
۱-احساس دوست داشتن وپذیرش توسط دیگران
۲-صلاحیت وشایستگی در حل مسائل ومشکلات بدون وابستگی به دیگران.
Seifesteemیا عزت نفس یعنی احساس ارزش درجه تصویب ،تایید و پذیرش و ارزشمندی است که با شخص نسبت به خویشتن دارد. میزان اعتماد به نفس در رابطه با میزان ارتباط،تصویر خود وخود ایده آل حاصل می شود.به طور کلی کسانی که عزت نفس ضعیفی دارند،به استعداد های خود خیلی اطمینان ندارند و خیلی برای خود ارزش قایل نمی شوند.
خودایده ال شامل آرزوها ،اهداف کلی ،ارزشها ومعیارهای رفتارهایی که فرد به عنوان ایده آل به آنها می نگرد وبرا ی کسب آنها تلاش می کند،می باشد. فردی که از خود تصویری نزدیک ،هماهنگ با خود ایده آل دارد،از یک سطح بالای اعتماد به نفس برخوردار است. در حالیکه شخصی که متفاوت از خود ایده آل دارد،اعتماد به نفس پایین دارد.
در کودکی نقش اصلی ایجاد عزت نفس وافزایش عزت نفس به عهده والدین می باشد چون کودک تمام وقت خود را با آنها سپری می کند در حالیکه در نوجوانی با هسمالان و همجنسان بیشتر مراوده می کند وآنها در عزت نفس نوجوانان تاثیر به مراتب بیشتراز والدین دارند. در جوانی بابرقراری رابطه با جنس مخالف،فردبه عزت نفس مورد نظر می رسد و در ضمن آن نقش مربوط به جنس را هم کسب می کند.
حدود ۳۰سال قبل تحقیقات در مورد عزت نفس توسط martinseligmanمتحول شد.سلیگ من عقیده داشت که باید به کودکان کمک کرد تا احساس خوبی نسبت به خود داشته باشند وباید کودکان رادر مقابل احساساتی چون ناکامی وناراحتی حمایت کرد.
اریکسون وپیاژه میگویند بی تردید یکی از نیازهای اساسی انسان ،افراد وآحاد انسانی،در تمام طبقات ودرجات علمی و اخلاقی ،نیاز به داشتن میزان معینی از عزت نفس است. هر قدر فرد میزان آسیب پذیری بیشتری داشته باشد نیازمند به اعتماد به نفس زیادی است.
کوپر اسمیت(۱۹۶۷) می گوید:عزت نفس عبارت از یک قضاوت شخصی در مورد باارزش بودن یا بی ارزش بودن ،قبولی یا عدم قبولی خودکه در نگرش او ظاهر می شود در حقیقت ،شخص ممکن است خود را آنطورکه مردم می بینند ببیند.
شاملو می نویسد(۱۳۶۳)عزت نفس عبارت از ارزیابی وارزشیابی مداوم که شخص نسبت به ارزشمندی خویشتن خود دارد.عزت نفس نوعی قضاوت شخص ،نسبت به ارزشمندی وجودی می باشد.
به نظر کوپر(۱۹۶۷) منابع عزت نفس شاملو موارد زیر می باشد:
۱-قدرت:وقتی شخص احساس قدرت کند می تواند روی سایرین اثر بگذارد وکارهایش را خوب انجام دهد وعزت نفس او بالا می ورد.
۲- مهم بودن:وقتی شخص متوجه شود که اهمیت دارد ودرزندگی دیگران مهم است،عزت نفس اوبالا می رود.
۳-پای بند به آداب وقوانین اجتماعی و اخلاقی .
۴-موفقیت.
عزت نفس در اثر نیاز به نظر مثبت به وجود می آید وشامل برخورد گرم و محبت آمیز و احترام وصمیمیت و پذیرش ومهربانی است که از طرف محیط اجتماعی واولیاء خود تامین می گردد. بنابراین محیط اجتماعی در رشد عزت نفس تاثیر بسزایی دارد و می توان آن را یکی از انگیزشهای اجتماعی محسوب نمود.بنابراین مهم است که دانشجویان با چه نگرشی رشته تحصیلی خود را انتخاب میکنند.کارمندان چه نوع کاری برمی گزینند واصولا هر صاحب من چه بخشی از خدمات انسانی را بر عهده بگیرد.
بنابراین مساله ای که در این تحقیق بررسی می شود میزان عزت نفس کارمندان مجرد و متاهل بیمارستان حکیم است.
با توجه به اهمیت موضوع یعنی عزت نفس ونقشی که عزت نفس در زندگی و کار انسان دارد باید به شناسایی عواملی که موجب افزایش عزت نفس یا کاهش آن می شود پرداخت این تحقیق با مقدمه وتعاریفی که از عزت نفس ومنشاءایجاد عزت نفس در صدد است که روشن کند چرا اعتماد به نفس کاهش می یابد،چه عواملی در ایجاد اعتماد به نفس موثرند؟ کدام دسته از کارمندان از اعتماد به نفس بالایی یا پایینی برخوردارند.آیا اعتمادبه نفس مردان وزنان با هم متفاوت است؟آیا بین افراد مجردومتاهل از نظر میزان اعتماد به نفس تفاوتهایی وجود دارد یا نه تا از نتایج آن برای افزایش عزت نفس استفاده شود.
یکی از صفات شخصیتی که رفتار سازمانی یا رفتار در محیط کار را تحت تاثیر قرار می دهد عزت نفس است.در اهمیت عزت نفس همین بس که رضایت افراد از زندگی شدیدا به احساسات آنها در مورد میزان ارزش خویشتن بستگی دارد به طوری که هرگاه احساس کنند عزت نفس در معرض خطر قرار گرفته سعی میکنند با بهره گرفتن از انواع رفتارها و راهبردها احساس ارزشمندی خودر ا حفظ کنند و از خود دفاع کنند .عزت نفس با توانایی سازگاری افراد همراه است. کسانی که عزت نفس بالایی دارند در مقایسه با کسانی که از عزت نفس پایینی برخوردارند بهتر می توانند با موقعیت های مختلف سازگار شوند به عبارت دقیقتر افراد با درجه عزت نفس بالا،در مقایسه با افراد با درجه عزت نفس پایین در موقعیت های مختلف کمتر اضطراب دارند،کمتر افسرده ،هیجانی ،پرخاشگرمی شوند .افرادی که عزت نفس ضعیفی دارند از احساس تندخویی،اختلال رفتاری واندوه رنج می برند.همچنین این افراد از بیخوابی وسندرم های روانی تنی شکوه می کنند.
عزت نفس مخصوصا در روابط متقابل اشخاص بهتر خودنمایی می کند. کسانی که نسبت به خود دید خوبی دارند،دیگران را نیزدوست دارندوضعف های خودر ا بهتر می پذیرند این افراد به دلیل احساسات مثبتی که به دیگران دارندوآنها را می پذیرند،بهترین دوستان را به دست می آورند در واقع کسی که مثبت وراحت باشد کاری می کند که دیگران نیز در ارتباط با او مثبت وراحت می شوند. طبیعتا،دارندگان این ویژگی برای مردم بسیار جذاب می شوند ودر نتیجه دیگران هم در محیط اجتماعی و هم در محیط کار دور او حلقه می زنند عزت نفس برنوع کاری که شخص جستجو میکند اثرمی گذارد باعث می شود کارهایی را بپذیرد که نیازبه خطر ورقابت زیادی دارد .عزت نفس بالا این اثر را نیز دارد که شخص به انتقادهای دیگران نیز حساسیت نشان نمی دهد،برای خودهدفهای بالایی در نظر میگیرد وبرای رسیدن به آنها تلاشهای طاقت فرسا انجام می دهد.عزت نفس تحت تاثیر عوامل موقعیتی نیز قرار می گیرد کسی که به دفعات متعدد شکست می خورد، عزت نفس خود را در حال کاهش احساس می کند اما کسی که چند موقعیت متعدد به دست می آورد،عزت نفس خود را در حال افزایش می بینند.
بیشتر صاحبنظران در ارزیابی بالینی و غیر بالینی خود از عزت نفس به عنوان یک نکته کلیدی که می تواند اغلب حوادث زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد یاد می کنند وبا افزایش آن در زمینه های دیگر فرد تغییر ایجاد می کنند.به اعتقاد روان شناسان ،جامعه ای که افراد آن از عزت نفس بالایی برخوردار باشند در برابر انواع مسائل مشکلات زندگی ،فشارهای روانی،حوادث وبیماران روانی مقاوم و پایدار خواهند بود. واین امر شکوفایی استعدادهای نهفته ،خلاقیت و پیشرفتهای فرهنگی و اقتصادی واجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
۳-میزان اعتماد به نفس در میان کارمندان متاهل بیشتر از کارمندان مجرد است.
۴-میزان اعتمادبه نفس در میان مردان مجرد بیشتر از زنان مجرد است.
۵-میزان اعتمادبه نفس در میان مردان متاهل بیشتراز زنان متاهل است.
۶-میزان اعتماد به نفس با توجه به میزان تحصیلات کارمندان متفاوت است.
۷-میزان اعتمادبه نفس با توجه به سن کارمندان متفاوت است.
عزت نفس : تعریف نظری:منظور از عزت نفس ارزشیابی فرد درباره خود ،قضاوت شخص در مورد ارزش خود است و ارزش واحترامی که شخص نسبت به خود قایل می شود.عزت نفس پایین از ارزیابی مداوم شخص نسبت به ارزشمندی خویشتن خود،عزت نفس نوعی قضاوت نسبت به ارزشمندی وجود است.این صفت در انسان حالت عمومی دارد ومحدود وزودگذر نیست.(راجرز:۱۹۶۰)
تعریف عملیاتی:منظور از عزت نفس در این تحقیق نمره ای است که آزمودنی پس از پاسخگویی به آزمون عزت نفس کوپر اسمیت به دست می آورندو
کارمند:افرادی که در سازمان مشغول به خدمت هستند ودر این تحقیق منظور افرادی که در بیمارستان حکیم کار می کنند.
مجرد: افرادی که ازدواج نکرده اند وزندگی تشکیل نداده اند مجرد به حساب می آیند.
متاهل:افرادی که ازدواج کرده اند و دارای زن وفرزند وزندگی هستند در این تحقیق متاهل به حساب می آیند.

فصل اول

کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه

آویشن از دیر باز به علت داشتن عطر و خواص دارویی در همه جای دنیا مورد استفاده قرار گرفته شده است، در سیر تکاملی این گیاه، تکامل آن از طریق طبیعت و انسان انجام گرفته است. با انجام مطالعات فلورستیکی حدود ۲۵۰ گونه آویشن در جهان و ۱۸ گونه آویشن در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است (جم زاده، ۱۳۸۸) که از این تعداد، قبلا ۱۴ گونه و زیرگونه توسط رشینگر^[۱] (۱۹۸۲) گزارش شده بود.
ایران با وجود داشتن ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهانی، دامنه تغییرات دمایی بالا (۵۰ درجه) شرایط متفاوت اکولوژیکی، زیست محیطی، ۳۰۰ روز آفتابی در سال و همچنین با وجود آن که ۶/۲۲ درصد از ۷۵۰۰ گونه گیاهی فلات بزرگ ایران، دارویی و صنعتی است ولی به دلیل نبود آگاهی کافی مردم و عدم وجود مطالعات کمی و کیفی مناسب حداکثر از ۳۰۰ گونه استفاده می شود، میزان ۷۵۰۰ گونه تقریباً سه برابر پوشش گیاهی قاره اروپا است(بی نام، ۱۳۸۸).
به طوری که در جهان، به ویژه در کشورهای توسعه یافته با مضرات داروهای شیمیایی شناخت کافی دارند و گرایش به مصرف گیاهان دارویی در حال افزایش است. در ایران پیشرفت چشم گیری در تولید و مصرف آنها دیده نمی شود. بررسی ابعاد اقتصادی– اجتماعی تولید و مصرف گیاهان دارویی موید نکات بسیار مهمی است با وجودی که برآورد می شود حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده های آن ۱۰۰ میلیارد دلار در سال است ولی فقط حدود ۰۷/۰ درصد آن سهم ایران است( ۶۰ میلیون دلار) کشوری با بیش از ۲۳۰۰ گونه گیاهی با ظرفیت بالقوه گیاهی بسیار بالا که حدود ۸۰۰ گونه آنها دارویی است و از این تعداد نیز ۱۰۰ گونه از اقلام قابل توجه در امر تولید دارو، لوازم آرایشی و … می باشد که چنین وضعیتی قابل قبول نیست (بی نام، ۱۳۸۸).
اسانس آویشن در ردیف ۱۰ اسانس معروف دنیاست که جایگاه اقتصادی خاصی در تجارت جهانی دارد، در بین داروهای تولید شده گیاه آویشن در جهان بعد از نعناع در رتبه دوم قرار دارد (فخرطباطبایی، ۱۳۸۵).
کشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی، گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، وجود تنوع گونه ای و ژنتیکی فراوان و وجود ۶۰۰ گونه گیاه دارویی از خانواده های مختلف در ایران که این رقم بیش از پنج برابر کل گیاهان دارویی تمامی کشورهای قاره ی اروپاست (قاسمی، ۱۳۸۹)، شرایط بسیار مطلوبی برای توسعه دانش گیاهان دارویی در جهان برخوردار است. به رغم این توان بالقوه سطح زیر کشت گیاهان دارویی در سال ۱۳۸۸ حدود ۴۰۰۴۹ هکتار بوده است، بر اساس این آمار میزان تولید گیاهان دارویی در عرصه ها، ۶۵۸۷۶ تن می باشد. از نظر تنوع گونه های زیر کشت، این ارقام به حدود ۴۰ گونه محدود می شود( بی نام، ۱۳۸۸).

