در بررسی دیگر جهت دستیابی به اطمینان بیشتر از نتایج بدست آمده حاصل از دستگاه جذب اتمی یک سری نمونه هم آماده سازی شده و توسط دستگاه(X-ray Fluorescence Analyzer, Bruker, S4)XRF اندازه گیری عناصر از فلور تا اورانیوم انجام شد که به دلیل مقادیر بسیار کم از عناصر مورد نظر در نمونه ها، دستگاه قادر به نمایش آنها نبوده است و برای دستیابی به دقت بیشتر از دستگاه جذب اتمی برای اندازه گیری ها استفاده شد با این حال جهت اندازه گیری فلزات سنگین آرسنیک و جیوه در ساقه، دانه و برگ گیاه نیاز به دستگاه های با دقت بالاتر می باشد.

انجام آزمایشات جهت بررسی کلی فرم کل و مدفوعی

۲-۵-۱- انجام آزمایشات جهت بررسی کلی فرم های موجود در نمونه های خاک وگیاه

یکی از روش های مرسوم و مورد اعتماد برای شمارش باکتری های کلی فرم استفاده از روش تخمیر چندلوله ای یا اصطلاحاً روش حداکثر تعداد احتمالی) MPN^[28] ( است(Greenberg et al., 1985).
نمونه های جمع آوری شده از مزرعه شامل نمونه های خاک و گیاهی(ساقه ، دانه و برگ) جهت انجام این آزمایش داخل کیسه های فریز قرار گرفته و سر آن بسته شده و جهت حمل به آزمایشگاه بر روی یخ نگهداری شدند و تا زمان انجام آزمایشات میکروبی در یخچال آزمایشگاه قرار گرفتند.
نمونه برداری از خاک تا عمق حدود ۱۵ سانتی متری و به صوت تصادفی انجام گرفت. نمونه های گیاهی به دو صورت ضدعفونی شده سطحی( به منظور تخمین تعداد کلی فرمهای جذب شده از آوندها و ریشه گیاه) و ضدعفونی نشده( به منظور تخمین تعداد کل کلی فرمهای موجود در گیاه) مورد آزمایش قرار گرفتند. همچنین برای بررسی دقیقتر و اطمینان از حضور کلی فرم ها در قسمت ساقه گیاه به عنوان کارآمدترین بخش سورگوم شیرین از دو روش دیگر جهت ضدعفونی و آماده سازی نمونه ساقه برای انجام آزمایشات میکروبی استفاده شد.
در یک روش جهت ضدعفونی کردن سطح نمونه های گیاهی، ابتدا نمونه های گیاهی اعم از ساقه، دانه و برگ را شسته تا خاک از آن ها جدا شود و با آب استریل آبکشی می شوند. سپس آنها را به قطعات ۲ الی ۳ سانتی متری بریده می شوندو سطح بافتها را به مدت یک دقیقه در الکل ۷۰% قرار گرفتند، سپس به مدت ۲ دقیقه در هیپوکلریت سدیم و بعد از آن به مدت ۳۰ ثانیه در الکل ۷۰% قرار گرفتند و در نهایت ۴ مرتبه با آب مقطر استریل شستشو داده شدند و با کاغذ خشک کن آب آن گرفته شد پس از آن نمونه ها توسط پنس و چاقو استریل به قطعات کوچکتر بریده شدند و داخل محلول بافر فسفات و بر روی شیکر( جهت استخراج باکتری های کلی فرم) به مدت ۳۰ دقیقه قرار گرفتند (Chanikarn et al., 2005). همچنین بخشی از ساقه ضدعفونیشده را بعد از اینکه با کاغذ خشک کن آبش گرفته شد در پاکت های مخصوص گذاشته و برای دو روز در آون در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد قرار داده میشود سپس آزمایش MPN را انجام می دهیم.
در روش دیگر نمونه های گیاهی ساقه را با آب شهری شستشو داده تا خاک آن جدا شود. سطح ساقهها را با الکل ۷۰% مالش داده و روی شعله گرفته تا الکل آن از بین رود. سپس ساقهها را به قطعات ۲ سانتیمتری بریده و مغز ساقه را در آورده و داخل بافر فسفات و بر روی شیکر به مدت ۳۰ دقیقه قرار دادیم (Denise et al., 2001).
در مورد نمونه های گیاهی ضدعفونی نشده، آنها را بلافاصله بعد از درآوردن از کیسه فریزر به قطعات ریز توسط پنس و اسکالپر تقسیم کرده و داخل بافر فسفات قرار داده شد.
در مورد نمونه های خاک، نمونه خاک مربوط به هر تیمار را به طور جداگانه به مدت ۳۰ دقیقه با بافر فسفات بر روی شیکر قرار داده و سپس از عصاره حاصل برای کشت میکروبی و انجام آزمایش MPN استفاده شد.

۲-۵-۲ ساخت محلول بافر فسفات

مایع رقیق کننده بافر فسفات جهت رقیق کردن نمونه ها طبق استاندارد متد تهیه شد که ابتدا با حل کردن ۳۴ گرم KH₂PO₄ در ۵۰۰ میلی لیتر آب مقطر و رساندن pHآن با سود نرمال به ۲/۷، حجم آن را به یک لیتر رسانده و از این محلول استوک ۲/۱ میلی لیتر را با ۵ میلی لیتر محلول ۸/۸۱ گرم در لیتر MgCl.6H₂O مخلوط نموده و حجم با آب مقطر به یک لیتر رسانده شد که محلول نهایی بافر فسفات است (Greenberg et al., 1985).

۲-۵-۳ انجام آزمایش MPN یا روش تخمیر لوله ای

هدف از انجام این آزمون تعیین تعداد (شاخص MPN) توتال کلی فرم و فکال کلی فرم و تعیین میزان آلودگی مدفوعی در نمونه ها میباشد. این آزمون به شیوهی تخمیر چندلولهای انجام میشود و شامل سه مرحله احتمالی، تأییدی و تکمیلی میباشد.

۲-۵-۳-۱ آزمایش احتمالی

در این آزمایش ابتدا ۵ گرم از نمونه(خاک، برگ، دانه و ساقه) را به ۴۵ میلی لیتر مایع رقیق کننده فسفات بافر اضافه کرده و به مدت ۳۰ دقیقه روی شیکر قرار داده، سپس برای انجام آزمون احتمالی، تلقیح نمونه های فوق به محیط کشت لاکتوز برات همراه لوله درهام با روش ۹ لولهای به صورت دهدهی (۱۰ میلی لیتر به لاکتوز برات دوغلظتی، ۱ میلی لیتر و ۱/۰ میلی لیتر به لاکتوز برات یک غلظتی) انجام گرفت کلیه این عملیات باید در شرایط آسپتیک و با دقت انجام شود که از آلودگی های ثانویه مبرا باشد؛ پس از تلقیح نمونه به لولهها در دمای ۲± ۳۵ درجه سانتی گراد به مدت ۲۴ ساعت در انکوباتور قرار داده می شوند. بعد از گذشت مدت مذکور لوله ها را از نظر تولید گاز مورد آزمایش قرار میدهیم . لوله هایی را که در آنها گاز تولید میشود به عنوان مثبت یادداشت میکنیم. برای جلوگیری از اشتباه و اینکه آیا گازها در لوله های درهام تولید شده و یا اینکه حبابهای ریز هوا در آن بوجود آمده می توان با تلنگر زدن به دیواره لوله از نتیجه آزمایش اطمینان حاصل کرد. در صورتیکه همه لوله ها و یا بعضی از آنها منفی یعنی بدون گاز هستند باید دوباره آنها را به مدت ۲۴ ساعت دیگر در انکوباتور قرار داده و پس از سپری شدن مدت مذکور لوله های با گاز را به عنوان مثبت یادداشت نمود .
بنابر این در این آزمایش، پیدایش گاز در زیر لوله های درهام دلیل بر این است که احتمالاً در نمونه کلی فرم وجود دارد و در صورتیکه در هیچ کدام از لوله ها گاز تولید نشود ، دلیل بر منفی بودن آزمایش احتمالی یعنی نبودن کلی فرم ها در نمونه مورد آزمایش می باشد. نتایج این مرحله را بر حسب رقت و تعداد لوله های مثبت بصورت کد سه رقمی یادداشت می کنیم.
برای تخمین کلی فرم ها در ۱۰۰ میلی لیتر نمونه و یا به عبارت دیگر برای تعیین بیشترین تعداد احتمالی (M.P.N) کلی فرمها در ۱۰۰ میلی لیتر نمونه از جداول مشخص شده استفاده میشود . در صورتیکه جدول در اختیار نباشد و یا شمارش بدست آمده با جدول قابل تطبیق نباشد، می توان برای بدست آوردن MPN در ۱۰۰ میلی لیتر از فرمول زیر استفاده کرد :

۲-۵-۳-۲ آزمایش تأییدی

از آنجا که باکتریهای دیگری غیر از کلی فرم ها نیز قادر به تخمیر لاکتوز و تولید گاز هستند، نمیتوان گفت که گاز تولید شده در لوله های درهام در آزمایش احتمالی فقط مربوط به آلودگی کلی فرم هاست ، بنابر این برای بدست آوردن اطمینان بیشتر از نتیجه آزمایش، باید آزمایش تأییدی انجام شود، از آنجایی که در این مرحله علاوه بر کلی فرم ها باکتری های دیگری هم هستند که می توانند نتیجهای مشابه کلی فرم ها بدهند در مرحله بعد لازم است حضور کلی فرم ها در هر یک از این لوله های مثبت تأیید شود. برای این منظور از هر یک از لوله هایی که از نظر حضور کلی فرم مثبت هستند (احتمالاً در آنها کلی فرم رشد کرده) تلقیح از لاکتوز برات به محیط کشت برلیان گرین لاکتوز بایل برات(BGLB) انجام شد.
این محیط طبق دستور کارخانه سازنده آماده و در لوله های آزمایش حاوی لوله دورهام توزیع و استریل میگردد. تمام لوله های آزمایش مرحله احتمالی که پس از ۲۴ یا ۴۸ ساعت گرماگذاری، رشد زیاد، تشکیل هر میزان گاز و یا رشد اسیدی در آنها مشاهده شده است، برای مرحله تأییدی آزمایش میشوند. چنانچه فعالیت تخمیری یا رشد اسیدی زیاد، در لوله های اولیه زودتر از ۲۴ ساعت ظاهر گردید، می توان آنها را پیش از اتمام زمان ۲۴ ساعت به مرحله تأییدی منتقل نمود. لوله های مرحله اول را که تولید گاز و اسید در آنها مشاهده میشود به آرامی چرخانده یا تکان می دهیم تا میکروارگانیزم ها در آن به صورت شناور درآیند. ۱ میلی لیتر از محلول داخل لوله را به لوله تخمیر دوم حاوی محیط BGL broth منتقل میکنیم. لوله های حاوی محیط کشت و نمونه را که در این مرحله آماده شدهاند به مدت ۴۸ ساعت در ۲±۴۲ درجه سانتیگراد در بن ماری قرار داده شدند. در این مرحله فقط تولید گاز ملاک مثبت بودن آزمایش است .سپس کد سه رقمی را بر اساس تعداد لوله های مثبت هر رقت یادداشت می نمائیم.