گیاهان دارویی منبع غنی از مواد مؤثره اصلی برای ساخت بسیاری از داروها می باشند. این مواد اگرچه اساساً با هدایت فرایندهای ژنتیکی ساخته می شوند، ولی ساخت آن ها به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد. کیفیت و میزان متابولیت های یک گیاه در رویشگاه ها و مناطق مختلف تغییر می یابد که دلیل این امر نوسان فعالیت های متابولیکی گیاه در اثر عوامل مختلف محیطی است. زمانی که برخی عوامل محیطی تغییر یابند، باید موجود زنده به هر نحوی با محیط جدید سازگار شود که این سازگاری بر فرآیندهای بیوشیمیایی و فنوتیپی استوار است (امیدبیگی، ۱۳۸۸). در پی این اصل، همچنان این روند سازگاری ادامه دارد و در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت این متابولیت ها در گیاهان مختلف کم و بیش دستخوش تغییر می شوند، لذا گونه های یکسان و متفاوت این گیاهان در شرایط اقلیمی و اکولوژی خاص از نظر کمیت و کیفیت مواد موثره تیپ ها و مونه های متفاوت و متنوعی را تشکیل می دهند، که این تنوع خود منجر به تفاوت در دامنه فعالیت های دارویی و بیولوژیک نیز می شود. انعطاف پذیری ژنتیکی جمعیت های گیاهی بروز این تنوع را امکان پذیر ساخته چنان که به تدریج تحت تاثیر نیروی تکامل، در مناطق جغرافیایی مختلف جمعیت هایی از یک گونه بوجود می آیند که از نظر فعالیت های بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، شیمیایی، بوتانیکی و نهایتاً ژنتیکی از یکدیگر متمایزند. زمانی که گیاه در ابتدا با تغییرات محیطی خاص روبرو می شود، تغییراتی در رفتار فیزیولوژیکی آن در جهت سازگاری به محیط جدید ایجاد می شود که این تغییرات معمولاً ناپایدارند ولی اگر اوضاع محیطی مذکور در محل رویش گیاه پایدار شود، نسل های بعدی در جهت سازگاری به محیط جدید انتخاب می شوند و این سازگاری به تدریج به صفات موروثی و قابل انتقال به نتاج تبدیل می شوند. اکثر عوامل محیطی ابتدا روی متابولیسم اولیه گیاه تأثیر می گذارند و متعاقباً متابولیسم ثانوی نیز تحت تأثیر قرار می گیرد که نحوه تأثیر عوامل مختلف می تواند به شکل تغییر در تناسب اندام های گیاهی، عملکرد متابولیت ها در واحد وزن خشک و نسبت اجزای متابولیت های ثانویه در گیاه باشد (برنات^[۲]، ۲۰۰۸).
لذا همان طور که گفته شد جمعیت های وحشی یک گونه در شرایط اقلیمی و اکولوژی متفاوت از نظر مورفولوژی، تیپ رشدی و شیمیایی ناهمگن هستند. بنابراین برای استفاده اصولی و صنعتی از این گیاهان لازم است که هویت و ماهیت آنان از مناظر مختلف ژنتیکی، شیمیایی و تولیدی بررسی شود. اگر نیاز است یک گونه دارویی بنا به اهمیت اقتصادی و بویژه در معرض خطر قرار گرفتن جمعیت های آن گونه، به سیستم های کشاورزی وارد شود و اهلی گردد، باید در نظر داشت که اولین و مهمترین استراتژی اهلی کردن شامل بررسی دقیق جنبه های شیمیایی، ژنتیکی، اکوفیزیولوژیکی و همچنین پتانسیل تولید جمعیت های گیاهی گونه مورد نظر می باشد. شناسایی جمعیت های مختلف و گزینش افراد برتر از لحاظ خصوصیات رشدی و تیپ شیمیایی در بین جمعیت های طبیعی گیاهان دارویی اولین و مهمترین مرحله در طی اهلی کردن این گیاهان است. در مورد گیاهان دارویی باید اذعان داشت که ۷۵-۶۰ درصد ارقامی که امروزه در کشت و صنعت ها کشت و تولید می شوند از طریق روش های ساده انتخاب در بین جمعیت های وحشی یا توده های بومی بدست آمده اند که البته کارایی انتخاب به وجود و شناخت دقیق تنوع بستگی دارد (برنات، ۲۰۰۲؛ نمت^[۳]، ۲۰۰۰).
بطور کلی برنامه های اولیه بهنژادی یک رقم، ایجاد یا اطلاع از میزان تنوع موجود در ارقام زراعی و خویشاوندان وحشی گونه می باشد. با توجه به ماهیت صفات ارزشمند، متخصصین بهنژادی استراتژی خود را بر اساس میزان تنوع، ماهیت و وراثت پذیری صفات مورد نظر انتخاب می کنند. خاصیت ترکیب پذیری مواد ژنتیکی این فرصت را فراهم می کند تا بهنژادگر بتواند به شناسایی والد برتر در یک تلاقی پی ببرد (اهدایی، ۱۳۷۰ ؛ عبد میشانی و همکاران، ۱۳۷۸).
روش های مختلفی برای برآورد تنوع ژنتیکی^[۴] در گونه های گیاهی وجود دارد که شامل صفات مورفولوژیکی و در ضمن استفاده از نشانگرهای مولکولی نیز به عنوان ابزاز قوی بسیار مناسب است. با توجه به اینکه روش های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود را دارند. لذا در خصوص کم و کیف استفاده آن ها برای بررسی تنوع ژنتیکی، بین محققین اختلاف نظر وجود دارد. برخی عقیده دارند که اکثر نشانگرهای مولکولی عمده تغییرات ژنومی را در قسمت های غیر رمز کننده ژنوم تعیین می کنند. بنابراین از این نظر ممکن است نتوان ارتباط مستقیم بین تنوع مولکولی و مورفولوژیکی ایجاد کرد (محمدی، ۱۳۸۵ و احمد زاده، ۱۳۸۶). بعضی دیگر معتقد هستند که تعیین تنوع فقط بر اساس صفات مورفولوژیکی اطلاعات کافی در جهت برآورد تشابهات و یا اختلافات بین ژنوتیپ ها و یا جمعیت های مختلف را ممکن است، فراهم نکند اگر چه در جای خود ارزشمند است. با این وجود استفاده داده های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی می تواند توصیف و تفسیر مناسب و جامعی از تنوع بیولوژیکی ارقام، گونه ها و جنس های گیاهی را فراهم نماید (محمدی، ۱۳۸۵).
بر اساس شرایط اکو- جغرافیایی بسیار متنوع ایران، برای بسیاری از گونه های گیاهی تنوع ژنتیکی فراوانی بین ارقام بومی و خویشاوندهای وحشی آن ها وجود دارد. البته این تغییرات برای گونه های که مرکز ژنتیکی آن ها ایران می باشد، اهمیت بیشتری دارد. البته شناسایی صفاتی که در تنوع گونه هایی مختلف نقش مؤثری دارند، و تعیین ارتباط و همبستگی بین صفات و همچنین تببین ارتباط بین الگوی تنوع و پراکنش جغرافیایی برای بهنژادگران بسیار حائز اهمیت است. بنابراین تعیین روابط خویشاوندی فنتیک^[۵] و فیلوژنتیک^[۶] گونه‌های جنس آویشن به منظور ایجاد تلاقی بین گونه‌ای و تهیه گونه های حد واسط به منظور ایجاد ارقام تجاری ارزشمند جدید بسیار اهمیت دارد. در این ارتباط بررسی و مقایسه کارایی نشانگر های مولکولی، بیوشیمیایی و مورفولوژیکی در تفکیک جمعیت های آویشن کوهی و شناسایی صفات مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی که در تمایز جمعیت ها و اندازه گیری مقدار تشابهات آن ها در مسیر تکاملی این جمعیت ها مورد توجه قرار گرفته و همچنین پیشنهاد خطی مشی مناسب برنامه های بهنژادی برای بهبود تیپ های شیمیایی موجود از اهداف مهم این پژوهش می باشد.

۱-۲- ویژگی های مورفولوژیکی

جنس آویشن^[۷] (تیموس) به عنوان یکی از جنس های خانواده نعنا و زیر خانواده نپتوایده^[۸] ، گیاهی چوبی، کوتاه قد، کپهای چند ساله با برگهایی واجد کناره های صاف و بدون دندانه است. در اکثر گونه ها سطح برگ، کاسبرگ و گلبرگها پوشیده از کرکهای ترشحی متراکم به رنگهای قرمز، زرد و گاهی بی رنگ است. مجموعه گل شامل تعداد زیادی گل است که معمولاً در انتهای شاخه ها به حالت کپهای قرار میگیرند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص میباشد که لبه بالایی دارای سه قسمت کوتاه و پهن و لبه پایینی دارای دو لبه کاملاً مشخص است. جنس آویشن از نظر شکل ظاهری، رنگ برگ، رنگ گل، روغن اسانس و ترکیبات فیتوشیمیایی بسیار متنوع است (جمزاد، ۱۳۷۳).
آویشن در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا میروید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید می شود (عزیزی، ۱۳۸۳). مبدا پیدایش این جنس دوران سوم زمین شناسی است و در فلور خشکی پسند این دوره آن را یافته اند و به دنبال توسعه مناطق خشک به خصوص در دوره پلیوسن و بعد از آن تا به امروز تکامل این جنس صورت گرفته است (مورالس^[۹]، ۲۰۰۲). در مورد تعداد گونه های آویشن از نظر علم رده بندی گزارش های متفاوتی وجود دارد، تعداد گونه های آن در بعضی از گزارش ها به ۸۰۰ گونه می رسد، اما با در نظر گرفتن کمترین مقدار تنوع مورفولوژیکی ۲۱۵ گونه از این جنس توسط مورالس (۲۰۰۲) گزارش گردیده است.از میان گونه های آویشن ۱۸ گونه از ایران شناسایی شده است که از این تعداد قبلا ۱۴ گونه و زیرگونه توسط پروفسور رشینگر در فلور ایرانیکا گزارش گریده بود (ریشنگر^[۱۰]، ۱۹۸۲). گونه های وحشی موجود در ایران، ۱۰ گونه در استانهای شمالی (گرگان، گیلان، مازندران)، ۱۱ گونه در استانهای غربی (آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، همدان، کردستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و اصفهان)، هفت گونه در مرکز (تهران، سمنان، قزوین، اراک، یزد)، یک گونه در فارس و دو گونه در کرمان وجود دارد (جمزاد، ۱۳۷۳؛ شکل ۲-۱).
شکل۲-۱- پراگندگی گونه های جنس تیموس در ایران، به تفکیک مناطق و تعداد گونه ها (جم زاد،۱۳۷۳).
چهار گونه شاملT. carmanicus ، T. daenensis، T. trautvetteri وT. persicus انحصاری کشورمان هستند. آویشن بومی اروپا و آسیا است و به دلایل متعدد شناسایی و تعیین موقعیت تاکسونومیکی گونه های آن دشوار میباشد. یکی از این دلایل هیبریداسیون بین گونهای در این جنس و تنوع مورفولوژیکی موجود در گونههاست.

۱-۳- انواع آویشن ها

دانشمندان و گیاهشناسان مختلف، جنس آویشن را در سه جنس مختلف تقسیم بندی کردند (نوویکو و کاپلو^[۱۱]، ۱۹۸۴) که شامل:
۱- جنس Zataria
۲- جنس Ziziphora
۳- جنس Thymus

۱-۳-۱- جنس Zataria

دارای گونه‌ای به نام .Zatzria multiflora Boiss است. این گیاه در جنوب ایران تحت نام آویشن شیرازی یا آویشن برگ پهن شناخته شده است (جم زاده، ۱۳۷۳). بوته‌هایی با پایه چوبی به ارتفاع ۸۰-۳۰ سانتی‌متر، پرساقه، گردینه پوش، سبز متمایل به سفید به شکل تیموس‌ها و معطر می‌باشد. ساقه‌ها متعدد، محکم و مقاوم با پایه چوبی و پوست خاکستری متمایل به سفید یا کمی متمایل به قهوه‌ای، بسیار منشعب، با شاخه‌های باریک متمایل به سفید و گردینه پوش است (قهرمان، ۱۳۸۰).
برگ‌ها کوچک، دارای دمبرگ کوتاه، مدور با طول و عرض ۷-۵ میلی‌متر، یا بیضی، در قاعده مقطع یا تقریباً قلبی شکل، در انتها مدور یا بندرت مدور و نوکچه‌دار، جوانه‌ها سفید و گردینه پوش و سپس تقریباً فاقد پوشش کرک، منقوط، در بخش گل دار کوچک و باریک و سطح برگ پوشیده از تعداد زیادی غده ترشحی است. گل سفید، ریز و کوچک، مجتمع در گرزن‌های کوچک یا چرخه‌های بدون دمگل، کوچک و گوی چه‌ای، بسیار متراکم واقع در گل آذین‌های باریک تسبیح مانند، ساده، براکته‌ها پهن دراز، کاسه غشایی، کوتاه، به طول دو میلی‌متر، پنج پهلو و زاویه‌ها مژک‌دار، دارای دندانه‌های مثلثی کوتاه با انتهای کند، در بخش گلو یا دهانه کرک دار، جام کوچک، تقریباً مانده در کاسه، دولبه، لب بالایی آن کوتاه و منتهی به دو بخش کم عمق، لب پایینی سه بخشی، پرچم‌ها چهار عدد و دو به دو مساوی در جام، بساک‌ها متعامد، میوه آن فندقه تخم‌مرغی و دارای سطح صاف می‌باشد (قهرمان، ۱۳۸۰). این گیاه پراکندگی محدودی در جهان دارد و منحصراً در ایران، افغانستان و پاکستان می‌روید. پراکندگی آن در ایران نیز محدود به مناطق اصفهان، فارس، کرمان، بندرعباس، بلوچستان و خراسان است (جم زاده، ۱۳۷۳).

۱-۳-۲- جنس Ziziphora

در جنس Ziziphora تعداد پرچم‌های بارور دو عدد است. در جنس Ziziphora کاسه گل لوله‌ای دارای پنج دندانه تقریباً مساوی و کوتاه است. این صفات در جنس آویشن متفاوت است یعنی تعداد پرچم‌های بارور چهار عدد و کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است و لبه بالایی از سه دندانه کوتاه و لبه پایینی از دو دندانه باریک و بلند و مژه‌دار تشکیل شده است صفات فوق، جنس Ziziphora را از آویشن متمایز می‌کند (جم زاده، ۱۳۷۳). دو گونه مهم از این جنس که خواص دارویی آن‌ ها مشخص شده Z. tenuior و Z. clinopodioides هستند.

1. 1. tenurior در ایران به کاکوتی معرف است و گیاهی علفی، یک‌ساله و دارای ساقه کوتاه به ارتفاع پنج تا ۱۵ سانتی‌متر می‌باشد و برگ‌های آن باریک، نوک تیز و دارای میان گره‌های کوتاه است. گل‌های کوچک به رنگ بنفش کمرنگ یا بنفش مایل به ارغوانی دارد. به حالت وحشی و خودرو در مناطق وسیعی از ایران می‌روید. خواص درمانی متعددی از قبیل خلط‌آوری، بادشکن و مقوی معده برای آن ذکر شده است. در بعضی نواحی از مخلوط گرد دانه آن در عسل، جهت درمان دیسانتری استفاده می‌شود. در ایران پودر برگ آن جهت معطر کردن اغذیه بکار می‌رود و آن را به دوغ می‌افزایند (زرگری، ۱۳۶۹).

1. 1. clinopodioidesاین گیاه آویشن برگ باریک نامیده می‌شود و از نظر شکل ظاهری به جنس Thymus شباهت دارد و گاهی به اشتباه به جای آن و تحت نام Thymus نام گذاری می‌گردد (جم زاده، ۱۳۷۳). گیاهی است چند ساله با قاعده چوبی و گاهی ساقه‌های چوبی، پوشیده از کرک تا تراکم‌های متفاوت و دارای برگ‌های باریک تا نیزه‌ای و گاهی بیضوی یا تقریباً گرد. مجموعه گل‌ها در انتهای شاخه‌ها و به شکل کروی است و یا حالت کپه‌ای دارد. کاسه گل‌ لوله‌ای باریک به طول حدود ۶-۴ میلی‌متر است. جام گل سفید یا صورتی یا بنفش کم رنگ است. این گونه دارای تنوع مرفولوژیکی زیادی است و رشینگر در فلور ایرانیکا ۹ زیر گونه از برای آن را برای این نام برده است (جم زاده، ۱۳۷۳).

1. 1. clinopodioides Lam.var. rigida Boiss.یک واریته از این گونه است که در مناطق وسیعی از نواحی مختلف ایران می‌روید و به مصارف مشابه نظیر تقویت معده و رفع درد و ناراحتی‌های آن می‌رسد و اهالی محل نیز از آن به صورت دم کرده استفاده می‌کنند. در بلوچستان از جوشانده گیاه خشک شده، جهت رفع تب در بیماری تیفوس استفاده می‌شود به علاوه خیسانده گیاه در آب، جهت رفع ناراحتی‌های قلبی در صبح به صورت ناشتا استفاده می‌شود (زرگری، ۱۳۶۹). پراکندگی جغرافیایی این گونه در شبه جزیره بالکان شرقی، جنوب غربی آسیا، آسیای مرکزی تا کوه‌های پامیر آلای و هیمالیا می‌باشد و در ایران پراکندگی وسیعی داشته و تقریباً می‌توان گفت که در تمام نقاط ایران پراکنده است (نوویکو و کاپلو^[۱۲]، ۱۹۸۴).

۱-۳-۳- جنس Thymus

گونه‌های این جنس نیز تحت عنوان آویشن جمع‌ آوری و مصرف می‌شوند. این گروه گیاهانی هستند چوبی، کوتاه قد، کپه‌ای و یا علفی چند ساله با قاعده چوبی. برگ‌ها دارای کناره صاف و بدون دندانه که گاهی در حاشیه به طرف پشت برگشته‌اند. در اکثر گونه‌ها سطح برگ، براکته‌ها، کاسه گل و گلبرگ‌ها پوشیده از غده‌های ترشحی چسبیده که به رنگ‌های قرمز، زرد و گاهی بی رنگ است. مجموعه گل‌ها از تعداد زیادی گلچه تشکیل شده که معمولاً در انتهای شاخه‌ها و به حالت کپه‌ای قرار گرفته است. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه کوتاه نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریک کاملاً مشخص تشکیل شده است. لوله کاسه گل استکانی یا تقریباً لوله‌ای و راست است. در قسمت گلو کاسه گل پوشیده از کرک می‌باشد. جام گل دارای دو لبه بوده و لوله جام گل راست است. پرچم‌ها اغلب از گل خارج می‌شوند. حالت دو جنسی در گل‌های این جنس وجود دارد. در نتیجه دو نوع گل، یکی نر- ماده که معمولاً از نظر اندازه بزرگ‌ترند و دیگری گل‌های ماده که در آن‌ ها پرچم‌ها عقیم می‌باشند و درون لوله جام گل مخفی می‌مانند، به چشم می‌خورند. این جنس در منطقه معتدله شمالی از گریلند تا کامچاتکا پراکنده است ولیکن بیشترین پراکندگی‌شان در منطقه مدیترانه و غرب آسیا می‌باشد و بیشترین تنوع را از نظر شکل در شبه جزیره بالکان می‌توان دید (جم زاده، ۱۳۷۳). به دلایل متعدد، شناسایی و تعیین موقعیت تاکسونومیکی گونه‌ها در این جنس دشوار است. یکی از این دلایل، هیبریداسیون بین گونه‌ای در این جنس است و به همین دلیل نیز تعداد گونه‌های گزارش شده آن بسیار متنوع است و در کتب مختلف با یک عدد معین برخورد نمی‌کنیم. بلکه اکثراً تعداد گونه‌های جنس را با صدها گونه مطرح می‌کنند. چه بسا که یک هیبرید به عنوان یک گونه مستقل معرفی گردیده و مطالعات بعدی را گیاهشناس دیگری مشخص کرده است که نمونه یک هیبرید بوده است. علاوه بر هیبریداسیون، تنوع مورفولوژیکی موجود در گونه‌ها نیز مسأله شناسایی را دشوار می‌کند. تعداد گونه‌های گزارش شده این جنس در کشورهای مجاور ایران عبارتند از: ترکیه ۳۷ گونه، شوروی ۱۳۶ گونه و از محدوده فلور ایرانیکا ۱۷ گونه که ۱۴ گونه آن متعلق به کشور ایران است. دو گونه‌ای که در ایران حضور ندارد یعنی T. liearis و T. koeianus افغانستان و پاکستان حضور دارند و گونه دیگر یعنی T. syriacus از عراق، سوریه و فلسطین گزارش شده است (جم زاده، ۱۳۷۳).

۱-۳-۳-۱- گونه‌های جنس THYMUS در ایران

۱۴ گونه گزارش شده ایران، بیشترین پراکندگی را در شمال و غرب کشور دارند. که ۱۰ گونه در استان‌های شمالی (گرگان،‌ گیلان و مازندران)، ۱۱ گونه در استان‌های غربی (آذربایجان، باختران، همدان، کردستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و اصفهان)، هفت گونه در مرکز (تهران، سمنان، قزوین، اراک، یزد)، یک گونه در فارس، دو گونه در کرمان وجود دارد. در زیر فهرست گونه‌هایی که در مناطق مختلف ایران وجود دارند ارائه گردیده است و در مورد بعضی از گونه‌ها توضیحاتی نیز داده خواهد شد.