۲-۵-۳-۳ آزمایش تکمیلی

سومین دسته از آزمایشهای استاندارد MPN کلی فرم ها که برای تشخیص قطعی این باکتری ها لازم است، آزمایش تکمیلی میباشد که پس از آزمایش تأییدی انجام میگیرد.
برای انجام این آزمایش از تمام لوله های مثبت در آزمایش تأییدی، نمونههایی بر روی یک یا چند بشقاب حاوی محیط کشت ENDO یا EMB (ائوزین متیلن بلوآگار) کشت میدهند. سپس محیط کشت داده شده را به مدت ۲۴ ساعت در انکوباتور ۲±۳۵ درجه سانتیگراد قرار میدهند. پس از این مدت کلنی های بدست آمده را مورد مطالعه قرار میدهند.
کلنی هایی که روی محیط کشت ENDO یا EMB رشد کردهاند، به سه دسته مشخص، نامشخص و منفی تقسیم میشوند. کلنی های مشخص دارای مرکز سیاه با جلای فلزی میباشند. کلنی های نامشخص به کلنی هایی گفته میشود که بدون مرکز سیاه ، موکوژی شکل، غیر شفاف و صورتی رنگ هستند و کلنی های منفی به سایر کلنی های با مشخصات دیگر گفته می شود. برای تأیید نهایی، از کلنی های رشد کرده بر روی محیط کشت EMB، اسلاید تهیه نموده و به روش گرم رنگ آمیزی مینمایند. دیدن باسیل های گرم منفی قرمز رنگ بدون اسپور دلیل بر وجود کلی فرمها و مثبت بودن نتیجه آزمایش است.

۲-۵-۴- رنگ‌آمیزی گرم

رنگ‌آمیزی گرم (Gram staining) یکی از مهم‌ترین و متداولترین روش‌های رنگ آمیزی در میکروبیولوژی است که اولین بار توسط کریستین گرم ابداع شد. دراین رنگ آمیزی باکتری‌ها بر مبنای رنگ باکتری پس ازرنگ آمیزی به دودسته گرم مثبت و گرم منفی تقسیم می‌شوند. رنگ باکتری پس ازرنگ آمیزی به توانایی حفظ رنگ اول و به عبارتی به ساختمان دیواره سلولی باکتری بستگی دارد. در رنگ آمیزی گرم باکتری‌های گرم مثبت پس ازرنگ آمیزی به رنگ بنفش و باکتری‌های گرم منفی به رنگ قرمز مشاهده می‌شود. گرچه هر دو گروه یعنی باکتری‌های گرم مثبت و منفی دارای دیواره می‌باشند ولی فرق بین این دو گروه مربوط به خواصی است که در ساختمان دیواره سلولی آنها وجود دارد. اساس ساختمان در دیواره سلولی باکتری‌های گرم مثبت یک لایه ضخیمی‌است از پپتیدوگلیکان ولی در باکتری‌های گرم منفی ضخامت آن به حداقل می‌رسد.
از رنگ امیزی گرم به جهت شناسایی جنس باکتری استفاده می شود. با این حال همه باکتری ها را نمی توان با رنگ امیزی گرم مشاهده نمود.
۲-۵-۴-۱- روش رنگ‌آمیزی گرم
پیش از آغاز رنگ آمیزی نخست باید یک فروتی از محیط کشت خالص باکتری بر روی لام تهیه کنیم، در ادامه مراحل رنگ آمیزی گرم به قرار زیر هستند:
نخست رنگ کریستال ویوله رابه مدت ۳۰ تا ۴۵ ثانیه برروی فروتی باکتری روی لام می ریزیم، درنتیجه همه باکتری‌ها به رنگ بنفش درخواهد درآمد.
پس از شستشوی فروتی با آب، رنگ کریستال ویوله را با افزودن لوگول به مدّت ۳۰ تا ۴۵ ثانیه تثبیت میکنیم. لوگل باکریستال ویوله ترکیب شده و ایجاد کمپلکس‌هایی می کند که باعث تثبیت رنگ کریستال ویوله در داخل دیواره سلولی باکتری می‌شود. پس از این مرحله، همه باکتریها کماکان به رنگ بنفش مشاهده می‌شوند.
مرحله رنگ زدایی:
مهم‌ترین مرحله رنگ آمیزی است. دراین مرحله پس از شستشو لام با آب، لام به مدت ۱۵ تا۲۰ ثانیه در معرض موادرنگ زدا مانند الکل استون قرار می‌گیرد سپس با آب مورد شستشو قرار می‌گیرد. درباکتریهای گرم منفی که دارای لایه‌های پپتیدو گلیکان محدود و غشای خارجی غنی از چربی هستند این حلال باعث حذف این لایه‌ها و غشا می‌گردد و باکتری رنگ مراحل قبل را از دست می‌دهد ولی درباکتریهای گرم مثبت به علت ضخامت زیاد لایه پپتیدوگلیکانی و عدم وجود لیپید فراوان در غشا رنگ مرحله قبل از غشا خارج نمی‌شود. درنتیجه پس از این مرحله باکتریهای گرم منفی بیرنگ ولی باکتریهای گرم مثبت کماکان بنفش باقی خواهند ماند. در انتها سطح فروتی را با سافرانین یا فوشین (قرمز رنگ) به مدت ۳۰ تا ۴۵ ثانیه می‌پوشانیم سپس با آب شستشو داده و پس از خشک شدن با میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد.
نتیجه:
دراین مرحله باکتری‌های بی رنگ (باکتریهای گرم منفی) به رنگ قرمز درمی‌آیند و باکتری‌های بنفش (باکتریهای گرم مثبت) بدون تغییر رنگ باقی می‌مانند (Greenberg et al., 1985).
البته لازم به توضیح است که در اغلب آزمایشگاه ها تنها دو مرحله احتمالی و تأییدی انجام می شوند.

فصل سوم

نتایج

۳- ۱- پارامترهای رشد گیاه:
۳- ۱- ۱ بیوماس
تأثیر دو کیفیت آب آبیاری و سطوح مختلف کود اوره روی بیوماس در جدول ۳-۱ ارائه شده است. نتایج نشان داد که بین سطوح عامل فرعی (مصرف ۰، ۱۰۰، ۱۵۰و ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره) در سطح احتمال ۱% تفاوت معنی داری وجود داشت اما بین سطوح عامل اصلی یعنی کیفیت آب آبیاری (فاضلاب خام و تصفیه شده) و بین اثر متقابل کود و فاضلاب اختلاف معنی داری وجود وجود نداشت.
جدول ۳-۱ تجزیه واریانس بیوماس گیاه

دانش

۵/۶۲

همانگونه که مشاهده می­ شود امتیاز موانع نگرشی، بیشتر از دیگر موانع است و این نشان از این واقعیت دارد که بسیاری از مشکلات و موانع فردی ارتباط متخصصین بخش صنعتبا اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها، مربوط به نگرش آنها نسبت به این موضوع است.
همچنانکه در فصل چهار، اشاره شد پس از اینکه موانع شناسایی و رتبه ­بندی شدند مهمترین موانع با توجه به نظر استاد مشاور، جدا شده و در اختیار همان اعضای هیأت علمی قرار گرفت تا راهکارهای رفع آنها را ذکر نمایند و پس از آن، آنها را بر اساس احتمال موفقیتشان در صورت اجرا و پیاده­سازی، رتبه ­بندی نمایند. بر این اساس، ۲۰ درصد اول موانع، که شامل چهار مانع اول است جدا شده و در اختیار آنها قرار گرفت. یعنی موانع ۱۱، ۷، ۱۴، و ۱۹ که عبارتند از:
۱۱ ـ متخصصین صنعت به اعضای هیأت علمی، در ارتباط با مسائل حرفه­ای اعتماد ندارند (بعنوان مثال، اگر مشکلی در تحقیقات یا اجرای آنها پیش آمد از کمک، دریغ نکنند؛ تعهدات حرفه­ای خود را بطور کامل انجام دهند؛ یا اطلاعات ضروری در رابطه با طرح مشترک را در اختیار متخصصین صنعت قرار دهند، و…)
این مانع بیان می­ کند که متخصصین صنعت، از اینکه اعضای هیأت علمی تعهداتی که کرده ­اند را تمام و کمال انجام ندهند؛ و یا در صورت بروز مشکلی، از زیر مسئولیت آن شانه خالی کنند؛ و یا اطلاعات ضروری مربوط به پروژه را در اختیار آنها قرار ندهند تا وی همچنان در مورد این پروژه نیازمند به دانشگاهیان باشد هراس دارند. این هراس، نوعی عدم اعتماد را به همراه خواهد داشت که صنعتگر را وادار می­ کند تا از تعامل با دانشگاهیان و اساتید تفره رفته و امتناع ورزد.
۷ ـ متخصصین صنعت، به توانمندی­های علمی اعضای هیأت علمی، اعتقاد ندارند
در این مانع، بیان می­ شود که متخصصین صنعت اعتقادی به دانش دانشگاهیان ندارند و اصلاً معتقدند که دانش آنها به هیچ عنوان کاربرد ندارد و صرفاً نظری است و در صورتی که یک فعالیت عملیاتی به آنها سپرده شود به هیچ عنوان قادر به انجام آن نیستند چراکه توانایی آنرا ندارند.
۱۴ ـ متخصصین صنعت، فرصت انجام فعالیت­های تجربه­پذیر دانشگاهی را به اعضای هیأت علمی نمی­دهند
این مورد، متخصصین صنعت را چنین معرفی می­ کند: کسانی که صرفاً به دنبال اهداف خود آنهم از همان روشی که خودشان تشخیص می­ دهند (با تکیه بر دانش خودشان) هستند و به دانشگاهیان اجازه حضور در صنعت را نمی­دهند تا شاید از طریق آنها بتوانند مشکلات موجود در واحد صنعتی­شان را رفع کنند. چراکه این حضور را برای خود هزینه­بر و بی­فایده می­دانند و معتقدند این حضورها سودی برای آنها نداشته و تنها زحمت آنها را زیاد می­ کند.

۱۹ ـ احساسات شخصی و تعصبات غیر منطقی متخصصین صنعت، در برقراری ارتباط با اعضای هیأت علمی مؤثر است؛ مثلاً عقده­ها و غرض­ورزی­های آنها
ممکن است متخصصین صنعت، به واسطه تجربیات تلخی که ممکن است از یک یا چند عضو هیأت علمی و استاد دانشگاه دارند؛ و یا به دلیل اینکه خودشان نتوانسته­اند به تحصیلات خود ادامه داده و به موقعیت اساتید دانشگاه برسند؛ و یا تعامل با دانشگاه را نوعی ضعف برای خود به حساب آورند؛ از این تعاملات سر باز می­زنند.