۱-۳-۳-۱-۱- گونه‌های موجود در استان‌های شمالی

Thymus fallax Fisch & C.A.Mey-1

1. 1. transcaucasicus Klokov-2

1. 1. kotschyanus Boiss. & Hohen-3

1. 1. fedtschenkoi Ronniger-4

1. 1. migricus Klokov. & Desj-Shost-5

1. 1. transcaspicus Klokov-6

1. 1. pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak-7

1. 1. carmanicus Jalas-8

T.causcasicus wild ex Ronniger subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas-9

۰

۰

۰

۰

۰

۰

۰

۰

با توجه که در این شبیه­سازی از رزرو غیرگردان در فرمولاسیون استفاده نشده در برخی از نتایج تفاوت­هایی دیده شده است. مرجع [۶۹] در ساعت ۲ شبیه­سازی برای ژنراتور G1، ۱۷ مگاوات رزرو غیرگردان بدست آورده که در شبیه­سازی انجام شده در این تحقیق تغییراتی در مشارکت واحدها صورت گرفته است. ژنراتور G3 ارزانترین ژنراتور است و اگر بیشترین حد توان خود را تولید کند (۵۰ مگاوات) دیگر قادر به داشتن رزرو نمی ­باشد. در نتیجه واحد G1 با کمترین حد تولید خود (۱۰ مگاوات) در این ساعت روشن شده و با توجه به اینکه قیمت رزرو واحد G1 کمتراز واحد G3 است ۱۷ مگاوات رزرو بالارونده را ژنراتور G1 تامین می­ کند.

۳-۵ نتیجه گیری

با توجه به گسترش روز افزون استفاده از نیروگاه­های بادی در سیستم قدرت و همچنین هزینه پایین بهره ­برداری از این نیروگاه­ها و نظر به اینکه با پیشرفت تکنولوژی هزینه نصب و اجرا به سرعت کاهش یافته، اکثر کشورها در راه استفاده از نیروگاه بادی به عنوان یک نیروگاه تجدید پذیر ارزان قدم برداشته­اند.
مشکل اصلی استفاده از نیروگاه های بادی عدم قطعیت در توان تولیدی این نوع واحدها می­باشد که برای بستن بازار در حضور این واحدهای تولیدی باید این عدم قطعیت در نظر گرفته شود. با پیشرفت در روش­های پیش بینی باد، دقت قابل قبولی در این پیش بینی بدست آمده است؛ در این تحقیق با مدل کردن باد با یک توزیع احتمال و تولید سناریوهای زیاد و سپس کاهش این تعداد سناریو به یک تعداد مناسب، عدم قطعیت توان تولیدی نیروگاه بادی در نظر گرفته شد.
مشاهده شد که با حضور نیروگاه بادی مجموع توان تولیدی واحدها کمتر می­ شود ولی برای جبران عدم قطعیت در تولید واحدهای بادی باید میزان رزرو بیشتری برای شبکه در نظر گرفت، با این وجود هزینه بهره ­برداری از سیستم کاهش یافت. همچنین با امکان نصب نیروگاه بادی در باس­های مختلف هزینه­ های متفاوتی برای برنامه مشارکت واحدها بدست می ­آید، این موضوع بیانگر این است که مکان سنجی نصب این نیروگاه در شبکه برای حفظ سرمایه، از دید بهره­بردار از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. با افزایش درصد نفوذ تولید بادی در سیستم قدرت هزینه بهره ­برداری (و یا بستن بازار) شبکه کمتر می­ شود. همچنین با افزایش میزان عدم قطعیت در باد پیش ­بینی شده هزینه بهره ­برداری به علت افزایش سطح رزرو مورد نیاز سیستم افزایش می­یابد.
فصل۴
مدل کردن عدم قطعیت بار

۴-۱ مقدمه

صنعت برق از صنایع زیربنایی یک کشور و شاخص مهم در رشد و پیشرفت جوامع امروزی محسوب می­ شود. بازار تقاضای جهانی برق با رشد سالانه ۴/۲ درصد، در سالِ ۲۰۳۰ دو برابر سال ۲۰۰۰ خواهد شد که این میزان رشد بسیار سریعتر از دیگر منابع انرژی است. افزایش میزان مصرف انرژی برق، اهمیت این انرژی را نشان می­دهد از طرف دیگر با تکنولوژی موجود هنوز ذخیره­ این انرژی در ابعاد بزرگ امکان­ پذیر نمی ­باشد؛ بنابراین پیش ­بینی دقیق میزان مصرف، نقش مهمی در استفاده اقتصادی از انرژی الکتریکی خواهد داشت [۷۲].
پیش ­بینی مصرف بار الکتریکی برای برنامه­ ریزی و بهره ­برداری بهینه سیستم­های قدرت نقش مهمی را ایفا می­نماید. بار مصرفی در سیستم­های قدرت به عوامل متعددی همچون متغیرهای جوی مانند باد، رطوبت، پوشش ابری و متغیرهای دیگری مانند تعطیلات، ماه­های سال و روزهای هفته بستگی دارد. رفتار بار در روزهای تعطیل با روز معمولی تفاوت بسیار دارد که عمده این تفاوتها به دلایل فرهنگی و اجتماعی حاکم بر آن منطقه می­باشد. در شرکت­ها اپراتورها سعی می­ کنند که بار را در زمان واقعی با بهره گرفتن از اطلاعات روز قبل و قواعد و قوانین ابتکاری خودشان بهنگام کنند. از آنجایی که میزان مصرف بار علاوه بر موارد فوق الذکر به عوامل ناشناخته بسیار دیگری نیز بستگی دارد، لذا استفاده از روش­های معمولی پیش ­بینی کافی نبوده واستفاده از تجربیات کارشناسان و اپراتورها می تواند در پیش ­بینی دقیق­تر بسیار موثر باشد [۷۳].
مدتی است شرکت­های برق در جهت بهبود دقت پیش ­بینی نیاز مصرف کارهائی را شروع کرده ­اند. یکی از این شرکت­ها، شرکت برق آمریکا^[۴۱] واقع در کلمبوس اوهایو می­باشد. آنچه AEP و دیگر شرکت­های مشابه به آن توجه دارند، اینست که قیمت قرارداد فروش برق برای تحویل در آینده براساس پیش ­بینی ضعیف نیاز مصرف می ­تواند بجای استفاده بردن، منجر به ضرر شود. بعنوان یک مثال جالب برای مشکلات ناشی از عدم پیش ­بینی مناسب تقاضا، تولید و قیمت، می­توان به آنچه در انگلستان، با تاسیس NETA اتفاق افتاد اشاره نمود که برای مدتی، قیمت بازار شدیداً بی­ثبات شده بود. محاسبه شد که بهبود ۴ درصدی در دقت پیش ­بینی تقاضای مصرف، می ­تواند ۲۹ میلیون دلار از مخارج تولیدکنندگان برق را بکاهد. اگرچه دقت پیش ­بینی بار کوتاه مدت بدلیل وجود تکنیک­های بسیار پیشرفته برای مدلسازی در سال­های اخیر بطور قابل توجهی بهبود یافته است، لیکن وجود عوامل غیر منتظره از دقت آنها می­کاهد. برای مثال در ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۱ ، سه دقیقه سکوت برای بزرگداشت قربانیان ۱۱ سپتامبر باعث یک افت نیاز مصرف بسیار بزرگ به میزان ۲۷۰۰ مگاوات معادل ۷ % نیاز سیستم در تاریخ برق انگلستان شده است.
اهمیت پیش ­بینی مصرف در شرایط خصوصی­سازی صنعت برق بیشتر از شرایط قبل بوده و ضمناً پیش ­بینی­کننده نیز در شرایط جدید تغییر کرده است. هنگامی که توزیع برق تابع قوانین و مقررات باشد شرکت­های برق منحصر بفرد، پیش ­بینی کوتاه­مدت را برای اطمینان از پایایی منابع تولیدی خود بکار می­برند و پیش ­بینی مصرف بلندمدت را اساس برنامه­ ریزی و سرمایه ­گذاری طرح­های توسعه خود قرار می­ دهند. اهمیت پیش ­بینی بار چه بلند مدت و چه کوتاه مدت و اینکه رقابت در تولید و فروش برق آغاز شده و یا در حال شروع باشد تفاوتی نداشته و یکسان است. بعنوان مثال اکنون در برزیل شرکت برق ملی علاقمند است بداند که نیاز مصرف ۱۰ تا ۲۰ سال آینده چه خواهد بود و پیش ­بینی نیاز مصرف کوتاه­مدت در اختیار رقابت­کنندگان در بازار می­باشد. در انگلستان نیز قبل از تاسیسNETA ، شبکه ملی مسئولیت پیش ­بینی را بعهده داشت.
با توجه به مشکلات پیش ­بینی بلند مدت و یا کوتاه­مدت، پاسخ به پرسش زیر فاقد صراحت است :چقدر این پیش ­بینی­ها دقیق هستند؟ آنچه می­توان به جرات درباره پیش ­بینی بار بیان کرد اینست که پیش ­بینی­ها حتماً با واقعیت تفاوت دارند. بهترین آن در انگلستان در فاصله زمانی نیم ساعت دارای دو درصد خطا بوده است، بعبارت دیگر اگر بار واقعی ۱۰۰ مگاوات باشد، بهترین پیش ­بینی ۹۸ یا ۱۰۲ مگاوات و نه نزدیکتر است. اگر کیفیت ورودی­ ها به مدل پیش ­بینی­کننده ضعیف باشد­، علیرغم داشتن بهترین مدل­، تقریباً غیر ممکن است نتیجه خوبی از آن بیرون بیاید. همچنین دقت پیش ­بینی بار به نوع مشتری (مصرف ­کننده) بستگی دارد. مصرف یک مشتری صنعتی بزرگ می ­تواند خارج از حوزه قابل پیش ­بینی بار رفتار نماید مثلاً با تولید الکتریسیته توسط نیروگاه اختصاصی خود و یا با اضافه کردن یک شیفت­کاری دیگر شرایط پیش ­بینی بار تغییر می­ کند. فاکتورهای کوچک و بزرگی نیز هستند که در پیش ­بینی بار و تقاضای مصرف، تاثیرگذارند که از جمله آنها می­توان به فروش نرفتن کالای کارخانه که منجر به تعطیلی آن می­ شود اشاره کرد. در میان این همه مشکلات، بازاریاب­های توان الکتریکی این امیدواری را دارند که پیش ­بینی بار آنها خیلی دقیق باشد.
در بخش فوق به اهمیت میزان پیش ­بینی بار پرداخته شد و بیان گردید که گرچه روش­های پیش ­بینی­ کوتاه مدت بار، دقت خوبی دارند اما این دلیل نمی­ شود که از خطای پیش ­بینی صرف­نظر کرد. بنابراین در این فصل به مشارکت واحدها با قیود امنیتی با در نظر گرفتن عدم قطعیت بار پیش ­بینی شده و تولید بادی پرداخته می­ شود.

۴-۲ مروری بر منابع

برای پیش ­بینی مصرف برق روش­های مختلفی توسط محققین بکار گرفته شده است و بدلیل نقش مهم این پیش ­بینی در محاسبات اقتصادی، از سال­ها پیش مورد توجه دانشگاهیان و محققان صنعتی قرار گرفته است. خطاهای پیش ­بینی بزرگ ممکن است منجر به ریسک بیش از اندازه سیستم شود که این موضوع می ­تواند جریمه­های اقتصادی ناخواسته­ای را در پی داشته باشد. مقادیر پیش ­بینی بالاتر منجر به تولید برق بیشتر از نیاز می­گردد و در صورتیکه مقادیر پیش ­بینی کمتر از حد مورد نیاز باشد به ناتوانی در تامین برق منجر می­ شود. در هر دوصورت نسبت به حالت تعادل هزینه عملیاتی بالاتری ایجاد می­ شود [۱]. پیش ­بینی میزان مصرف روزهای آینده، کاربرد اساسی در عملیات زمان­بندی ورود و خروج نیروگاه­ها از مدار و برنامه­ ریزی سیستم قدرت الکتریکی دارد [۳]. در اکثر تحقیقات انجام شده در زمینه پیش ­بینی مصرف برق، وضعیت دسته­بندی داده ­ها بدون ارائه دلایل کافی از پیش تعیین شده که استفاده از این نوع دسته­بندی می ­تواند منجر به ایجاد خطای پیش ­بینی شود [۷۴] و [۷۵].
یکی از مسائل حائز اهمیت در بهره ­برداری اقتصادی و طراحی بهینه سیستم­های قدرت، پیش ­بینی بار سیستم است. در این میان پیش ­بینی کوتاه­مدت از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. یکی از کاربردهای پیش ­بینی کوتاه مدت بار در برنامه مشارکت واحدها می­باشد. از آنجایی که دقت در پیش ­بینی بار روی هزینه تاثیر مستقیم دارد و با توجه به امکان وجود خطا در پیش ­بینی بار، برنامه­ریز سیستم باید الگوی تولید را به نحوی تعیین نماید که علاوه بر تامین بار مصرفی، رزروها نیز تامین گردد. به این ترتیب خطای پیش ­بینی بار و همچنین خروج واحد تولید یا خط جبران شود [۹]-[۱۱].
در مرجع [۷۶] یک فرمولاسیون فازی برای مسئله مشارکت واحدها با قیود امنیتی با در نظر گرفتن عدم قطعیت در پیش بینی بار، خدمات جانبی، تولید نیروگاه بادی ارائه شده است. در مرجع [۷۶] فرمولاسیون جدیدی برای مشارکت واحدهای سیستم قدرت با سطوح مطمئنی از تولید نیروگاه بادی ارائه شده است؛ از مدل­های مرسوم برای بدست آوردن تابع چگالی احتمال بار روزانه با در نظر گرفتن اثر تغییرات توان بادی استفاده شده است [۶۹].
در مرجع [۷۷] به مدل­سازی رفتار تصادفی باد پرداخته شده و تاثیر آن در برنامه­ ریزی تولید واحدها بررسی شده است. عدم قطعیت تولید بادی با تولید تعدادی سناریو و سپس حل به صورت قطعی^[۴۲] در نظر گرفته شده است.
در این تحقیق عدم قطعیتِ پیش ­بینی بار با تولید سناریوهای مختلف مدل می­ شود و یک ساختار برای در نظرگرفتن این عدم قطعیت در مشارکت واحدها با قیود امنیتی در حضور مزرعه بادی ارائه شده است.

۴-۳ مدل کردن عدم قطعیتِ پیش بینی بار

میزان مصرف الکتریکی برای انجام برنامه­ ریزیِ بهینه مشارکت واحدهای سیستم­ قدرت، توسط پیش ­بینی بار در دوره­ های زمانی مختلف، در دسترس قرار می­گیرد. موفقیت در بازار رقابتی برق مستلزم داشتن مهارت قابل قبول در کار پیش بینی، براساس معیارهای علمی می­باشد. عواملِ بازار انرژی از میزان کسب سود حاصل از قراردادهای بلندمدت تحویل انرژی در آینده مطمئن نیستند؛ زیرا ممکن است میزان تولید، تقاضا و نرخ رایج نسبت به فرضیات زمان عقد قرارداد تغییر نماید. در نتیجه معامله­گران انرژی، زمانی خوب عمل می­نمایند که پیش بینی درست و خوبی بکار برده باشند. پیش ­بینی بار به فاکتورهای بسیاری بستگی دارد، امکان لحاظ شدن آن­ها در یک الگوریتم بسیار پیچیده و غیرقابل اجرا، در عمل امکان پذیر نخواهد بود؛ نظر به توضیحات بیان شده در این فصل مشخص است که وجود خطا در پیش ­بینی مصرف برق چه به صورت کوتاه­مدت و چه به صورت بلندمدت با هر روشی انکار ناپذیر است. در پیش ­بینی­های کوتاه­مدت مصرف الکتریکی این خطا مقدار کمتری می­باشد. لازم به ذکر است که هیچ پیش ­بینی­ای کامل نمی ­باشد و الگوریتم­های مختلف ارائه شده تنها در جهت بهبود پیش ­بینی قدم برمی­دارند.
حال برای بالابردن قابلیت اطمینان سیستم قدرت و واقعی­تر شدن نتایج مشارکت واحدها، باید در مسئله­ بهینه­سازی، عدم قطعیت در میزان مصرف الکتریکی پیش ­بینی شده در نظر گرفته شود. در ادامه ساختار مورد استفاده جهت در نظر گرفتن عدم قطعیت بار پیش ­بینی شده معرفی می­ شود. در این تحقیق فرض شده که می توان بار شبکه را با یک توزیع نرمال  پیش ­بینی کرد به نحوی که در آن  بار پیش بینی شده و  انحراف معیار (۲% از  ) می­باشد (نحوه تولید سناریو در پیوست (ب) آورده شده است).
شبکه مورد استفاده برای این شبیه­سازی، سیستم تست IEEE RTS1 است. بردار متغیرهای تصادفی شامل ۶۵ متغیر تصادفی است که وضعیت دسترس پذیری ۲۶ واحد تولیدی و۳۷ خط انتقال و ۱ تولید مزرعه بادی و ۱ مجموع بار شبکه می­باشند. مجموع سناریوهای تولیدی به روش مونت کارلو برای خروج­ها ۴۰۲۷ سناریو در نظر گرفته شده است [۶۹] که با بهره گرفتن از روش کاهش سناریو Fast Forward با در نظر گرفتن اینکه فاصله نسبی بین سناریوهای تولیدی و کاهش یافته ۱۰% باشد تعداد سناریوها به ۶۳ سناریو کاهش یافته است [۳۴]. بنابراین ماتریس سناریوها در هر ساعت ابعادی معادل ۶۳  ۶۵ را خواهد داشت که شامل ۲۶ متغیر خروج واحد تولید، ۳۷ متغیر خروج خط و ۱ متغیر توان تولیدی مزرعه بادی ۱ متغیر مجموع بار شبکه در هر ساعت می­باشد. با توجه به اینکه مشخص است بار هر باس چه درصدی از بار کل است برای عدم قطعیت بار یک متغیر در نظر گرفته شده است.
درصد تغییرات بار معمولاً ۲% مقدار پیش ­بینی شده در نظر گرفته می­ شود، با توجه به کم بودن مقدار تغییرات بار پیش ­بینی شده سیستم در این مسئله بهینه­سازی می­توان با ثابت در نظر گرفتن وضعیت روشن و خاموش بودن واحدها (تنها متغیرهای عدد صحیح این مسئله بهینه­سازی) به جای حل یک مسئله ترکیب با اعداد صحیح و حقیقی یک مسئله برنامه­ ریزی خطی ساده (LP^[43]) مورد استفاده قرار داد که در این مسئله بهینه­سازی سناریوهای بار، باد و خروج با تغییر تولید واحدها و انواع رزرو سمت تولید و بار جبران می­ شود.

۴-۳-۱ فرمولاسیون مشارکت واحدها باقیود امنیتی با در نظر گرفتن عدم قطعیت تولید باد و بار

در این بخش با بهره گرفتن از ساختار معرفی شده در فصل۳ و استفاده از نتایج بدست آمده در آن فصل، عدم قطعیت در بار پیش بینی شده لحاظ می­گردد. در ادامه به روابط و قیودی که نسبت به فصل۳ تغییر می­ کنند اشاره شده است. تابع هدف مورد استفاده در برنامه­ ریزی خطی در این فصل رابطه (۴-۱) می­باشد. در این رابطه،  بیانگر ثابت بودن وضعیت روشن و خاموش بودن واحدها از نتیجه قسمت قبل می­باشد. بدین­ترتیب هزینه روشن و خاموش بودن واحدها ثابت می­شوند و از تابع هدف بیرون می­آیند. بخش­های دیگر تابع هدف در فصل۳ توضیح داده شده است. در این رابطه بار نیز به صورت سناریویی نوشته می­ شود.

(۴-۱)

۲-۱-۲-۲-۱-۱-۴- استفاده از برنامه‌های ضد ویروس
امروزه یکی از ملزومات اساسی سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی، برنامه‌های ضد ویروس^[۴۶] هستند. انتشار بدافزارهای رایانه‌ای که به صورت روزانه در اینترنت وارد می‌شوند و نتایج زیان‌باری را در اثر آلوده شدن منابع رایانه‌ای باعث می‌‌شوند، ضرورت به‌کارگیری برنامه‌های ضد ویروس را به منظور ایمن نمودن سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی هم در منازل و مراکز صنعتی و زیرساخت‌های اطلاعاتی روشن می‌سازد. البته ذکر این نکته الزامی است که امنیت قطعی و صد در صد وجود ندارد و هیچ برنامۀ ضد ویروسی نمی‌تواند به طور کامل امنیت داده‌های رایانه‌ای را تضمین کند. بنابراین استفاده از دیگر سخت افزارها و نرم افزارهای امنیتی در کنار یکدیگر به منظور ایمنی بیشتر لازم است (موسوی و سبزعلی، ۱۳۹۰: ۳۸۲). عملکرد برنامه‌های مذکور این گونه است که با قرارگیری در دستگاه‌های رایانه‌ای و مخابراتی، از ورود و اجرا شدن بدافزارهای مخرب جلوگیری می‌کنند و در صورت نفوذ به محو یا قرنطینه نمودن آن‌ ها اقدام می‌نمایند. بدین منظور استفاده از چنین برنامه‌هایی به منظور سخت‌تر کردن دسترسی به آماج تروریسم سایبری که زیرساخت‌های اطلاعاتی هستند و دستیابی به پیشگیری وضعی، کارایی به خصوصی دارند.