نتیجه ­گیری و پیشنهادات مربوط به راهکارهای ارتباط متخصصین بخش صنعتبا اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها
الف. شناسایی راهکارها:
راهکارهای شناسایی شده ذیل هر مانع، فهرست شده ­اند که عبارتند از:
۱۱ ـ متخصصین صنعت به اعضای هیأت علمی، در ارتباط با مسائل حرفه­ای اعتماد ندارند (بعنوان مثال، اگر مشکلی در تحقیقات یا اجرای آنها پیش آمد از کمک، دریغ نکنند؛ تعهدات حرفه­ای خود را بطور کامل انجام دهند؛ یا اطلاعات ضروری در رابطه با طرح مشترک را در اختیار متخصصین صنعت قرار دهند، و…)
راهکارهای این مانع عبارتند از:
حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف: حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف مانند عضویت صنعتگران چند شرکت مادر در یک شهر، منطقه و غیره، در شوراها و جلسات دانشگاهی مختلف در یک یا چند دانشگاه مادر (مثلاً شورای تدوین چارچوب­های تدریس و پژوهش، جلساتی که اکثریت اساتید دانشگاه در آن حضور دارند)؛ عضویت افتخاری آنها بعنوان هیأت علمی؛ یا اعطای بورسیه­های تحصیلی به آنها؛ تا با اینگونه تعاملات، دغدغه­های خود را به گوش دانشگاهیان رسانده و آنها را برای ایجاد جو اعتماد راهنمایی نماید
این حضور، باعث آشنایی بیشتر صنعتگران با دانشگاهیان شده و زمینه صحبت­های بی­پرده و صریح میان این دو گروه را موجب می­ شود تا برای این مانع، راهکاری را بیابند.
ایجاد صندوق ارتباط دانشگاه و صنعت:ایجاد این صندوق برای پرداخت غرامت به صنعت در صورتی که پروژه با «قصور یا تقصیر» دانشگاهیان، به نتیجه نرسیده باشد یا برای مشارک در طرح­های تحقیقاتی مشترک
این صندوق، به نوعی باعث آسودگی خیال صنعتگران خواهد شد و آنها را وامی­دارد تا فرصت بیشتری به دانشگاهیان برای حضور در صنعت بدهند.
انتقال تجربیات دیگر صنعتگران با بهره گرفتن از رسانه­های مختلف: انتقال تجربیات صنعتگران باتجربه و دارای تعاملات مستمر با دانشگاه به دیگر صنعتگران (که به بدنه دانشگاهی اعتماد کرده ­اند) از طریق مجله­های تخصصیصنعت، وب­سایت­های مشخص، نرم­افزارهای چندرسانه­ای، برپایی نمایشگاه دستاوردهای صنایع مختلف (که با بهره گرفتن از توانمندی­های دانشگاهی به آن دست یافته­اند) و غیره
زمانی که از طریق این رسانه ­ها صنعتگران از تجربیات دیگران آگاه می­شوند و از نحوه تعامل آنها اطلاع می­یابند، چنین تصوراتی (که در این مانع ذکر شده است) تلطیف و ترقیق خواهد شد.
اجرای سیاست­های اصل ۴۴ قانون اساسی:اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی که به موجب آن، بخش خصوصی باید نقش قابل توجهی را در اقتصاد ایفا کند؛ با این کار، خواه­ناخواه، صنعت برای ادامۀ بقای خود باید به بدنۀ دانشگاهی، اعتماد کند
حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی:حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی از طریق اعطای تسهیلات ارزان قیمت، جوایز صنعتی، معافیت­های مالیاتی و…، که با اعتماد به بدنۀ دانشگاهی، دارای ارتباطات مستمر و قوی هستند.
تدوین استانداردهای تعامل و استفاده از فضای مجازی: تدوین استانداردهایی برای تعاملات میان متخصصین صنعت و دانشگاهیان توسط وزارت صنعت و وزارت علوم و غیره و تعبیۀ آن در پرتال اینترنتی مشخص؛ چراکه رویه­های استاندارد و فرایندهای مشخص، باعث شفاف­سازی هرچه بیشتر این تعاملات شده و زمینه اعتماد متقابل را فراهم می­آورد
چنین استانداردهایی به دلیل اینکه شفاف بوده و برای تمامی افراد، قابل دسترسی است و در آنها تمامی جنبه­ های قانونی و اعتمادساز رعایت شده است صنعتگران را ترغیب به داشتن تعامل با دانشگاهیان می­ کند و یا به عبارت بهتر، مانع ایجاد تعامل با دانشگاهیان را که همان عدم اعتماد است کم­اثرتر می­ کند.
۷ ـ متخصصین صنعت، به توانمندی­های علمی اعضای هیأت علمی، اعتقاد ندارند
راهکارهای این مانع عبارتند از:
حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف: حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف مانند عضویت صنعتگران چند شرکت مادر در یک شهر، منطقه و غیره، در شوراها و جلسات دانشگاهی مختلف در یک یا چند دانشگاه مادر (مثلاً شورای تدوین چارچوب­های تدریس و پژوهش، جلساتی که اکثریت اساتید دانشگاه در آن حضور دارند)؛ عضویت افتخاری آنها بعنوان هیأت علمی؛ یا اعطای بورسیه­های تحصیلی به آنها؛ تا با اینگونه تعاملات، صنعتگران اطلاعات بیشتری از توانمندی­های دانشگاهیان به دست آوردند
زمانی که حضور صنعتگران در دانشگاه، مستمر و طولانی مدت باشد خواه­ناخواه فرصت آشنایی بیشتری به هر دو گروه خواهد داد. در این صورت، این تعاملات رو در رو، باعث کسب اطلاعات دقیق­تر و عمیق­تر از توانمندی­های دانشگاهیان خواهد شد.
انتقال تجربیات دیگر صنعتگران با بهره گرفتن از رسانه­های مختلف: انتقال تجربیات صنعتگران باتجربه و دارای تعاملات مستمر با دانشگاه به دیگر صنعتگران (که به بدنه دانشگاهی اعتماد کرده ­اند) از طریق مجله­های تخصصیصنعت، وب­سایت­های مشخص، نرم­افزارهای چندرسانه­ای، برپایی نمایشگاه دستاوردهای صنایع مختلف (که با بهره گرفتن از توانمندی­های دانشگاهی به آن دست یافته­اند) و غیره
زمانی که تجربیات صنعتگران، از طریق این رسانه ­ها در اختیار دیگر صنعتگران قرار بگیرد دیدگاه آنها را در مورد توانمندی­های علمی دانشگاهیان، تلطیف می­ کند. تجربیاتی که در آنها این صنعتگران، به توانایی­های علمی دانشگاهیان اعتماد کرده و مزیت­های آنرا نیز درک کرده ­اند.
اجرای سیاست­های اصل ۴۴ قانون اساسی:اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی که به موجب آن، بخش خصوصی باید نقش قابل توجهی را در اقتصاد ایفا کند؛ با این کار، خواه­ناخواه، صنعت برای ادامۀ بقای خود باید به بدنۀ دانشگاهی، اعتماد کند
حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی:حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی از طریق اعطای تسهیلات ارزان قیمت، جوایز صنعتی، معافیت­های مالیاتی و…، که با اعتماد به بدنۀ دانشگاهی، دارای ارتباطات مستمر و قوی هستند.
۱۴ ـ متخصصین صنعت، فرصت انجام فعالیت­های تجربه­پذیر دانشگاهی را به اعضای هیأت علمی نمی­دهند
راهکارهای این مانع عبارتند از:
حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف: حضور صنعتگران در دانشگاه از طرق مختلف مانند عضویت صنعتگران چند شرکت مادر در یک شهر، منطقه و غیره، در شوراها و جلسات دانشگاهی مختلف در یک یا چند دانشگاه مادر (مثلاً شورای تدوین چارچوب­های تدریس و پژوهش، جلساتی که اکثریت اساتید دانشگاه در آن حضور دارند)؛ عضویت افتخاری آنها بعنوان هیأت علمی؛ یا اعطای بورسیه­های تحصیلی به آنها؛ تا با اینگونه تعاملات، نحوه نگرش آنها به دانشگاه و نیز اینگونه برداشت­های آنها تغییر کند.
زمانی که حضور صنعتگران در دانشگاه، مستمر و طولانی مدت باشد خواه­ناخواه فرصت آشنایی بیشتری به هر دو گروه خواهد داد. در این صورت، این تعاملات رو در رو، باعث کسب اطلاعات دقیق­تر و عمیق­تر از توانمندی­های دانشگاهیان خواهد شد و صنعتگران را وا خواهد داشت تا از دانشگاهیان بیشتر استفاده کرده و فرصت بیشتری را به آنها برای حضور در صنعت بدهند.
ایجاد صندوق ارتباط دانشگاه و صنعت: ایجاد این صندوق برای پرداخت غرامت به صنعت در صورتی که پروژه با «قصور یا تقصیر» دانشگاهیان، به نتیجه نرسیده باشد یا برای مشارک در طرح­های تحقیقاتی مشترک تا نوعی اعتماد را در طرف صنعت بوجود آورده و اجازه فعالیت بیشتر دانشگاهیان در صنعت را بدهند
این راهکار، نوعی اعتماد را به صنعتگر القا می­ کند چراکه اگر صنعتگر به واسطه نگرانی از عواقب حضور دانشگاهیان در صنعت و مشکلاتی که ممکن است از نظر مالی برایش پیش آید مانع این حضور می­ شود این راهکار، این نگرانی را مرتفع می­ کند.
انتقال تجربیات دیگر صنعتگران با بهره گرفتن از رسانه­های مختلف: انتقال تجربیات صنعتگران باتجربه و دارای تعاملات مستمر با دانشگاه به دیگر صنعتگران (که به بدنه دانشگاهی اعتماد کرده ­اند) از طریق مجله­های تخصصیصنعت، وب­سایت­های مشخص، نرم­افزارهای چندرسانه­ای، برپایی نمایشگاه دستاوردهای صنایع مختلف (که با بهره گرفتن از توانمندی­های دانشگاهی به آن دست یافته­اند) و غیره
زمانی که تجربیات صنعتگرانی که فرصت حضور دانشگاهیان را در واحد صنعتی­شان داده­اند و بعد، از مزیت­های آن بهره­مند شده ­اند در اختیار دیگر صنعتگران قرار گیرد دیدگاه آنها در مورد این موضوع (که در این مانع ذکر شده است) تلطیف خواهد شد.
اجرای سیاست­های اصل ۴۴ قانون اساسی:اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی که به موجب آن، بخش خصوصی باید نقش قابل توجهی را در اقتصاد ایفا کند؛ با این کار، خواه­ناخواه، صنعت برای ادامۀ بقای خود باید به بدنۀ دانشگاهی، اعتماد کند
حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی:حمایت و پشتیبانی دولتی (وزارت صنعت، وزارت کار و…) از واحدهای صنعتی از طریق اعطای تسهیلات ارزان قیمت، جوایز صنعتی، معافیت­های مالیاتی و…، که با اعتماد به بدنۀ دانشگاهی، دارای ارتباطات مستمر و قوی هستند.

استانی و ویسنر^[40](2002) به مطالعه “شناسایی ابعاد کیفیت خدمات خرید” پرداختند. هدف کلی از این پژوهش، تجزیه وتحلیل الگوهای ارتباطی داخلی، ابتکارات کیفیت خدمات، استراتژی­ های مدیریت تأمین کننده، و عملکرد داخلی در سازمان­ها که سطح بالایی از کیفیت خدمات برای مشتری خارجی خود فراهم می­ کند. داده ­ها از 118 مدیر خرید از سازمان­های خدماتی و تولیدی جمع­آوری شد. از پاسخ ­دهندگان درخواست شده بود به ارزیابی کیفیت خدمات داخلی و خارجی به شناسایی شماری از فعالیت­های کیفیت­گرای خدمات داخلی به کار گمارده شده در شرکت خود پرسیده شده است. نتایج سطح بالایی از کیفیت خدمات خارجی و سطح پایینی از کیفیت خدمات داخلی را بیان می­ کند.