۲-۱-۲-۲-۱-۱-۵- مستقل نمودن شبکه‌های کنترل و اداری
در محیط‌های صنعتی و خدماتی، می‌توان با مستقل نمودن شبکه‌هایی که کنترل منابع را در دست می‌گیرند، از دسترس پذیری و نفوذ در آن‌ ها جلوگیری نمود. مستقل کردن شبکه‌ها از اینترنت، یکی از شیوه‌هایی است که به تازگی در برخی پالایشگاه‌های کشور به منظور امنیت بیشتر تأسیسات و سخت‌تر کردن دسترسی به آماج جرم استفاده می‌شود. در این روش با بهره گرفتن از “دیوارهای آتشین دوتایی، استفاده از دیوار آتش به همراه مسیریاب و استفاده از دیوار آتش با دو پورت ساده بین شبکه کنترل و اداری تا حد زیادی از وقوع حملات ضد شبکه‌های مذکور جلوگیری می‌شود” (غفار زاده و طباطبائیان، ۱۳۸۸: ۸-۷)
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۶- انجام سنجش نفوذپذیری
سنجش نفوذپذیری،^[۴۷]یکی از اقداماتی است که در راستای پیشگیری از نفوذ غیرمجاز به داده و سیستم‌های رایانه‌ای و امنیت اطلاعات در سال‌های اخیر توسط مؤسسات و سازمان‌های مختلف، از جمله مؤسسات بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. “علاوه بر سنجش نفوذپذیری، راه اندازی مرکز داده^[۴۸]، سایت بحران^[۴۹]، راه اندازی سرویس امکان سیاست گذاری از مرکز^[۵۰] از عمده‌ترین راهکارهای عملی اتخاذ شده به منظور ایمن سازی مؤسسات بانکی کشور در قبال تهدیدات امنیتی سایبری است” (تبریزی، ۱۳۸۷: ۶۷).
در خصوص مقابله با نفوذ و فعالیت بدافزارهای رایانه‌ای و افراد غیرمجاز، سنجش نفوذپذیری، مهم‌ترین عامل پیشگیرانه در افزایش خطرات ارتکاب جرم برای بزهکاران سایبری و در نتیجه منصرف نمودن آن‌ ها از ارتکاب بزه است. آزمون نفوذ با کشف و بررسی راه‌ها و روش‌های دسترسی غیر مجاز به منابع حساس و اطلاعات محرمانۀ سازمان، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به اعمال غیرمجاز علیه سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی پی برده و با گزارش آن به مدیران، درصدد رفع نفوذپذیری‌های موجود اقدام می‌شود. هدف از انجام آزمون‌های نفوذ، پی بردن به نقاط ضعف موجود و ارائۀ راهکارهای متناسب برای بر طرف کردن این نقاط ضعف است. “شایع‌ترین ابزارهای مورد استفاده برای سنجش نفوذپذیری عبارت انداز: ,Metasploit ,Core IMPACT ,Immunity ,Nessus که با بهره گرفتن از این ابزار می‌توان اقدام به کشف انواع حملات هکرها و رفتارهای غیرمجاز در سطح شبکه نمود” (Nicholson et al, 2012: 431-432).
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷- استفاده از پروتکل‌های رمزگذاری
به منظور حمایت از تمامیت داده‌ها و جلوگیری از سرقت و جاسوسی سایبری، در برخی از تارنماهای اینترنتی از قبیل بانک‌ها، دانشگاه‌ها، مراکز دولتی از پروتکل‌های رمزگذاری برای ایمن ساختن اطلاعات در حال تبادل استفاده می‌کنند. بدون استفاده از روش‌های رمزنگاری، نفوذگران و خرابکارهای حرفه‌ای به سادگی قادر خواهند بود اطلاعات رد و بدل شده توسط کاربران را شنود و مورد استفاده قرار دهند (باطنی و یارجی آبادی،۱۳۹۰: ۴). بدین منظور مراکز مذکور برای ایمن نگاه داشتن داده‌های خود از روش‌های ذیل استفاده می‌کنند:
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷-۱- پروتکل HTTPS
برای انتقال ایمن اطلاعات در اینترنت از این پروتکل امن استفاده می‌شود. با بهره گرفتن از ویژگی‌های امنیتی این پروتکل، انتقال اطلاعات از قبیل فیل‌های متنی، گرافیکی و غیره رمزگذاری شده و اطلاعات با بهره گرفتن از درگاه (Port) امن منتقل می‌شود (موسوی و سبزعلی، ۱۳۹۰: ۳۱۱). بنابراین با به‌کارگیری رمزنگاری اطلاعات، می‌توان به ایمن نگه داشتن اطلاعات حساس در پایگاه‌های زیرساختی استفاده نمود و از مورد تعرض قرار گرفتن داده‌های رایانه‌ای و مخابراتی توسط حملات نفوذ گران و تروریست‌های سایبری جلوگیری نمود. در کشورمان از این پروتکل بر روی تارنماهای حساس مانند سیستم‌های پرداخت بانکی، پست الکترونیک یا تارنماهای مرتبط به صنایع کشور استفاده می‌شود.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۷-۲- پروتکل و گواهینامۀ دیجیتال SSL
امروزه از گواهی دیجیتال^[۵۱] به طور گسترده به منظور ایمن سازی تبادل اطلاعات رمز شده در اینترنت، به خصوص در پست الکترونیک استفاده می‌شود. گواهی دیجیتال از سوی مراجع صلاحیت دار ارائه دهندۀ گواهی دیجیتال، خریداری شده و مراجع مذکور با بررسی و ثبت اطلاعات مؤسسات و افراد، صحت گواهی‌های دیجیتال تارنماها یا افراد را بررسی کرده و به مرورگرهای اینترنتی اعلام می‌کنند (موسوی و سبزعلی، ۱۳۹۰: ۳۷۶). واژۀ SSL، مخفف Secure Socket Layer است و در واقع، “عنوانی برای یک فناوری استاندارد و به ثبت رسیده برای ایجاد ارتباطات امن بین دو طرفی که خواهان استفاده از این پروتکل هستند، استفاده می‌شود که در این صورت مرجع صادر کنندۀ گواهی نامه تضمین می‌کند که اگر اطلاعات به سرقت برود باز هم قابل فهم برای فرد سارق نباشد” (باطنی و یارجی آبادی، ۱۳۹۰: ۴). استاندارد مذکور، یک استاندارد فنّی بوده و در حال حاضر توسط میلیون‌ها تارنما در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. گواهینامه‌های دیجیتال SSL، نیز ابزاری برای تأیید هویت و حفظ امنیت تارنماها هستند. گواهینامه‌های SSL که تنها برای شرکت‌ها و اشخاص حقیقی معتبر صادر می‌شوند، حاوی اطلاعاتی در مورد نام دامنه، شرکت، آدرس، تاریخ ابطال گواهینامه و همین طور اطلاعاتی در مورد صادرکنندۀ گواهینامه هستند.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۸- پالایش یا فیلترینگ
پالایش یا فیلترینگ یکی دیگر از ابزارهای مقاوم سازی فضای سایبر در مقابل تهدیدات است؛ هرچند که در نظر افکار جامعه، بیشتر جنبۀ اخلاقی یا سیاسی اجرای پالایش به ذهن خطور می‌کند. اما با بهره گرفتن از پالایش و مسدود نمودن منابع اطلاعاتی آلوده و خطرناک در اینترنت و جلوگیری از دسترسی شهروندان و دیگر مراکز به داده‌های خطرناک و نامعتبر، می‌توان از نفوذ بدافزارهای رایانه‌ای و انتشار آن‌ ها در فضای سایبری کشور جلوگیری نمود (موسوی، ۱۳۹۰: ۵). متولی پالایش در ایران بر خلاف کشورهای دیگر نهادهای متعددی هستند. این امر منجر به سلیقه‌ای شدن و بروز مشکلات متعددی در پالایش و رفع پالایش تارنماهای اینترنت شده است. عهده دار فیلترینگ در کشور، کارگروهی با نام «تعیین مصادیق مجرمانه» است که این کمیته از ۱۲ نهاد و سازمان دولتی و عمومی تشکیل شده و مسئولیت فیلترینگ و رفع فیلتر را بر عهده دارد.
این کارگروه که مسئولیت آن بر عهدۀ دادستان کل کشور است، نمایندگانی از وزارت خانه‌های آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، دادگستری،‌ علوم تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی،‌ سازمان‌های تبلیغات اسلامی، صدا و سیما، فرماندۀ نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، یک نفر نمایندۀ مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوق قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی داشته و به تصمیم گیری درباره پالایش یا رفع پالایش تارنماها می‌پردازند.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۹- راه‌اندازی مرکز داده
مرکز داده^[۵۲]زیربنای اصلی فناوری اطلاعات و ارتباطات نوین را تشکیل می‌دهد. “مرکز داده مجموعه‌ای عظیم از سیستم‌های سخت افزاری و نرم افزاری هستند که در تأسیسات کاملاً مجهز و پیشرفته قرار دارند که به منظور انجام خدمات مهمی از قبیل: انجام میزبانی وب، انواع خدمات دسترسی به شبکۀ اینترنت، انواع خدمات پشتیبانی سخت افزاری و نرم افزاری به‌کاربرده می‌شوند” (جلالی فراهانی، ۱۳۸۵ب: ۵-۴). اما آن چه در این میان از اهمیت زیادی برخوردار است، استفاده از مرکز داده به عنوان محل ذخیره سازی داده‌ها است. در بسیاری از تارنماهای دولتی و خصوصی، میزبانی وب، به سرورهای خارجی واقع در کشورهای اروپایی داده شده که نگرانی‌های زیادی را در خصوص حفظ امنیت اطلاعات به وجود آورده است. بدین منظور در سال‌های اخیر تلاش‌هایی به منظور ایجاد یک مرکز دادۀ ایرانی و بومی صورت گرفته که مرکز ملّی دادۀ ایران یکی از ثمرۀ توجه مسئولان به این امر است. بنابراین تأسیس چنین مرکزی، اقدامی کاربردی در جهت امنیت اطلاعات سایبری در برابر تهدیدات حملات تروریستی سایبری است.
۲-۱-۲-۱-۱-۱-۱۰- طرح شبکۀ ملّی اطلاعات
یکی از شاخص‌ترین اقدام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در خصوص ایمن سازی فضای سایبر و محافظت از بزه‌دیدگان بالقوۀ تروریسم سایبری، تصویب و اجرای طرح شبکۀ ملّی اطلاعات بر اساس بند الف مادۀ ۴۶ برنامۀ پنجم توسعۀ وزارت ارتباطات در کشور است. “شبکۀ ملّی اطلاعات با هدف دسترسی گسترده و آسان به اینترنت پرسرعت و ارزان، اتصال همۀ دستگاه‌های اجرایی کشور به شبکۀ ملّی، راه اندازی پست الکترونیک ملّی به جای یاهو و گوگل، امنیت اخلاقی و مهم‌تر از همه امنیت سایبری راه اندازی شده است. با بهره گرفتن از اینترنت ملّی و قابلیت مستقل شدن از ارتباط جهانی اینترنت، تا حدودی می‌توان از ورود بدافزارهای رایانه‌ای و حملات سایبری از کشورهای دیگر جلوگیری نمود” (بند الف و ب مادۀ ۴۶ قانون برنامۀ پنج سالۀ پنجم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۸۹).
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۱- اینترانت
اینترنت یک شبکه خصوصی و مبتنی بر پروتکل‌ها و قوانین شبکۀ اینترنت است که به صورت محدود و ویژه برای کاربردهای خاص ایجاد شده و به شبکه اینترنت متصل نیست. جداسازی شبکۀ اینترنت از اینترانت، یکی از اقداماتی است که توسط سازمان‌های متولی زیرساخت‌های کشور، از جمله سازمان ارتباطات و فن آوری اطلاعات شرکت نفت فلات قارۀ ایران، به منظور مقابله با حملات سایبری اتخاذ نموده‌اند(www.kayhannews.ir/4/910718.htm, retrieved at: 6/10/1391).
از لحاظ امنیتی، مستقل بودن این شبکه از اینترنت، مزایای قابل توجهی را از لحاظ ایمن بودن در قبال حملات سایبری و انتشار بدافزارهای رایانه‌ای از شبکۀ جهانی به شبکۀ اینترانت دارا است. از اینترانت در کشورمان در شبکه‌های ارتباطی آموزشگاه‌ها و مدارس کشور برای بهره برداری مخصوص از این نوع از شبکه استفاده می‌شود.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲- تولید نرم افزارهای بومی
در سال‌های اخیر، تلاش شرکت‌های دانش بنیان برای تولید نرم افزارهای بومی توسعه پیدا کرده است. از لحاظ پیشگیری، متکی شدن بر دانش بومی و عدم نیاز به محصولات خارجی در زمینۀ پیشگیری و مقابله با حملات تروریستی سایبری، ضروری است. بدین منظور در ذیل به اقدامات صورت گرفته توسط متخصصان کشور می‌پردازیم.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۱- سیستم عامل قاصدک
سیستم عامل قاصدک، یک سیستم عامل آزاد مبتنی بر سیستم عامل لینوکس است که برای سازمان‌های دولتی و خصوصی، مهندسان نرم افزار و شبکه، مهندسان عمران و راه و ساختمان، مدارس و مؤسسات آموزش عالی و مصارف شخصی و خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم عامل با داشتن مجموعۀ کاملّی از نرم افزار های اداری و دفتری، نرم افزار های فنّی و مهندسی، مالتی مدیا، انیمیشن سازی و ابزار های برنامه نویسی، جایگزین مناسبی برای محصول ویندوز مایکروسافت است و به مراتب دارای ایمنی بالا در مقابل تهدیدات سایبری است. در بسیاری از مواقع، نرم افزارهای تولیدی به گونه‌ای ساخته می‌شوند که خود به عنوان جاسوسی از آن‌ ها استفاده می‌گردد. بنابراین استفاده و به‌کارگیری محصولات داخلی تا حدودی از تهدیدات مذکور خواهد کاست (http://www.ghasedak.ir/portal, retrieved at: 15/10/1391).
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۲ نرم افزار (PVT Pro)
از این نرم افزار برای مدیریت منابع اطلاعاتی شرکت نفت استفاده می‌شود. نرم افزار مذکور به تازگی بومی سازی شده است و این اقدامی مهم در جهت ایمن سازی نرم افزار مذکور در مقابل تهدیدات سایبری از قبیل سرقت داده‌های حساس و قطع نیاز به متخصصان خارجی در این زمینه است. (http://www.naftnews.net/view-14020.html, retrieved at: 6/8/1391)
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۳- موتور جستجوی پارسی جو
موتور جستجوی پارسی جو به آدرس parsijoo.ir، به عنوان اولین موتور جستجوی بومی، هم‌اکنون به صورت آزمایشی روی اینترنت قرار گرفته است. این موتور جستجو با حمایت پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تولید شده است (http://www.tabnak.ir. retrieved at: 3/4/1391) و با توجه به بومی بودن این موتور جستجوگر، گامی مهم در زمینۀ امنیت و جلوگیری از سرقت داده‌ها، دسترسی موتورهای جست‌وجو به اطلاعات مهم و محرمانۀ کشورها و جاسوسی سایبری است.
۲-۱-۲-۲-۱-۱-۱۲-۴- پست الکترونیکی بومی
پست‌های الکترونیک بومی که با حمایت دبیر خانۀ شورای عالی اطلاع‌رسانی، راه‌اندازی شده‌اند، نمونه‌ای از اقدامات متخصصان ایرانی در جایگزین نمودن آنان با امکانات مشابه خارجی است. مطابق اسناد و قوانین موجود، حفظ امنیت اطلاعات در حوزۀ فناوری اطلاعات، از جمله اهداف قانون برنامۀ پنجم توسعۀ کشور است (مادۀ ۴۶ قانون برنامۀ پنجم توسعۀ کشور، مصوب ۱۳۸۹) و از آنجا که ایمیل‌های عمومی همچون یاهو و جی میل، یکی از ابزارهای خروج اطلاعات از کشور است، ضرورت اقدام برای تولید خدمات پست الکترونیکی بومی احساس می‌شود.
در حال حاضر، سه گونه از ایمیل ایرانی تحت عنوان: پست الکترونیکی ایران، پست الکترونیکی پست و پست الکترونیکی چاپار به فعالیت مشغول هستند. راه اندازی پست الکترونیکی بومی برای کاربران، این اطمینان را حاصل می‌کند که اطلاعات آن‌ ها در اختیار هیچ کسی قرار نمی‌گیرد و در این سرویس جدید، دسترسی غیرمجاز، جاسوسی و تخریب اطلاعات که در اغلب موارد از طریق بدافزارهای رایانه‌ای از خارج کشور، وارد پست‌های الکترونیک می‌شوند، به حداقل رسیده و فضای سایبری کشور با تهدیدات کمتری مواجه خواهد شد. همچنین نخستین مرکز عملیّات امنیت با هدف جمع آوری، پایش و تحلیل گزارشات سیستم‌های امنیتی نظیر فایروال‌ها، روترها، آنتی ویروس‌ها و سیستم‌های تشخیص و جلوگیری از نفوذ در کشور راه اندازی شده است.
۲-۱-۲-۲-۲- اقدامات سازمان‌ها و مؤسسات
با افزایش نگرانی حاصل از پیشرفت و درگیر شدن امور اجرایی کشور با فضای سایبر و خدمات الکترونیک، سازمان‌های متولّی فناوری اطلاعات و نهادهای امنیتی کشور، اقدام به تأسیس و راه اندازی مراکز متعدد به منظور مقابله با تهدیدات سایبری، به خصوص تروریسم سایبری، به منظور مقابله با تهدیدات و پیشگیری از بزه‌دیدگی ناشی از حملات تروریستی سایبری اقدام نموده‌اند. با توجه به مبانی و اصول حاکم بر پیشگیری وضعی، تأسیس مراکز امنیتی و مقابله‌ای، یکی از راهکارهای افزایش خطرات ارتکاب جرم است که بزهکاران بالقوه را از اندیشۀ ارتکاب چنین جرایمی به دلیل وجود احتمال دستگیری و ردیابی آن‌ ها باز می‌دارد. بنابراین در ذیل به بیان و توضیح مختصر نهادها و سازمان‌های درگیر با تهدیدات سایبری و فعالیت‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای آن‌ ها اشاره می‌گردد.
۲-۱-۲-۲-۲-۱- وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان اصلی‌ترین سازمان عهده دار علوم و فنون مرتبط با صنایع الکترونیک، مخابرات، ارتباطات رادیویی و رایانه ای در سال ۱۳۸۲ تأسیس گردید. با توجه به قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، عمدۀ وظایف و اختیارات وزارت مذکور عبارت اند از:
«تدوین سیاست‌ها و ضوابط کلی در زمینۀ توسعۀ ارتباطات و فناوری اطلاعات، طراحی و تدوین نظام ملّی فناوری اطلاعات کشور، نظارت کلان بر فعالیت‌های بخش غیردولتی در امور مربوط به مخابرات، پست، پست بانک، خدمات هوایی پیام و فناوری اطلاعات، تدوین و پیشنهاد استانداردهای ملّی مربوط به ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور» (مادۀ سه قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مصوب ۱۳۸۲).
اقدام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در ممنوع ساختن واردات نرم افزارهای امنیتی در بهمن ماه سال ۱۳۹۰، یکی دیگر از اقدامات این سازمان در ایمن سازی فضای سایبر و جلوگیری از سوءاستفاده و جاسوسی تولیدکنندگان خارجی در ارائۀ نرم افزارهای امنیتی است.
سازمان‌ها و نهادهای زیرمجموعۀ این سازمان، اقدامات شایان توجهی را در زمینۀ پیشگیری و اقدامات مقابله‌ای، به منظور مبارزه با تهدیدات سایبری از جمله تروریسم سایبری اتخاذ نموده‌اند. عمده‌ترین سازمان‌های زیرمجموعۀ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، عبارت‌اند از: سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، شرکت ارتباطات زیرساخت، سازمان فناوری اطلاعات که در ذیل به تشریح اقدامات مقابله‌ای آن‌ ها پرداخته می‌شود.
۲-۱-۲-۲-۲-۲- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
این سازمان، یکی از سازمان‌های وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که با استناد به مادۀ هفت قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در تاریخ ۱۹/۹/۱۳۸۲ توسط مجلس شورای اسلامی تأسیس شده است. سازمان مذکور، یک نهاد مستقل قانون‌گذار و نظارتی است که یکی از وظایف آن تعیین نرخ و تعرفۀ استفاده از اینترنت است.
بر اساس یکی از نظریه‌های پیشگیری وضعی، که نظریۀ سبک فعالیت‌های روزمره نامیده می‌شود، هراندازه کاربران در اینترنت حضور داشته باشند و مدت زیادی را در اینترنت به گشت زنی و وب نوردی بپردازند، احتمال بزهکاری و بزه‌دیدگی آن‌ ها بیشتر می‌شود (Ngo&Paternoster, 2011: 776) در این راستا یکی از راهکارهای حمایتی در خصوص پشتیبانی از بزه‌دیدگان بالقوه و بالفعل بزه‌دیدگان مذکور این است که مدت حضور و استفادۀ کاربران را محدود کرد. افزایش تعرفۀ استفاده از اینترنت پرسرعت، نمونه‌ای از راهکارهایی است که در سال‌های اخیر توسط این سازمان اجرا شده است. این امر باعث تغییر الگوی کاربران در استفادۀ بهینه از اینترنت می‌شود، در نتیجه رایانه‌های کمتری به بدافزارهای رایانه‌ای آلوده می‌شوند و به ندرت دچار حملات سایبری نیز خواهیم شد
۲-۱-۲-۲-۲-۳- شرکت ارتباطات زیرساخت
شرکت ارتباطات زیرساخت، یکی از شرکت‌های زیرمجموعۀ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که بر اساس اساس‌نامۀ شرکت ارتباطات زیرساخت، وظایف عمدۀ این شرکت عبارت انداز: “تهیه و تدوین طرح‌های جامع در خصوص شبکه‌های زیرساخت‌های ارتباطی بر اساس نیازهای موجود و تأمین کلیۀ نیازهای زیرساخت ارتباطی در قالب تهیه و تصویب دستورالعمل‌ها، ضوابط، معیارها و اعمال استانداردهای فنّی و تخصصی در خصوص تأسیس، توسعه، نگهداری و بهره برداری از شبکه‌های زیرساخت ارتباطی از عمده وظایف و فعالیت‌های این سازمان است” (مادۀ هشت اساس‌نامۀ شرکت ارتباطات زیرساخت، مصوب ۱۳۸۷). با توجه به این که هر یک از وظایف فوق در ایمن سازی فضای سایبر و افزایش خطرات ارتکاب جرم تأثیر دارد، بنابراین در پیشگیری وضعی از تروریسم سایبری مؤثر واقع می‌شود.
۲-۱-۲-۲-۲-۴- سازمان فناوری اطلاعات
این سازمان یکی از زیرشاخه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که با صدور توصیه نامه‌های امنیتی در خصوص ایمن سازی زیرساخت‌های اطلاعاتی و سامانه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، از قبیل: تهیۀ نسخۀ پشتیبان از اطلاعات، کنترل دسترسی، کنترل درگاه‌های ورودی و خروجی، سیاست‌های امنیتی، حفاظت از اطلاعات، امنیت نرم افزار، امنیت شبکه، حفاظت در مقابل کدهای سیّار، به اقدامات پیشگیرانه و مقابله‌ای علیه تروریسم سایبری و ایمن سازی فضای سایبر کشور، جامۀ عمل می‌پوشاند.