منتزر و همكاران^[41](2001) به بررسی"کیفیت خدمات لجستیک به عنوان فرایند سفارشی- بخشی” پرداختند. هدف از این پژوهش بررسی دو مسئله زیر است. 1- کیفیت خدمات لجستیکی به عنوان فرایندی از نه مفهوم کیفیت مرتبط است. 2- این نه مفهوم در سراسر بخش­های مشتری قابل اعتماد و معتبر هستند. 3- تأکید مبتنی بر هر یک از مفاهیم متفاوت در سراسر بخش­های مشتری، حاکی از آن است که تأمین­کنندگان باید خدمات لجستیک خود را برای خواسته­ های فردی بخش­های مشتری سفارشی سازی کند. بخش­های مشتری بر 9 مفهوم تمرکز داشته اند.
1- کیفیت برخورد کارکنان: مشتریان علاقه­مندند به اینکه، آیا پرسنل خدمات مشتری کاملا آگاه و با آن­ها همدردی می­ کند و همچنین برای حل مشکلات آن­ها به مشتریان کمک می­ کند. 2- مقادیر ترخیص محصول به مفهوم در دسترس بودن محصول است. سازمان می ­تواند خواسته­ های مشتری به منظور تعیین نیاز قبل از درخواست آن­ها به چالش بکشد. مشتریان از اینکه مقادیری که می­خواستند را بدون معطلی به دست می­آوردند رضایت زیادی به دست خواهند آورد. 3- کیفیت اطلاعات: به ادراک مشتریان از اطلاعات ارائه شده توسط تأمین­کننده - در مورد محصولاتی که مشتریان ممکن است انتخاب کنند- اشاره دارد. 4- رویه­های سفارش: به اثربخشی و کارایی رویه­های تأمین کننده اشاره دارد. 5- دقت سفارش: به چگونگی مطابقت محموله با سفارشات پس از ورود اشاره دارد و شامل داشتن اقلام صحیح در سفارش، تعداد درست از اقلام و اینکه هیچ جایگزینی برای اقلام سفارش داده شده نباشد. 6- شرایط سفارش: به عدم آسیب به سفارشات اشاره دارد. اگر محصولات آسیب دیده باشند مشتریان نباید از آن­ها استفاده کنند. 7- کیفیت سفارش: اشاره به اینکه آیا محصول به خوبی کار می­ کند دارد.کیفیت محصول متوجه ساخت محصولات است. 8- بررسی ناهمخوانی سفارش: به هر اختلافی در سفارش پس از اینکه سفارش­ها دریافت شدند. اگر مشتریان سفارشی را دریافت کردند که صحیح نباشد، در شرایط بدی باشد یا کیفیت پایین داشته باشد همه این موارد باید بررسی شود. 9- به هنگام بودن: به اینکه آیا سفارشات مشتری در هنگامی که وعده داده شده است به مشتری می­رسند. به هنگام­بودن به مدت زمانی که بین سفارش­دادن تا دریافت آن اشاره دارد. برای بررسی ساختار کیفیت خدمات لجستیک، نمونه­هایی از بخش­های مشتری از آژانس دفاع لجستیک انتخاب شده است. که مجموع آنها 5000 است. نتایج این تحقیق برای بازاریابان و مدیران بازار و محققان کاربرد دارد.
بستوک^[42](1997) به بررسی “اندازه ­گیری کیفیت خدمات توزیع فیزیکی” پرداخت. هدف از این پژوهش، توسعه مقیاسی معتبر و قابل اعتماد برای اندازه ­گیری درک مشتریان صنعتی (مانند تولیدکنندگان، عمده­فروشان، خرده­فروشان، سازمان­های دولتی) از کیفیت خدمات توزیع فیزیکی که آن­ها از تأمین­کنندگان خود دریافت می­ کنند. برای جمع­آوری داده ­ها از یک پرسشنامه با 23 آیتم و همچنین مصاحبه بدون ساختار از 8 مدیر خرید از اعضای انجمن ملی برای به دست آوردن درک مدیران خرید راجع به کیفیت خدمات توزیع فیزیکی انجام شد. در هر مصاحبه، موضوعات زیر مورد بحث واقع شد: 1- از هر مدیر خرید خواسته شد که تعریفی از آنچه خدمات توزیع فیزیکی ایده­آل در نظر گرفته شده بیان کنند. 2- از هر مدیر خرید در مورد نمونه­هایی از رضایت یا نارضایتی با خدمات توزیع فیزیکی سؤال شد. 3- از هر مدیر توضیحی درباره آنچه کیفیت خدمات توزیع فیزیکی شامل می­ شود، بدهد. داده ­های جمع­آوری شده از مدیران خرید از 36 آیتم استخراج شده از ابزار تحقیق به دو قسمت تقسیم شده است. اولین قسمت داده ­ها شامل 201 پاسخ قابل استفاده و دومین قسمت شامل 205 پاسخ قابل استفاده است. اولین قسمت داده ­ها برای استخراج 36 آیتم اندازه ­گیری ابعاد کیفیت خدمات توزیع فیزیکی پیشنهاد شده است مانند خرده مقیاس بهنگام بودن، در دسترس بودن و شرایط و ارزیابی قابلیت اطمینان، قسمت دوم از داده ­ها به منظور بررسی قابلیت اطمینان، اثبات همگرایی، تفکیک و اعتبار پیش ­بینی از ابزارهای کیفیت خدمات مورد استفاده قرار می­گیرد و نهایتاً به ارزیابی مقدماتی از ابزار کیفیت خدمات توزیع فیزیکی با بهره گرفتن از آزمون همبستگی برای تمام آیتم­ها در هر خرده مقیاس (به هنگام بودن، در دسترس بودن و شرایط) می ­پردازد.
2-4-2- پیشینه تجربی کیفیت خدمات در زنجیره تأمین در ایران
علی­محمدلو و همکاران (1391) به بررسی «طراحی چارچوبی برای اندازه ­گیری کیفیت خدمات در زنجیره تأمین» پرداخته­اند. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیتی، پیمایشی– تحلیلی و مبتنی بر جمع­آوری داده ­های عملیاتی است. جامعه تحقیق، صنعت خودروسازی کشور است.به صورت نمونه گیری قضاوتی یک نمایندگی فروش برای هر مدیر فروش و یک مشتری برای هر نمایندگی فروش انتخاب شدند. بدین صورت تعداد نمونه­ها 42 زنجیره­ تولید­کننده- نمایندگی- مشتری می­باشد و جهت جمع­آوری اطلاعات از سه پرسشنامه براساس طیف لیکرت پنج­ گزینه­ای استفاده کرده است. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بودکه: 1- بین انتظارات شرکت مرکزی و آنچه که دریافت می­ کنند شکاف وجود دارد. 2- بین انتظارات توزیع­کننده و آنچه که آن­ها دریافت نمودند شکاف منفی وجود دارد. 3- بین انتظارات مشتری نهایی و آنچه که آن­ها دریافت نمودند شکاف منفی وجود دارد. 4- بین شکاف­ها ارتباط مستقیم وجود دارد بدین معنی که در صورتی که انتظارات شرکت مرکزی از تأمین­کننده و یا انتظارات توزیع­کننده از شرکت مرکزی برآورده نشود می­توان پیش ­بینی کرد که انتظارات مشتری نهایی نیز برآورده نخواهد شد.
علی­محمدلو و همکاران (1389) به بررسی «طراحی مدل کیفیت خدمات در زنجیره تأمین: تبیین مفهوم کیفیت خدمات دو سویه» پرداخته­اند. این تحقیق علاوه بر اینکه به عنوان ادراک شرکت مرکزی از خدمات دریافتی پرداخته­اند، برای اولین بار انتظارات و ادراک تأمین کننده از عملکرد شرکت مرکزی را نیز به عنوان جزئی دیگر از کیفیت خدمات مطرح می­ کند. به این ترتیب، کیفیت خدمات را در مفهومی جدید و به صورت دو سویه پیشنهاد می­ کند. برای اجرای مدل طراحی شده، شرکت­های خودروسازی و تأمین­کنندگان مهم آن­ها به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده که در مجموع 35 زوج نمونه برای تحقیق انتخاب شده و شکاف­های کلیدی در دو جهت مستقیم و معکوس بین عناصر زنجیره تأمین تعریف و اندازه ­گیری شدند. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بود که: 1- تنها 7 درصد از شركت­هاي مركزي آنچه كه مورد انتظارشان است، دريافت مي­كنند.2- تأمین­كنندگان عملكرد لجستيك خود را بيش از انتظارات شركت مركزي هدف­گذاري كرده­اند. 3- تفاوت معنادار منفی بين عملكرد لجستيك كه توسط شركت مركزي درك شده و آن­چه كه توسط تأمین­كننده درك شده وجود دارد. 4- وجود تفاوت معناداری بين انتظارات تأمین­كننده و آن­چه كه آنها دريافت نموده ­اند. 5- وجود شكاف بين عملكرد لجستيك دريافتي توسط مشتريان و آن­چه كه تأمین­كنندگان دريافت كرده­اند قوياً تاييد شده است. 6- بين شكاف­هاي مستقيم و معكوس و همچنين در درون آن­ها روابط شناسايي شدند. بيشترين ارتباط بين شكاف­هاي دوم و سوم مستقيم و اول تا سوم معكوس وجود داشته است.
زارعیان و همکاران (1388) به بررسی «ارزیابی کیفیت خدمات بانکی و تعیین اولویت و راهکارهای ارتقای آن با بهره گرفتن از مدل تحلیل شکاف» پرداخته­اند. در این پژوهش، با مطالعه گسترده در ادبیات تحقیق، عوامل مؤثر بر کیفیت خدمات بانکی شناسایی شد. سپس وجود اختلاف نظر میان دیدگاه­ های مشتریان و کارکنان بانک با بهره گرفتن از آزمون­های آماری متعدد، بررسی شد، در ادامه از مدل تحلیل شکاف به منظور ارزیابی کیفیت خدمات بانکی، استفاده گردید. یافته­های تحقیق بیان­گر آن بود که بین دیدگاه کارکنان و مشتریان در مورد کیفیت خدمات ارائه شده در بانک، تفاوت معناداری وجود دارد.
سعیدی­زاده (1387) با ارزیابی کیفیت خدمات بانکی با بهره گرفتن از مدل سروکوال در بانک صادرات پرداخته و هدف آن بررسی سطح رضایت مشتریان از خدمات ارائه شده به آن­ها می­باشد. جهت دستیابی به این هدف از مدل سروکوال استفاده شده است و کیفیت خدمات را در دو بعد ادراکات و انتظارات ارزیابی شده است. در این راستا شش فرضیه تعریف شده است که پنج فرضیه آن به معنادار بودن تفاوت بین وضعیت موجود و مطلوب ارائه کیفیت خدمات از لحاظ ابعاد لمس­پذیری، قابلیت اطمینان، مسئولیت­ پذیری، ضمانت و تضمین و همدلی پرداخته است و فرضیه ششم میزان اهمیت مؤلفه­ های کیفیت خدمت را در رضایت مشتری می­سنجید. برای آزمودن این فرضیه ­ها از پرسش­نامه سروکوال کمک گرفته است و به توزیع پرسش­نامه بین 300 نفر از مشتریان پرداخته است و یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که در هیچ­کدام از مؤلفه­ های کیفیت خدمت، کیفیت خدمات ارائه شده توسط بانک سطح رضایت مشتریان را برآورده نکرده است و هر پنج فرضیه رد شدند و مهم­ترین عامل در ایجاد نارضایتی بعد همدلی و سپس به ترتیب ابعاد ضمانت و تضمین، پاسخگویی، قابلیت اطمینان و لمس­پذیری بوده ­است.
علی­محمدلو و همکاران (1384) به بررسی مقایسه­ ای کیفیت خدمات بانکی از دیدگاه مشتریان و کارکنان پرداخته­اند. هدف از این مقاله، تعیین مؤلفه­ های مؤثر بر کیفیت خدمات بانکی، ارزیابی اهمیت مؤلفه­ های مؤثر بر کیفیت خدمات از دیدگاه مشتریان و ارائه­دهندگان خدمات بانک، تحلیل میزان تطابق میان دیدگاه مشتریان و ارائه­دهندگان خدمات در خصوص کیفیت خدمات بانکی و در نهایت فراهم­کردن امکان ارتقای عملکرد بانک­ها در کشور می­باشد. نتایج تحلیل­های آماری وجود تفاوتی معنادار میان دیدگاه مشتریان و کارکنان بانک در خصوص اهمیت نسبی مؤلفه­ های کیفیت را به اثبات رسانده است از طرف دیگر، نتایج تحلیل­ها بیانگر وجود تفاوتی معنادار میان اولویت­ بندی اقدامات اصلاحی مشتریان و کارکنان بانک جهت بهبود کیفیت خدمات می­باشد.
با توجه به مطالب گفته­شده در پیشینه تجربی، در پژوهش­های ابتدایی خارجی تنها به بررسی شکاف میان انتظارات و ادراکات در سازمان­های خدماتی پرداخته شده است و در زنجیره تأمین، پژوهش­های چندانی صورت نگرفته است. در سال 2006، سیت و همکاران در اولین تحقیقشان، تنها به طراحی مدل مستقیم و معکوس پرداخته­اند و هیچ­گونه ابزار و متغیری را معرفی نکرده ­اند و در دومین تحقیقشان، شاخص­ هایی را برای اندازه ­گیری کیفیت خدمات در زنجیره تأمین معرفی کرده ­اند، اما مدل آن­ها در عمل پیاده­سازی نشده است.
در سایر پژوهش­ها نیز به طور کامل به بررسی شکاف­ها پرداخته نشده است، مانند پژوهش پراکاش در سال 2011 که تنها یک شکاف کیفیت خدمات (شکاف شماره 5) مورد بررسی قرار گرفته است یا در پژوهش محمدلو و همکاران (1391) تنها به بررسی چهار شکاف کیفیت خدمات پرداخته شده است.
وجه تمایز این پژوهش با سایر پژوهش­ها در این است که در این پژوهش به تعیین متغیرهای اولیه اندازه ­گیری شکاف­های کیفیت خدمات در شرکت روغن نباتی پرداخته است و اولویت­ بندی متغیرها نیز با روش آنتروپی شانون برای نخستین بار صورت گرفته است و همچنین از رویکرد تکمیلی در اندازه ­گیری شکاف­های مستقیم و معکوس (در تحقیق­های پیشین در نهایت با چهار فرضیه شکاف­ها بررسی شدند ولی در این پژوهش با الهام از مدل شکاف کیفیت خدمات پاراسورامان و زیتمال (1985) از شش فرضیه برای اندازه ­گیری شکاف­ها استفاده گردید)، استفاده شده است. از سوی دیگر تعیین ارتباط میان شکاف­ها به صورت کامل­تر با روش معادلات تفسیری- ساختاری انجام گرفته است.
2-5- متغیر­های اولیه کیفیت خدمات در زنجیره تأمین
پاراسورامان (1988) عنوان مي­كند كه درك مشتريان از كيفيت­خدمات تابعي­ از پنج بعد، قابليت اطمينان، تضمين، عوامل ملموس، همدلي و پاسخگويي است و ابزار سروكوال را براي اندازه­گيري آنها پيشنهاد مي­كند (پاراسورامان و همکاران، 1988: 44). در جدول 2-5 تلاش شده است تا اين ابعاد كيفيت­خدمات سنتي مرور شده و از ديدگاه زنجيره­تأمين تحليل شود تا از اين طريق ارتباط بين اين ابعاد با مفهوم زنجيره­تأمين روشن­تر شود.
جدول 2-5- متغیرهای اولیه كيفيت خدمات در ادبيات تحقيق و ارتباط آن با زنجيره تأمين (علی­محمدلو و آذر، 1391: 6)