۱- آزمودنی‌ها با آگاهی، دقت و صداقت به پرسشنامه‌ها پاسخ دادند.
۲- آزمودنی‌ها مفهوم هر سوال را به درستی درک کرده‌اند.
۳- امکانات، روش‌ها و سایر شرایط محیطی، در پاسخگویی آزمودنی‌ها تاثیری نداشته است.
۱-۸- قلمرو پژوهش
قلمرو مکانی: دانشگاه‌های استان خراسان رضوی که رشته تربیت بدنی دارند.
قلمرو زمانی:۹۲-۱۳۹۱
قلمرو موضوعی: ارزیابی عملکرد مدیران تربیت بدنی در دانشگاه‌های مذکور
۱-۹- تعاریف واژه‌ها و اصطلاحات
ارزیابی: عبارتست از فرایند تعیین کردن، بدست آوردن، فراهم ساختن اصلاحات توصیفی و قضاوت در مورد ارزش و مطلوبیت هدف‌ها، طرح ها، اجرا و نتایج به منظور هدایت تصمیم‌گیری و درک بیشتر پدیده‌های مورد بررسی (سعادت، ۱۳۸۷).
ارزیابی عملکرد: فرآیندی است که به وسیله آن کار کارکنان در فواصل معین به طور رسمی مورد بررسی و سنجش قرار می‌گیرد (سعادت، ۱۳۸۷).
بازخورد ۳۶۰ درجه: نوعی روش ارزیابی گروهی است که در این روش فهرستی از شایستگی‌های مورد نظر تهیه می‌شود و از تمامی افراد مرتبط مستقیم و غیرمستقیم فرد در سازمان اعم از مافوق، همکاران، زیردستان و مشتریان خواسته می‌شود تا او را بر اساس شایستگی‌های تعیین شده ارزیابی کنند. فرد ارزیابی شونده به عنوان خود ارزیابی، در فرایند مشارکت می‌کند. نتایج حاصل از کل ارزیابی‌ها جمع‌بندی و به صورت گزارشی به فرد بازخورد داده می‌شود (میرچی، ۱۳۸۸).
مدیر ورزشی: به فردی گفته می‌شود که از دانش تخصصی برخوردار باشد و در واقع بخش تخصصی ورزشی به دنبال این تعریف می‌آید. سازماندهی، برنامه‌ریزی، کنترل و نظارت در ورزش و تربیت بدنی تعریفی است که برای مدیریت ورزشی می‌شناسیم (سعادت، ۱۳۸۷).