در خصوص پایگاه اقتصادی اجتماعی زنان مشارکت‌کننده در این پژوهش ۱۹ نفر (۴۱٫۳۰ درصد) دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالا، ۱۸ نفر (۳۹٫۱۳ درصد) دارای پایگاه متوسط و ۹ نفر (۱۹٫۵۶ درصد) دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین بودند. دسته بندی پایگاه اقتصادی اجتماعی بر اساس متغیرهای چون تحصیلات، شغل، درآمد و محل سکونت انجام گرفته است.

بخش دوم‌: یافته‌های تحلیلی

متغیرهای زمینه‌ای:

سن: رابطه سن و قربانی‌شدن از جهت نظری از اهمیت خاصی برخوردار است. به نظر می رسد که سن در قربانی‌شدن تأثیرگذار است. به‌طوری که مسن‌ترها خود را بیشتر قربانی فرهنگ غلط جامعه می‌دانستند و جوانترها بیشتر مسائل اقتصادی و مسائل عدم توازن جنسیتی را مطرح می‌کردند.
همچنین برخی مشارکت کنندگان معتقد بودند که با افزایش سن زنان در سبک پوشش و آرایش آن‌ ها تغییراتی ایجاد می‌گردد. به‌سخن دیگر سبک‌زندگی زنان مسن از نقطه نظر وضع پوشش و رفتار آن‌ ها را کمتر در معرض آزارهای جنسی قرار می‌دهد و حال آنکه به علت عدم توان فیزیکی ممکن است در معرض جرائمی چون کیف‌قاپی قرار گیرند. اگر چه افراد مسن در مقایسه با افراد جوان کمتر در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند، اما ترس آن‌ ها از قربانی‌شدن همچنان به قوت خود باقی است، بخشی از این مسئله به توانمندیهای فیزیکی و بخشی به از دست رفتن منزلت اجتماعی افراد سالمند ارتباط می‌یابد.«بوردیو در مقوله سبک‌زندگی معتقد است که منش مجموعه‌ای از خلق و خوهای پایدار است که توسط گروه‌های اولیه و ثانویه در تجربیات نخستین و بزرگسالی در انسان نهادینه شده و بازتولید می‌شود»(توسلی ۱۳۸۳؛ ۵) که با این توصیف سن در آن دخیل است.
خانمی ۴۸ ساله خانه‌دار معتقد است که‌: برای بچه‌های کم سن و سال ممکن است هر اتفاقی بیافتد‌. دخترها تجاوز، پسرها هم بهشان تجاوز می‏شود‌…..، یا دزدیدن اعضای بدن بچه‏ها، یا یاد دادن مسائل جنسی به آن‌ ها برای خراب کردنشان‌……. خیلی اتفاق افتاده شاید در مدرسه شاید بیرون از خانه که برای بازی می‏روند خیلی این اتفاق افتاده(مصاحبه شونده شماره ۳).

همچنین خانمی کارمند شرکت خصوصی، مطلقه در این باره معتقد بود: معمولاً دخترهای جوان به خاطر زیبایی دوستی و کم تجربگی بیشتر در معرض پیشنهادات مختلف قرار می‌گیرند و احتمال آسیب دیدنشان زیادتر است(مورد شماره ۳۱).
اشتغال: اشتغال و وضعیت آن یکی از شاخص‌های پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی است که در سبک‌زندگی افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. در بحث از سبک‌زندگی، جایگاه طبقاتی و اجتماعی از اهمیت خاصی برخوردار است. افراد با توجه به طبقات مختلفی که در آن قرار می‌گیرند، سبک متفاوتی دارند. برای مثال سبک‌زندگی زنان طبقه متوسط با سبک‌زندگی زنان متعلق به طبقات بالا و یا بسیار پایین کملاً متفاوت است و هر نوع سبک‌زندگی، آسیب‌های خاص خود را به همراه می‌آورد. با این اوصاف می‌توان احتمال داد که وضعیت اشتغال بر قربانی‌شدن و تعریف آن در بین زنان تأثیرگذار باشد.
خانم مطلقه کارمند بخش خصوصی می‌گوید: گاهی دلم می‌خواهد خانه‌دار می‌بودم. من از محل کار قبلیم به خاطر مشکلاتی که مدیرمان برایم پیش آورد مجبور شدم با کلی مشکل کارم را عوض کنم…… به نظر من قربانی یعنی کسی است که نیازهایش باعث می‌شود هر نوع توهینی را تحمل کند…..(مورد شماره ۳۱).
سخن خانم ۴۷ ساله متأهل، چادری همسر فوت شده‌: زندگی ما هم این شکلی است دیگر. اگر پدر و مادر با سوادی داشتیم ما هم درس می‌خواندیم و الآن انقدر مشکل مالی نداشتم. ماها بدبختیم. بدبخت بی‌فکری بزرگ‌ترهایمان. حالا باید صورتمان سرخ شود از مردم خالت بکشیم می‌آیند سر می‌زنند کمک می‌کنند تا زندگیمان به سختی بگذرد…. به نظر من قربانی‌شدن یعنی اینکه کاری از دستت بر نیاید و سختی بکشی. بی‌سرپرست باشی….(مورد شماره ۶).
خانم پزشک عمومی، خیانت همسر را تجربه کرده‌است درا ین باره می‌گوید: من شغلم را دوست دارم چون هم پرستیژ خاصی دارد و هم درآمدش برایم اقناع کننده است‌……… شغلهایی مثل شغل ما مشکلات کشیک و دور شدن از خانواده و غیره. را دارد……….اگر هفته‌ای همین یکی دو شب هم که کشیک هستم خانه بودم شاید همسرم به فکر پر کردن تنهاییش نمی‌افتاد….. به نظر من آدم‌های تحصیل کرده هم آسیب‌های این نوع مشکلات را بیشتر درک می‌کنند….. قربانی‌شدن یعنی اتفاقی برایت بیافتد که تقصیر تو نباشد و تو آسیب ببینی(مورد شماره ۱۵).
درک و تصور زنان از قربانی‌شدن بر حسب جایگاه اجتماعی‌شان می‌تواند کاملاً متفاوت روایت گردد، کما اینکه در مصاحبه‌های فوق این امر به خوبی مشهود است.
وضعیت تأهل: آدمی متولد می‌شود، می‌میرد، طلاق می‌گیرد و ازدواج می‌کند. اینها چهار حادثه مهم زندگی یک انسان است. تولد و مرگ بدون اراده انسان اتفاق می‌افتد و خارج از کنترل آدمی است ولی ازدواج و طلاق دو حادثه مهمی هستند که تصمیم فرد می‌تواند در آن‌ ها موثر باشد. تصمیم به ازدواج و طلاق در بستر اجتماعی فرد صورت می‌گیرد. فرد با توجه به شرایط زندگی و امکاناتی که وجود دارد تصمیم می‌گیرد ازدواج کند و گاه تصمیم می‌گیرد که جدا شود. تحولات اقتصادی-‌اجتماعی بر میزان موالید تأثیرگذار است. همچنین این تحولات بر میزان طلاق و میزان ازدواج نیز تأثیر می‌گذارد. تحولات اقتصادی و اجتماعی بر مناسبات خانوادگی و زن و شوهری تأثیر می گذارد و برعکس، تحولی همچون تغییر سن ازدواج نیز اثرات و پیامدهای متعدد و مهمی را هم برای فرد و هم جامعه به دنبال دارد(شاهیوندی،۱۳۸۹).
با توجه به این مطلب که بیشتر از ۸۰ درصد زنان ایرانی فاقد شغل می‌باشند لذا پایگاه اقتصادی و اجتماعی زنان ایرانی متأثر از همسر و یا در صورت تجرد متاثر از خانواده می‌باشد. زنان متأهل کمتر از زنان مجرد و یا بیوه در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند(البته در خصوص خشونت‌های خانگی این امر مستثنی است)، انتصاب زنان متأهل به همسران‌شان حس برخورداری از حمایت و پشتیبانی را در فضای بین‌الذهانی خلق می‌کند و همین امر باعث می‌شود که آن‌ ها کمتر طعمه آزارهای مختلف قرار گیرنداز طرفی افکار قالبی و کلیشه‌ای که نسبت به زنان بیوه و مطلقه وجود دارد همواره آن‌ ها را در معرض نگاه‌های آزار دهنده قرار می‌دهد و تصور این امر که آن‌ ها حمایت همسران برخوردار نیستند، بر آسیب‌پذیری آن‌ ها می‌افزاید. از طرفی وظایف سنتی همچون خانه‌داری، بچه‌داری و همسرداری کمتر برای زنان متأهل وقتی را باقی می گذارد که در فضای عمومی ظاهر شوند. در حالی که زنانی مجرد کمتر مسئولیت داشته و مدت زمانی که برای خود دارند و می‌توانند به اوقات فراغت و گردش‌های دوستانه بپردازند معمولاً بیشتر است لذا زمان بیشتری دارند تا بدون هدف برای انجام کار خاصی در فضای عمومی حاضر شوند.
خانم ۱۹ ساله دانشجو، مجرد در این راستا چنین میگوید:…… چون بیشتر اوقات تنها هستم و کسی نیست و همیشه در خانه تنهاهستم و سرگرمی ندارم همیشه با فیلم دیدن خودم را سرگرم می‌کنم……..بیرون،پارک و پاساژ می روم اگر پیش بیاید و کسی برایم وقت بگذارد باهم می‌رویم(مورد شماره ۱۱).
خانم ۴۳ ساله پرستار، متأهل وضعیت اوقات فراغت خود را چنین توصیف می‌کند: معمولاً اوقات فراغت نداریم. ولی وقتی تعطیلات باشد مسافرت خیلی می‌روم. معمولاً برای اوقات فراغتم حتما یه برنامه‌ریزی دارم. توی هفته که معمولاً ۲روز فرصت دارم سعی می‌کنم منزل پدر و مادر همسرم بروم، چون دیر به دیر می‌روم سعی می‌کنم آنجا و منزل مادرم بروم. صله‌رحم درواقع انجام می‌دهم.‌……..ورزش نه متاسفانه انجام نمی‌دهم……پارک به ندرت می‌روم. بستگی دارد هوا چه‌جوری باشد……کارهای وقت گذران مثل پاساژگردی: نه فرصتش را ندارم. بی‌هدف تا حالا نرفتم. اگر بخواهم بروم با برنامه می‌روم…….(مورد شماره ۱۶)
تحصیلات: تحصیلات یکی از مواردی است که پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی فرد را می‌سازد، باعث می‌شود فرد به واسطه مطالعۀ بیشتری که می‌کند با خطرات محیط خود بیشتر از زنان کم‌سوادتر که مطالعۀ کمتری دارند آشنا شود و باعث می‌شود زنان تعریفی که از قربانی‌شدن دارند در سطوح تحصیلات مختلف تفاوت داشته باشد. به‌طوری که موردی خود را به خاطر بی سوادی قربانی فقر می‌داند و دیگری تعریفش از قربانی‌شدن منوط به از دست رفتن جوانیش پای تست و کنکوری می‌داند که در نهایت نتیجه دلخواهش را هم نیافته است.
با عنایت به اینکه تحصیلات یکی از سرمایه‌های فرهنگی محسوب می‌شوند بوردیو به آن و آموزش به عنوان یکی از راه‌های انتقال ساختارهای اصلی میدان از نسلی به نسل دیگر تأکید دارد. لازم به ذکر است تحصیلات فرد خود یکی از شاخص‌های تشکیل دهنده پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی است و همچنین یکی از نشانه‌های سرمایه فرهنگی از نظر بوردیو.
همچنین در بین مصاحبه‌شوندگان کسانی بودند که میزان تحصیلات‌شان را دخیل بر قربانی‌شدن‌شان می‌دانستند و تعریفشان از مفهوم قربانی‌شدن در راستای تحصیلات‌شان بود.
خانم ۲۱ ساله کارشناس ارشد ریاضی محض‌:……. قربانی یعنی کسی که این همه درس بخواند، مدرسه‌های خاص نخبگان برود…… جوانی‌مان به تست و نکته و کنکور گذشت برای آینده‌مان هم نمی‌توانیم امیدوار باشیم (مورد شماره ۱۰).
همانگونه که پیشتر گفته شد برخی نداشتن تحصیلات را موجب قربانی‌شدن خود می‌دانستند زیرا معتقد بودند که برای اشتغال باید تحصیلات داشت. به طورمثال:
خانم ۴۷ ساله تحصیلات پنجم ابتدایی، پدر و مادر بی سواد، بیوه، خانه‌دار:‌……. من قربانی بی‌سوادی و بی‌فکری پدر و مادرم شدم.‌………..قربانی یعنی من که نه سوادی دارم و نه هیچی کاری نمی‌توانم انجام دهم تو این وضعیت چشمم به دست مردم^[۳۴] است برای گذران زندگی(مورد شماره ۶).
موقعیت مادری: رابطۀ مادری و ترس از قربانی‌شدن چندگانه است. از یک سو مادران به علت وظایف سخت مادری کمتر برای خود وقت می‌گذارند و کمتر در فضاهای عمومی ظاهر می‌شوند، اما از طرفی مادران دلهره و دلواپسی‌های خاص خود به عنوان یک مادر را دائما با خود حمل می‌کنند. صادقی و میر حسینی(۱۳۸۸) نیز در تحقیق خود درباره ترس زنان از جرم دریافتند که زنان متأهل دارای فرزند بزرگسال می‌باشند دائماً برای فرزندان خود در فضاهای عمومی احساس نگرانی دارند. استانکو (۱۹۹۹) نیز معتقد است نگهداری و حفاظت از کودکان زنان را بیشتر مستعد ترس از وقوع جرم می‌سازد. وضعیت تأهل و مادر بودن بر برنامه‌ریزی زندگی و سبک گذران اوقات فراغت آن‌ ها و حتی نوع شغل انتخابی زنان تأثیرگذار است.
خانم ۳۶ ساله، پزشک در این راستا از تجربه خود می‌گوید: اوقات فراغت زیاد دارم و با همسرم خوش می‌گذرانیم. می‌رویم پارک، خرید، ورزش می‌کنیم، فیروزکوه می‌رویم(در آنجا این خانواده ویلا دارند). من هر روز از خانه بیرون می‌روم. ۷ روز. معمولاً غیر از سرِکار برای کارهای اداری خرید و بردن بچه به مهد کودک از خانه بیرون می‌روم.‌…… همان سرقت کل کیفم که احساس عدم امنیت به من دست داد و کشیده شدم، داشتم از پارک با خواهرم و بچه‏هایم به خانه می‏آمدم و سمت جوی آب بودم صدای موتور هم آمد و توجهی نکردم و بچه کوچکم هم بغلم بود و من چند قدم کشیده شدم و بند کیفم پاره شد و رفت. من آنقدر هول شدم که‌……… و خیلی احساس ترس و ناامنی داشتم تا چند روز وقتی بچه‌ام را بغل می‌کردم دائم قسمتهای مختلف بدنش را معاینه می‌کردم که خدای نا کرده آسیب ندیده باشد……..(مورد شماره ۱).

مبحث اول: سبک‌زندگی

همانگونه که پیشتر در قسمت جمع‌بندی‌نظری توضیح داده شد سبک‌زندگی مبحثی است که توسط نظریه‌پردازان مختلف مورد بررسی قرار گرفته و هر یک مؤلفه‌هایی از سبک‌زندگی را مد نظر قرار داده‌اند و از ابتدا در این پژوهش مفهوم سبک‌زندگی را معادل طرز عل در حوزه عمومی گرفته شد ولی پس از جمع‌ آوری اطلاعات این مفهوم به حوزه خصوصی نیز تسری یافت. در مجموع می‌توان گفت که مؤلفه ‌نظیر پایگاه«اقتصادی-‌اجتماعی» یا طبقه اجتماعی در اکثر نظریات مورد توجه قرار گرفته بود. همچنین«وضعیت اعتقادی» یا به عبارتی میزان دینداری و مناسک‌گرایی افراد نیز مورد توجه برخی از نظریه‌پردازان بود.
با توجه به داده‌های حاصل از تحقیق در مورد ویژگی‌های عمومی، نحوۀ‌‌گذران اوقات فراغت، وضعیت پوشش و ظاهر، پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی، وضعیت اعتقادی و مذهبی، مدت زمان و دلایل حضور در بیرون از منزل، آموزش، اعتقادات رفتاری قالبی، سبک رفتار با جنس مخالف، نگرش نسبت به ارتباط با جنس مخالف، پیش‌بینی اتفاقات مثبت(امید به آینده)، همگی از مقولاتی بودند که در سبک‌زندگی زنان تهران(نمونه‌های تحقیق) مشاهده شد و دسته‌بندی سبک‌های مختلف زندگی امکان پذیر بود اگر چه این کار با تکیه بر تحلیلهای اولیه که بر اساس کدگذاری باز صورت گرفته، کم و بیش محتمل است اما ایجاد روابط جزئی‌تر بین متغیرهای اکتشافی و موضوع مورد بررسی باید بر اساس سطح تحلیل‌های بالاتر صورت پذیرد. لذا کدگذاری انتخابی و محوری این امکان را به محقق می‌دهد تا گزاره‌های نظری خود را شکل دهد. برای مثال در این مرحله می‌توان به چنین جمع‌بندی رسید که سبک‌زندگی زنان تهرانی در یک رابطه دیالکتیکی ذهنی و عینی شکل می‌گیرد. لذا در تمامی این فصل مطالب به هر دو شکل ارائه شده‌است و هر مبحث، هم به نگرش و بینش افراد نسبت به مسائل پرداخته و هم رفتار آن‌ ها را دسته‌بندی کرده است. به عنوان مثال هم به نگرش در خصوص پوشش و آرایش پرداخته ‌شده‌است و هم وضعیت پوشش و آرایش مشاهده شده دسته‌بندی شد. ‌ترس‌ها و ‌هراس‌های زنان، بزرگترین آسیب احتمالی زندگی، ‌هراس‌ها در فضاهای عمومی‌همه مقوله‌ای به نام«‌هراس‌های ذهنی »را شکل می‌دهد. همچنین مقوله«افکار و اعتقادات ذهنی »زنان خود متشکل از اعتقادات مذهبی، اعتقادات رفتاری قالبی، پیش‌بینی اتفاقات مثبت (امید به آینده) است. مقوله دیگر«رفتارها و امکانات عینی» است که متشکل از حضور در بیرون از منزل، سبک‌گذران اوقات فراغت، استراتژی‌ها و روش‌های مدیریت بحران و کمک گرفتن از دیگران، سبک‌ظاهری، رفتارهای مذهبی(مناسک‌گرایی) پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی و سبک رفتار با جنس مخالف، می‌باشد.
همانگونه که در فصول قبل نیز اشاره شد سبک‌زندگی یکی از مفاهیم مهمی است که در حوزه فرهنگ قرار دارد و از این رو جامعه شناسی چون بوردیو آن را در مرکز جامعه شناسی خود قرار داده است. و به وسیله‌ی آن سعی کرده است که نفوذ سلطه طبقاتی را نشان دهد. از نظر او فرهنگ با سلطه به دو دلیل در ارتباط است: دلیل نخست این است که بوردیو اعتقاد دارد که طبقات اجتماعی، سبک‌های زندگی کم و بیش همگنی را به وجود می‌آورند و می‌توان الگوهای فرهنگی طبقاتی مشترکی را در آن‌ ها یافت. فرهنگ از نظر بوردیو عبارت از نمادها، معانی و کالاهای فرهنگی (از موسیقی و ادبیات روشنفکرانه گرفته تا سرمایه و منابع و غذا و اسباب و اثاث خانه) می‌باشد و این امور همواره مهرطبقاتی برپیشانی دارند(سیدمن۱۳۸۶؛ ۱۹۸). از نظر بوردیو طبقات مسلط سعی می‌کنند که ارزشهای فرهنگی و معیارها و ذائقه‌های خود را بر کل جامعه تحمیل کنند و یا حداقل ترجیحات فرهنگی‌شان را به منزله معیار برترین یا بهترین و مشروع‌ترین سبک‌زندگی درفرهنگ ملی تثبیت کنند (جنکینز۲۰۰۲؛ ۱۹۷). سبک‌زندگی دارای دو بعد عینی و ذهنی است. بعد عینی و مادی آن با شاخص مصرف و انواع رفتارهای مصرفی و قدرت خرید گروه‌ها بستگی تنگاتنگی دارد حال آنکه بعد ذهنی با سلیقه یا ترجیحات و علایق ارتباطی می‌یابد. انتخاب‌های فردی بر اساس ترجیحات و علایق درونی و درک فرد از امور است. به‌سخن دیگر میدان‌ها که سرمایه‌های فرد را تشکیل می‌دهند و تشخیص فردی بر اساس ترجیحات و علایق درونی درک فرد از امور است که عمل فرد را شکل می‌دهند(بوردیو ۱۳۹۰).
از آنجایی که در این پژوهش به دنبال کشف سبک‌های زندگی بودیم که احتمال قربانی‌شدن را افزایش می‌داد لذا در گفتگو ها در پی استخراج مفاهیمی از سبک‌زندگی بر آمدیم که ارتباطی با موضوع قربانی‌شدن زنان داشته باشد. پس از استخراج اطلاعات اولیه مؤلفه‌هایی که در بین زنان به عنوان مؤلفه‌های تشکیل دهنده سبک‌زندگی تشخیص داده شده بودند به شرح ذیل است که تعریف ما از سبک‌زندگی نیز بر همین اساس شکل گرفت:

نحوۀ عملکرد زنان در مورد هر یک از این هشت مؤلفه قابل دسته‌بندی به سه سبک‌زندگی بود که به سه نوع سبک‌زندگی«محافظه‌کارانه »،«مصلحت‌اندیش»و«ماجراجویانه» مشخص شد که در هر عامل از سبک‌زندگی مثل اعتقادات مذهبی، وضعیت رفتار، وضعیت گذران اوقات فراغت، وضعیت پوشش و آرایش و‌….. به تفصیل در مورد دسته‌بندی هریک در سه نوع سبک‌زندگی مشخص شده نشان داده شده‌است. همچنین یک رشته عوامل واسط و تأثیرگذار نیز بر این سه نوع سبک‌زندگی یافت شد که شامل تأهل و مادری، نوع شغل و کار، و پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی افراد بود. این مؤلفه‌های واسط تأثیری مستقیم بر برخی مؤلفه‌های اصلی سبک‌زندگی داشتند که رفتارها و ترجیحات زنان را تحت تأثیر قرار می‌دادند که به تفصیل به آن‌ ها نیز پرداخته شده‌است.