مهارت‌های فنی: مهارت فنی یعنی دانایی و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است. مهارت‌های فنی از طریق تحصیل، کارورزی و تجربه حاصل می‌شوند (رضائیان، ۱۳۹۰).
در این پژوهش داشتن قابلیت مدیریتی برای تمام رده‌های سنی، آشنایی و اطلاع از علوم تخصصی مدیریتی و ورزشی، داشتن مدارک تخصصی مدیریت، توانایی به کارگیری دانش خود در عمل، آشنایی با مهارت‌هایی به غیر از مدیریت مانند کمک‌های اولیه و آسیب شناسی، توانایی در برنامه‌ریزی و طراحی برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت، تسلط نسبی به یک زبان خارجی، داشتن مطالعه و دانش به روز در خصوص مدیریت و زمینه کاری، داشتن آمادگی جسمانی مطلوب برای حضور در دانشگاه و انجام مهارت‌ها بعنوان مهارت‌های فنی یک مدیر در نظر گرفته شده‌اند.
مهارت‌های مدیریتی: منظور فرآیندی است که از آن برای جهت دادن به برنامه‌های مدیریتی و ورزشی به سوی هدف‌های تعیین شده استفاده می‌شود. این فرایند به برنامه‌ریزی، سازماندهی، رهبری و نظارت اطلاق می‌شود ( دباغیان، ۱۳۷۵).
در این پژوهش، توانایی ایجاد نظم و انظباط، بکارگیری شیوه‌های رهبری موثر، نظارت بر اجرای برنامه‌های ورزشی، استفاده از قدرت جاذبه برای نفوذ در دانشجویان، ارزیابی ورزشکاران، توانایی تشخیص نیازها و انتظارات ورزشکاران، توانایی استفاده بموقع از سیستم پاداش و تنبیه و قدرت تصمیم‌گیری در هنگام مواجهه با بحران، داشتن دانش و آگاهی کامل از روش‌های مدیریتی به عنوان مهارت‌های مدیریتی یک مدیر در نظر گرفته شده‌اند.
ویژگی‌های شخصیتی: منظور از ویژگی‌های شخصیتی، مجموعه ویژگی‌های رفتاری و روانی یک فرد می‌باشد (خبیری، ۱۳۷۳).
در این پژوهش، ابتکار و خلاقیت، اعتماد به نفس، سخت کوشی و پشتکار، مثبت اندیشی، رازداری و جذابیت ظاهری به عنوان ویژگی‌های شخصیتی یک مدیر در نظر گرفته شده‌اند.
ویژگی‌های اجتماعی: آن دسته از مهارت‌هایی که شخص در تعاملات میان فردی بکار می برد (ولپی، ۱۹۵۸).
در این پژوهش، احترام به دانشجویان، سخت‌گیری به دانشجویان، توانایی برقراری ارتباط با دیگران، توانایی برانگیختن دانشجویان، عدم استفاده از کلمات توهین‌آمیز، وقت‌شناسی، مقبولیت اجتماعی و عضویت در مجامع بین‌المللی به عنوان ویژگی‌های اجتماعی یک مدیر در نظر گرفته شده‌اند.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه
امروزه یکی از مسائل، مهم و اساسی سازمان‌ها در محیط رقابتی و نامطمئن، عامل مدیریت آن‌هاست. با توجه به این که در دنیای کنونی در پشت هر ماشین بزرگ اقتصادی نام یک مدیر به چشم می‌خورد، بدون شک اعمال مدیریت اثربخش و کارآ ضامن موفقیت سازمان در رسیدن به اهداف و راهبردهای خود است (فردی‌آذر، ۱۳۸۰). در این میان نیاز به مدیریت ویژه در دانشگاه‌ها و مراکز علمی به دلیل نقش بسیار مهم این مراکز به لحاظ تعلیم و تربیت نیروی انسانی متخصص، اهمیت بسیاری دارد (فتاح، ۱۳۷۸).
موفقیت یا عدم موفقیت هر سازمان را مدیریت هوشمندانه و سازماندهی برتر امور آن تعیین می‌کند. فلسفه وجودی مدیریت در تربیت بدنی و ورزش بیانگر این حقیقت است که مقوله تربیت بدنی و ورزش به عنوان یک تشکیلات گسترده و در عین حال پیچیده، نیاز به مدیران ماهر و کارآمد در سطوح مختلف دارد (کوزه‌چیان، ۱۳۷۹).
مدیران ورزشی در عرصه سازمان‌های ورزشی دارای جایگاه والا و پراهمیتی می باشند و نقش آنان چنان مهم است که از آن‌ ها به عنوان محور اصلی و سکاندار سازمان‌های ورزشی نام برده می‌شود. مدیران با اتکا به دانش، تجربیات و اطلاعات خویش نقش اصلی را در جهت رساندن ورزشکاران به سکوهای افتخار ایفا می‌کنند. درست به همان اندازه که برنامه‌های تربیت ورزشکاران مهم است، برنامه تربیت مدیران نیز باید مهم باشد. اهمیت نقش مدیران در تربیت و موفقیت ورزشکاران، لزوم شناخت وضعیت و توانایی‌های آنان و متعاقبا توسعه آن‌ ها را ضروری می‌سازد. توسعه توانایی‌های مدیران بدون بهره‌گیری از یک سیستم نظارت و ارزیابی عملکرد امکان‌پذیر نیست. بازخورد ۳۶۰ درجه یکی از سیستم‌های ارزیابی جدید است که با مزایای بیشتر نسبت به سایر روش‌های ارزیابی، می‌تواند این امکان را فراهم کند.
از آن جایی که ارزیابی هر کاری بدون شناخت از تمام جوانب آن، از اثربخشی آن می‌کاهد؛ ابتدا باید با مدیر، مدیریت، مفاهیم و ابعاد آن آشنا شد تا بتوان بهتر آن را مورد ارزیابی قرار داد. بنابراین در این فصل ابتدا به مفاهیم مدیریت، فلسفه مدیریت، نقش مدیر، مهارت‌های مدیر، شیوه‌های رفتاری مدیر، ویژگی‌های مدیر موفق و معیارهای ارزیابی او پرداخته شده است. در ادامه با اشاره به ضرورت ارزیابی مدیران، مبانی نظری ارزیابی عملکرد کورد بررسی قرار گرفته و با مقایسه سیستم‌های ارزیابی سنتی و جدید، روش ارزیابی بازخورد ۳۶۰ درجه به عنوان یک روش جدید شرح داده شده است. در این راستا از پژوهش‌های مختلفی در این زمینه استقاده گردید. اگرچه پژوهش مورد استفاده با سازمان‌بندی‌های متفاوتی به موضوع پرداخته‌اند، اما تلاش شده است تا حد ممکن اطلاعات در چند بخش مشخص و متجانس ارائه گردد.
۲-۲- مدیر کیست؟ مدیریت چیست؟
مدیر عبارت از کسی است که دارای ابواب جمعی و فهرست زیر مجموعه بوده و علاوه بر خود مسئول کار دیگران نیز می‌باشد. بنابراین مدیر تنها به وزیر وزارتخانه یا مدیر عامل یک سازمان گسترده و رئیس یک اداره اتلاق نمی‌شود بلکه مسئول یک شرکت یا اداره کوچک، سرپرست یک کارگاه و مسئول یک بخش و یا یک قسمت و گروه نیز خود مدیر بشمار می رود و وظیفه مدیریت را بردوش  می‌کشد. مدیریت چیست؟ از مدیریت تعریف‌های گوناگونی ارائه شده از جمله: ۱- هنر همانگ ساختن یک مجموعه و هدایت آن بسوی مقصد مطلوب را مدیریت گویند. ۲- هنر اداره کردن و به کارگیری مجموعه امکانات و استعدادهای مادی و معنوی در یک سازمان را بر اساس آگاهی‌های مناسب برای رسیدن به اهداف تعیین شده سازمانی مدیریت گویند. ۳- هنر سامان بخشی، سازماندهی، هماهنگ و همسوسازی، رهبری و کنترل فعالیت‌های دسته جمعی برای نیل به هدف‌های مطلوب و مورد نظر با حداکثر کارایی و بازدهی را مدیریت می‌گویند. ۴- فن سازماندهی، سامان بخشی، بسیج و کنترل نیروهای انسانی و به کارگیری آن‌ ها در راستای اهداف از پیش تعیین شده سازمانی را مدیریت گویند. مدیریت را برخی هنر و برخی علم می‌دانند در حالی که مدیریت آمیزه‌ای از علم و هنر و تجربه است. از ویژگی‌های مدیریت به کارگیری همه امکانات و استفاده از همه استعدادها و قابلیت‌های موجود و جلوگیری از هرز و هدر رفتن نیروها، توامندی‌ها و امکانات و سرعت عمل بخشیدن به اقدامات و عملکردها می‌باشد. علم عبارت از یکسری حقایق و دانش‌هایی است که تحت نظم و قاعده بوده و قابل اثبات هستند. آشنایی به قوانین حاکم میان پدیده‌ها را علم نامند. میزان موفقیت یا عدم موفقیت هر دستگاهی بستگی تام و تمام به نحوه مدیریت آن دستگاه دارد (احمدی جود، ۱۳۸۸).
مدیریت ورزشی مانند تمام گرایش‌های مدیریت علمی با سود بردن از چارچوب‌های علم مدیریت تبیین می‌شود. آگاهی از دانش مدیریت برای مدیران ورزشی در جهت اداره بهتر امور و وظایف محوله امری لازم و ضروری است. مدیریت ورزشی در استانداردهای امروزی ورزش به دو شکل قابل مشاهده است: ۱- حیطه‌ای که حاکی از تلاش حرفه‌ای است و در آن مشاغل متنوع  مدیریتی مرتبط با ورزش وجود دارد.
۲- حوزه ای است که بر کسب آمادگی حرفه‌ای از طریق آموزش یک رشته تحصیلی اشاره دارد و در بسیاری از مؤسسات آموزش عالی دیده می‌شود (سجادی، ۱۳۷۸).
۲-۳- وظایف مدیریتی
وظایف مدیریتی یک مدیر، فرآیندی است که از آن برای جهت دادن به برنامه‌های ورزشی به سوی هدف‌های تعیین شده، استفاده می‌شود. در بحث وظایف مدیریت از پنج وظیفه اصلی سخن به میان آمده است:
برنامه‌ریزی
سازماندهی
به کار گماردن
رهبری/هدایت
نظارت/کنترل
البته غیر از تقسیم بندی فوق نویسندگان مختلف تقسیم‌بندی‌هایی دیگری نیز ارائه داده‌اند. برای نمونه لوترگیولیک وظایف هفت گانه‌ای به شرح ذیل برای مدیریت بیان کرده است :
برنامه‌ریزی
سازماندهی
به کار گماردن
هدایت
هماهنگ کردن
گزارش دادن
بودجه بندی
برخی دانشمندان مدیریت موضوع ایجاد انگیزه و نوع آوری را به عنوان دو وظیفه مدیریت دانسته و برخی دیگر بودجه‌بندی، گزارش دادن و به کار گماردن را جزوء وظایف اصلی مدیریت نمی‌دانند و بسیاری نیز هماهنگی را به جای وظیفه مدیریت، هدف مدیریت به حساب می‌آورند. برچ^[۱] در کتاب معروف خود «اصول و تجربه مدیریت» مدیریت را در چهار عنصر خلاصه می‌کنند که عبارتند از برنامه‌ریزی، کنترل، هماهنگی و ایجاد انگیزه. فایول نیز وظایف پنجگانه‌ای برای مدیریت قائل است که عبارتند از: برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت، کنترل و هماهنگی.
با توجه به اینکه هماهنگی بیش از آنکه یک وظیفه باشد، هدف مدیریت محسوب می‌گردد؛ می‌توان وظایف اصلی مدیریت را در پنج عامل برنامه‌ریزی، سازماندهی، تأمین نیروی انسانی، هدایت و کنترل خلاصه کرد ( تولایی، ۱۳۸۶).
۲-۳-۱- برنامه‌ریزی
زمانی مدیر نیازمند برنامه‌ریزی است که جدول برنامه‌های یک ترم تحصیلی را تنظیم کند، هدف‌های یک ترم تحصیلی را مشخص کند، تدارکات لازم را برای مسابقات ورزشی دانشگاهی و امثال آن فراهم نماید.
از طریق برنامه‌ریزی، پیش بینی می‌شود چه اقدامی باید صورت گیرد، ترتیب آن‌ ها چگونه باید باشد و چه کسی یا کسانی باید انجام امور را بر عهده گیرند. برنامه‌ریزی یعنی تعیین هدف‌ها و اتخاذ تصمیمات جدید درباره اینکه این اهداف با چه ترتیب و یا چه نتیجه‌ای محقق شوند. برنامه‌ریزی یکی از ارزنده‌ترین عوامل کسب موفقیت مدیران است (دباغیان، ۱۳۷۵).
محاسن برنامه‌ریزی