سبکهای‌‌زندگیی زندگی مورد مطالعه در این مبحث سبک‌زندگی کاملاً زنانه‌ای است که متأثر از جنسیت و دنیای زنانه مسائل ومشکلات زنانه و افکار کاملاً زنانه شکل گرفته است. در رفتارها و سبک‌زندگی زنان مسائلی مثل اعتقادات رفتاری قالبی وجود دارد که در بین همه زن‌ها کما بیش مشابه است ولی در عمل کاربرد چندانی ندارد. و یا از طرفی وجود عاملی نظیر اعتقادات دینی باعث شده که در کلیه پایگاه‌های اقتصادی-‌اجتماعی، ما سبک ظاهری نسبتا مشابهی را مشاهده کنیم. در واقع خود این سبک ظاهری دسته‌بندی‌های جدیدی را ایجاد کرده است که نشانه‌های سرمایه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را متأثر کرده است. در بسیاری موارد نیز ساختارهای جامعه است که رفتارهای فرد را شکل می‌دهد و لزوما فرد با توجه به ذائقه خود آن را اجرا نمی‌کند. در مجموع باید گفت که سبک‌زندگی زنان متأثر از دنیای زنانه آن‌ ها بوده و ترجیحات و رفتارهایشان در راستای جنسیت‌شان شکل گرفته است.
پایگاه اقتصادی- اجتماعی
پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی یکی از عواملی است که رفتار، نوع پوشش و در کل سبک‌زندگی افراد را رقم می‌زند. طبقه اجتماعی ترکیبی از شغل، درآمد، منطقه محل سکونت و تحصیلات است که باعث می‌شود فرد خود را متعلق به طبقه‌ای بداند و بسته به جایگاهی که اشغال کرده است رفتارهای خاصی را از خود بروز دهد.
جدول شماره ۱۴٫ پایگاه اقتصادی-‌اجتماعی

در تقویت الکتروشیمیایی، الکترون­های الکترود­ها عوامل اکسنده و کاهنده اند:
P + e^-→ P^-
P– e^-→ P⁺
در این­جا باید به این نکته توجه کرد که تقویت با بهره گرفتن از الکترود­ها صورت می­گیرد، اما عوامل تقویت کننده به عنوان یون مخالف، خنثی بودن الکتریکی پلیمر را تامین می­ کنند.
این نوع تقویت هم با بهره گرفتن از الکترولیت مایع و هم با بهره گرفتن از الکترولیت جامد انجام می­گیرد و به ولتاژ حساس است و با کنترل این عوامل می­توان به رسانایی دلخواه در پلیمر رسید.
۲-۳-۵- برگشت­پذیری
هرچند برگشت­پذیری تقویت پلیمر­های رسانا بسیار مورد بحث بوده است و دانشمندان نظرات ضد و نقیضی در این مورد داشته اند، اما آن­چه امروزه پس از بررسی­های فراوان پذیرفته شده است این است که تقویت یک پدیده برگشت­پذیر است. این پدیده که به عنوان تخریب پلیمر­های مزدوج تقویت شده شناخته می­ شود و به مفهوم کاهش رسانایی این پلیمر­هاست موضوعی است که باید بررسی شود تا در مواردی از آن جلوگیری و در موارد دیگر از آن استفاده کرد. برگشت­پذیری به عوامل محیطی، ساختار پلیمر و … وابسته است[۱۱].
۲-۴- روش­های تهیه پلیمر­های رسانا
روش ثابتی برای تهیه پلیمر­های آلی که می­توانند به پلیمر­های رسانا تبدیل شوند نمی­ توان پیشنهاد کرد. به طور کلی پلیمر­های رسانا را می­توان با هر یک از روش­های پلیمر شدن شیمیایی، پلیمرشدن فوتوشیمیایی، پلیمر شدن امولسیونی تغلیظ شده، پلیمر شدن حالت جامد، پلیمر شدن پلاسمایی و پیرولیز تهیه نمود[۵]. از میان روش­های مذکور، پلیمر شدن شیمیایی و الکتروپلیمر شدن توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرده است.

۲-۴-۱- پلیمر شدن شیمیایی
پلیمر شدن شیمیایی مونومر­های پلیمر­های رسانا توسط اکسیدان­های شیمیایی نسبتاً قوی نظیر آمونیوم­پرسولفات (APS) یون­های فریک، آنیون­های پرمنگنات یا بی­کرومات و یا هیدروژن­پراکساید صورت می­گیرد. این اکسیدان­ها، توانایی اکسید کردن مونومر­ها را در یک محلول مناسب و تشکیل رادیکال کاتیون­های فعال شیمیایی از مونومر­های مورد استفاده را دارند. رادیکال کاتیون­های تشکیل شده، با مولکول­های مونومر واکنش داده و تشکیل الیگومر­ها و یا پلیمر­های نامحلول می­ دهند. پلیمر شدن شیمیایی در کل محلول رخ می­دهد و پلیمر­های حاصل به صورت جامدات نامحلول رسوب می­ کنند. البته برخی از پلیمر­های رسانای الکتریکی را می­توان به روش پلیمر شدن شیمیایی بر روی سطح مواد مختلف که در محلول فرو برده شده ­اند نشاند که در این حالت نیز مقداری پلیمر در خود محلول رسوب می­ کند. لذا در حالتی که نیاز به پوشش­دهی است، باید میزان پلیمر رسوب کننده در خود محلول را کاهش داد. با تنظیم غلظت محلول و اجزای آن، نسبت غلظت اکسیدان به مونومر، دمای واکنش، عملیات مناسب سطح مورد نظر برای پوشش، می توان به این مهم دست یافت. با این حال در این حالت نیز، پلیمر شدن در کل محلول به طور کامل متوقف نخواهد شد.
پلیمر شدن شیمیایی را مستقیماً نیز می­توان بر روی سطح مورد نظر انجام داد. برای این کار سطح مورد نظر برای پوشش­دهی توسط مونومر و یا ماده اکسیدان غنی می شود^[۴۸][۱۲]. پس از آن به ترتیب با محلول اکسیدان و مونومر واکنش داده می­ شود. مزیت این روش انجام پلیمر شدن به طور کامل بر روی سطح مورد نظر است و در درون خود محلول پلیمر شدنی صورت نمی­گیرد. در این روش سطح مورد نظر توسط مونومر به وسیله جذب از محلول و یا توسط اکسیدان به وسیله مکانیزم تبادل یونی و یا با لایه نشانی یک لایه نامحلول اکسیدان پوشیده می­ شود. عیب این روش محدودیت موادی است که می­توان با لایه­ای از مونومر یا اکسیدان در مرحله­ ای جداگانه پیش از پلیمر شدن پوشش داد یا غنی کرد. علاوه بر این، پوشش تهیه شده در این روش، یکنواخت و با ضخامت یکسان در تمامی نقاط نخواهد بود. لذا روش کنترل شده­تری برای تهیه پوشش مورد نیاز است[۵].
۲-۴-۲-پلیمرشدن الکتروشیمیایی
پلیمرشدن الکتروشیمیایی و یا به عبارتی الکتروپلیمرشدن، یکی از روش­های اساسی در تهیه پلیمر­های رسانای الکتریکی است. اولین گزارش در زمینه الکتروپلیمرشدن، اکسیدشدن پیرول در سطح الکترود پلاتین در حضور الکترولیت کمکی و تهیه یک فیلم رسانای الکتریکی در سال ۱۹۶۸ ارائه شده است. پس از آن بسیاری از پلیمر­های دیگر سیستم­های آروماتیک به طور مشابه الکتروپلیمریزه شده ­اند. از آن جمله می­توان به تیوفن، فوران، کربازول، آنیلین، فنول و… اشاره کرد[۱۴].
تفاوت روش الکتروپلیمرشدن با پلیمرشدن شیمیایی، در استفاده از الکترود و جریان الکتریکی برای فرایند پلیمرشدن است. در این روش با عبور جریان الکتریکی بین دو الکترود که درون محلول مونومر و یک الکترولیت کمکی به عنوان ماده تقویت کننده قرار دارد، پلیمر بر روی سطح الکترود تشکیل می­ شود. الکتروپلیمرشدن را می­توان در سلول­های تک قسمتی^[۴۹] و یا دو قسمتی و با بهره گرفتن از دو الکترود و یا سیستم سه الکترودی انجام داد. الکتروپلیمر شدن را با تکنیک­های مختلفی نظیر گالوانواستاتیک^[۵۰] (با جریان ثابت)، پتانسیواستاتیک^[۵۱] (با ولتاژ ثابت)، روش­های پالسی (نظیر پتانسیو استاتیک پالسی)، ولتامتری چرخه­ای و … می­توان انجام داد. شرایط پتانسیواستاتیک برای تهیه فیلم­های نازک و شرایط گالوانواستاتیک برای تهیه فیلم­های ضخیم پیشنهاد می­ شود[۹].
این در حالی است که از ولتامتری چرخه­ای، بیشتر برای بررسی مکانیزم پلیمرشدن و ارزیابی مشخصات فیلم پلیمری حاصل استفاده می­ شود. علت توجه زیاد به روش الکتروپلیمرشدن را می­توان مواردی نظیر سادگی روش، تهیه پوشش یکنواخت و پیوسته، انجام فرایند تقویت پلیمر هم­زمان با فرایند ایجاد پلیمر، انتخاب گسترده­تر کاتیون­ها و آنیون­ها به عنوان یون­های تقویت­کننده دانست. همچنین ایجاد ضخامت مورد نیاز پوشش و یا فیلم، تغییر و کنترل خواص پلیمر تشکیل شده با کنترل پارامتر­هایی نظیر چگالی جریان، غلظت و نوع مونومر، امکان آنالیز و دیده­بانی فرایند تهیه پلیمر به طور هم­زمان از دیگر ویژگی­های جالب الکتروپلیمرشدن است. در نهایت به انجام فرایند پلیمرشدن و پوشش­دهی در یک مرحله و در نتیجه صرفه­جویی در انرژی و امکان اتوماسیون فرایند، امکان استفاده از محلول­های آبی و در نتیجه سهولت و کاهش هزینه­ های دفع مواد اضافی می­توان اشاره کرد[۱۵].
در فصل آینده درباره الکتروپلیمرشدن شیمیایی، مکانیزم الکتروپلیمرشدن و عوامل موثر بر آن با محوریت تیوفن به تفصیل بحث خواهد شد.
۲-۵- رسانایی پلیمر­های رسانا
رسانایی الکتریکی به انتقال بار از یک محیط الکتریکی به انتقال بار از یک محیط تحت تاثیر میدان الکتریکی و یا شیب حرارتی گفته می­ شود. این رسانایی به تعداد عوامل انتقال بار و میزان تحرک آن­ها نیز بستگی دارد[۵ و۸].
(۲-۱)
در رابطه ۲-۱ e بار الکتریکی، µ تحرک وn تعداد الکترون­هاست و رسانایی با نماد σ نشان داده شده است. رسانایی به صورت عکس مقاومت ویژه ρ نیز در رابطه ۲-۲ تعریف می­ شود:
(۲-۲)
در این رابطه R مقاومت در مقابل عبور جریان الکتریکی است و l طول رسانا و A سطح مقطع آن است و ρ مقاومت ویژه است که مستقل از ولتاژ، جریان یا شکل رسانا است و تنها به جنس خود ماده بستگی دارد. ρ دارای واحد m Ω است و واحد رسانایی ^۱-m ^۱-Ω است. ^۱-Ω را با نمادS (زیمنس) نیز نشان می­ دهند، پس واحد رسانایی Sm^-1 است و بر این اساس رسانایی مواد مختلف با هم مقایسه می­شوند[۸].
مواد از نظر توانایی رسانش الکتریسته به سه دسته تقسیم می­شوند: رسانا­ها، نیم­رسانا­ها، عایق­ها.
در شکل ۲-۳ رسانایی مواد مختلف باهم مقایسه شده است.

شکل ۲-۳ مقایسه رسانایی مواد مختلف[۸].
در شکل رسانایی مواد از عایق­ترین مواد شناخته شده در جهان (کوارتز) تا رسانا­ترین فلزات مقایسه شده ­اند. رسانایی کوارتز ^۱۶-۱۰ زیمنس بر متر است و با حرکت به سمت راست رسانایی افزایش می­یابد. نیمه­رسانا­هایی مثل سیلیکون و ژرمانیوم در میانه این گستره قرار دارند و رسانایی نقره و مس در حدود ۱۰^۸ زیمنس بر متر است. پلیمر­های رسانا نخست در دسته عایق­ها قرار دارند. اما با تقویت می­توان رسانایی آن­ها را تا نیمه­رسانا­ها و حتی تا محدوده فلزات بالا برد.

شکل ۲-۴ رسانایی پلیمر­های رسانای مختلف با مس مقایسه شده است[۱۶].
رسانایی الکتریکی براساس نظریه کلاسیک نوار توضیح داده می­ شود. این نظریه رفتار فلزات، نیمه رساناها و مواد نارسانا را توجیه می­ کند. پرسشی که در این­جا مطرح است این است که آیا این نظریه توانایی توضیح رسانایی در پلیمر­های رسانا را دارد یا خیر. برای پاسخ به این پرسش به بررسی اجمالی این نظریه پرداخته خواهد شد.
۲-۵-۱-نظریه نوار
چنان­که می­دانیم در همه مولکول­ها در اثر تداخل اوربیتال­های اتمی و تشکیل اوربیتال­های مولکولی دو نوار انرژی^[۵۲] به وجود می ­آید که به آن­ها نوار ظرفیت^[۵۳] یا نوار والانس و نوار هدایت^[۵۴] یا رسانایی می­گویند. نوار ظرفیت در اثر تداخل اوربیتال­های پر شده و نوار هدایت در اثر تداخل اوربیتال­های پر نشده به وجود می ­آید. به اختلاف انرژی که بین نوار ظرفیت و نوار هدایت وجود دارد، شکاف انرژی^[۵۵] یا شکاف نواری^[۵۶] می­گویند. این شکاف برای فلزات بسیار کوچک یا صفر است و به همین دلیل در فلزات الکترون­ها به راحتی از نوار هدایت به نوار ظرفیت می­روند و فلزات می­توانند رسانا­های خوبی باشند[۸ و۱۷].
در نیمه رسانا­ها شکاف باریکی وجود دارد. رسانایی نیمه رسانا­ها با افزایش دما افزایش می­یابد، چون الکترون­ها انرژی لازم برای پیمودن شکاف نواری را بدست می­آورند. در نارسانا­ها این شکاف بسیار پهن است و امکان این­که الکترونی انرژی لازم برای پیمودن شکاف نواری را کسب کند ضعیف است[۱۷].این نوار­ها در شکل ۲-۵ نشان داده شده اند.
شکل ۲-۵ نوارهای انرژی در رسانا­ها، نیمه­رسانا­ها و نارسانا­ها[۸].
اکنون پلیمر­های رسانا را از دیدگاه نظریه نوار بررسی می­کنیم. شکل ۲-۶ a,b یک زنجیر خنثی را نشان می­دهد و در شکل c یک سولیتون^[۵۷](یک زنجیر پلیمر رادیکالی) مشاهده می شود .چنان­که دیده می­ شود در زنجیر خنثی همه پیوند­های دوگانه در یک جهت قرار دارند، اما در سولیتون که یک رادیکال است جهت پیوند­ها در دو سمت تک الکترون متفاوت است. سولیتون­ها به علل متفاوتی به وجود می­آیند که از آن جمله می­توان به وجود نقص در زنجیر پلیمری و یا اتصال زنجیر از دو سمت به یکدیگر اشاره کرد و گاهی نیز سولیتون­ها خود ناشی از عمل تقویت هستند[۱۸].
شکل ۲-۶ تغییرات زنجیر پلیمر در اثر تقویت[۱۸].
در شکل d در اثر اکسایش، یک الکترون از سولیتون جدا می­ شود، این الکترون از آخرین اوربیتال اشغال شده^[۵۸] (HOMO) جدا می­ شود و این اوربیتال خالی می­ شود در نتیجه نوار هدایت کمی پهن­تر می­ شود، که جا­به­جایی الکترون در شکاف نواری را کمی ساده­تر می­ کند. در شکل e در اثر تقویت یک الکترون­دهنده یک الکترون به سولیتون می دهد و این الکترون در اوربیتال نیمه­پر قبلی قرار می­گیرد، این اوربیتال تکمیل می­ شود و نوار ظرفیت را کمی پهن­تر می­ کند یا شکاف نواری کوچک­تر می­ شود. در شکل f زنجیر خنثی در اثر اکسایش الکترون خود را از دست می­دهد و یک الکترون از HOMO خارج می­ شود و در شکلg یک الکترون در اولین اوربیتال اشغال نشده^[۵۹] (LUMO) قرار می گیرد و این بار نوار ظرفیت پهن­تر می­ شود. شکل ۲-۷ این رخداد­ها را از دیدگاه شکاف­های نواری بررسی می­ کند[۱۸].
شکل ۲-۷ در اثر تقویت شکاف نواری باریک­تر می­ شود[۱۸].
بنابراین اکسایش و کاهش زنجیر پلیمر شکاف نواری را باریک­تر می­ کند و یا یک شکاف حد واسط^[۶۰] ایجاد می­ کند که جا­به­جایی الکترون را آسان­تر می­ کند. این نظریه مسائلی از این دست که چرا تقویت باعث افزایش رسانایی می­ شود را به خوبی توجیه می­ کند، اما نقص­هایی هم دارد.
در نظریه نوار اجزای انتقال بار، دارای اسپین هستند، اما در مواد آلی رسانا نظیر پلی­استیلن و پلی­پیرول نظریه نوار نمی تواند علت نداشتن اسپین اجزای انتقال بار (الکترون­ها یا حفره­ها) را توضیح کند. برای توضیح انتقال بار نظریه جدیدی در این زمینه به وجود آمد.
۲-۵-۲- مکانیزم رسانایی پلیمر­های رسانا
هنگامی که در فرایند تقویت کردن پلیمر، یک الکترون از زنجیره پلیمری جدا می­ شود، یک رادیکال کاتیون ایجاد می­ شود که دارای اسپین است و پلارون نام دارد. پلارون قابلیت حرکت بر روی تعدادی مونومر را دارد. علت نامگذاری پلارون پلاریزه شدن محیط اطراف این رادیکال کاتیون به منظور پایداری است. این پلاریزه شدن باعث ایجاد یک سطح تهییج شده الکترونیکی می­گردد و لذا سطح انرژی موضعی را از میزان نوار ظرفیت افزایش داده و به درون شکاف نواری می­رساند. حال چنان­چه الکترون دیگری از پلیمر توسط توسط فرایند تقویت کردن خارج شود، می ­تواند یک پلارون دیگر ایجاد کند و یا اگر از پلارون قبلی الکترون دیگری گرفته شود؛ یک بای­پلارون ایجاد می­ شود. بای­پلارون یک عامل بدون اسپین است. تشکیل این عامل انتقال بار بدون اسپین می ­تواند فقدان اسپین مشاهده شده در نیمه­رسانا­ها را نیز توضیح دهد. پلارون­ها نسبت به بای­پلارون­ها ناپایدارتر­ند و لذا تمایل به سطوح تقویت بالاتری دارند. با وجود این برخی از خواص ناشی از حضور اسپین هنوز در پلیمر باقی می­ماند که علت آن حضور پلارون­های به دام افتاده در عیوب شبکه و یا تجزیه گرمایی بای­پلارون­ها­ست. با افزایش میزان تقویت، سطوح انرژی بای­پلارون می ­تواند نوار­هایی درون نوار تشکیل دهند و لذا رسانایی تسهیل می­ شود[۵ و ۱۶](شکل۲-۸).

شکل ۲-۸ ایجاد نوارهای حد واسط در شکاف نواری پلیمر­ها[۱۶].
۲-۶-کاربرد پلیمر­های رسانا
کاربرد­ پلیمر­های رسانا در صنایع و نقش انکارناپذیر این مواد در زندگی امروزی چنان­که گفته شد، گسترده­تر از آن است که مجال بحث در مورد یکایک آن­ها در این­جا فراهم باشد. به پاره­ای از مهم­ترین کاربرد­های این مواد اشاره می­ شود:
۲-۶-۱-باتری­های با قابلیت شارژ مجدد^[۶۱]: از پلی­پیرول، پلی­استیلن و …در ساخت این باتری­ها استفاده می­ شود و این باتری­ها در رایانه­های همراه، گوشی­های تلفن همراه و … کاربرد دارند. باتری­های قابل شارژ ساخته شده از این مواد نسبت به باتری­های لیتیومی موجود در بازار عمر طولانی­تر، وزن کمتر و رسانایی بالا­تر دارند و در برابر شارژ بیش از حد و نشت مواد شیمیایی مقاوم هستند[۱۹].
۲-۶-۲- وسایل الکتروکرومیک: وجود یک چرخه برگشت­پذیر بین عایق و رسانا و همچنین تفاوت رنگ در حالت عایق و رسانا این مواد را مناسب برای کاربرد در انواع نمایشگر­ها و تابلو­های اعلام کرده است[۱۹].
۲-۶-۳- کاربرد­های پزشکی: استفاده از پلیمر­های مزدوج در پزشکی بسیار گسترده و رو به افزایش است. از این دسته کاربردهای جالب می­توان به ماهیچه­های مصنوعی، عصب مصنوعی، غشای زیست­پزشکی و کنترل رهایش دارو اشاره کرد[۲۰و۲۲].
۲-۶-۴- حسگر­ها: انواع حسگر­های گازی و زیست حسگر­ها با کاربرد­های متنوع با بهره گرفتن از انواع پلیمر­های رسانا ساخته شده است. به عنوان مثال این حسگر­ها در تشخیص مواد سمی و خطرناک برای انسان در کارخانه­ها، انبارها، معادن و … به کار می­روند.کاربرد وسیع این حسگر­ها باعث شده است که تلاش­ های زیادی برای بهبود عملکرد حسگر­های ساخته شده از این مواد صورت گیرد. حسگر­هایی ساخته شده ­اند که به غلظت­های در حد ppb حساس هستند[۲۱].